وزبەكستانداعى قازاقتاردىڭ ءومىرى
سانالى عۇمىرىن ءبىلىم سالاسىنا ارناعان ول قازىر وزبەكستانداعى قازاق مادەني ورتالىعى ءتوراعاسىنىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ورىنباسارى، ناۆوي وبلىسىندا ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى، جاستار ۇيىمىنىڭ پرەزيدەنتى.
Sputnik قازاقستان ءتىلشىسى ءۇش بىردەي جاۋاپتى قىزمەتتى قاتار الىپ جۇرگەن قانداسىمىزدى اڭگىمەگە تارتىپ، وزبەكستانداعى قازاقتاردىڭ قازىرگى ومىرىمەن تانىستى.
كلارا سادىربايەۆا جۇمىس بابىمەن اتاجۇرتى قازاقستانعا ءجيى ات باسىن بۇرادى. وعان ەكى سەبەپ بار: بىرىنشىدەن، اعايىن- تۋىس، جەكجات- جۇراعاتتىڭ ءبارى وسى ەلدە تۇرسا، ەكىنشىدەن، قانداسىمىز قوس ەلدىڭ ءبىلىم سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىعىنىڭ نىعايۋىنا ۇلەس قوسىپ، يگى ىستەرگە مۇرىندىق بولىپ جۇرگەن قازاقتاردىڭ ءبىرى.
ايتۋىنشا، بىلتىر دۇنيەءجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعىمەن بىرلەسىپ، ناۆوي، نۇكىس، سامارقاند جانە تاشكەنت قالالارىندا ءبىلىم كورمەسىن ۇيىمداستىرعان. كورمە ءوز ناتيجەسىن بەرىپ، بۇگىنگى تاڭدا وزبەكستاندا تۇراتىن 12 مىڭنان استام جاس قازاقستاندا ءبىلىم الىپ جاتىر.
«جالپى 12 مىڭ بالانىڭ 50 پروتسەنتى - قازاقتار، ال قالعان جارتىسى - باسقا ۇلت وكىلدەرى. 2018 -جىل قازاقستاندا وزبەكستان جىلى بولىپ جاريالانۋىنا بايلانىستى وزگە ۇلت وكىلدەرى ءبىلىم كورمەسىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن پايدالانىپ، وقۋعا ءتۇستى»، - دەيدى كلارا سادىربايەۆا.
قازاقستاننىڭ ءبىراز جوعارى وقۋ ورنىن ارالاعان قانداس ۋنيۆەرسيتەتتەردە جاستارعا بار جاعداي جاسالعان دەيدى.
«وزبەكستانداعى جاستاردىڭ كوبى الماتىداعى م. تىنىشبايەۆ اتىنداعى كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا اكادەمياسىنا قىزىعادى. سويتسەم، وزبەكستاندا زاۋىتتار كوپ، تيىسىنشە تەحنيكالىق ماماندىقتارعا سۇرانىس بار. تاشكەنتتەگى كولىك ينستيتۋتىنا قاراعاندا، بۇل جەردە بارلىعى جان- جاقتى قاراستىرىلعان. ستۋدەنتتەردى جاتاقحانامەن قامتاماسىز ەتتى، باعاسى دا ارزان، ونىڭ ۇستىنە پروفەسسور- دوكتورلاردىڭ كونتينگەنتى بىزبەن سالىستىرعاندا كوپتەۋ. اكادەميا رەكتورى ءوز اتىنان تۇرمىسى تومەن، تالانتتى جاستارعا 15 گرانت ءبولدى، 35 بالاعا جەڭىلدىك جاسادى»، - دەيدى ول.
ءتىپتى، سادىربايەۆانىڭ ايتۋىنشا، قازاقستانعا وقۋعا كەلگەن وزبەكتەردىڭ ءوزى بولاشاقتا وسى جەردە ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاۋىپ، تۇراقتاپ قالعىسى كەلەتىن كورىنەدى.
«بىلەسىزدەر، بىلتىر شەتتەگى قازاقتاردى قولداۋ ماقساتىندا «وتانداستار» قورى اشىلدى. بيىل سولارمەن جانە «حالىقارالىق باعدارلامالار ورتالىعى» ا ق- مەن بىرلەسىپ ءساۋىر ايىندا وزبەكستاننىڭ بىرنەشە قالاسىندا ءبىلىم كورمەلەرىن وتكىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز. وعان وبلىس اكىمدەرى، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى، قازاقستاننىڭ وزبەكستانداعى ەلشىلىگى قولداۋ كورسەتپەك»، - دەدى قازاق مادەني ورتالىعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى.
ميرزيەيەۆ قانداستارىمىزدىڭ قانداي ماسەلەسىن شەشتى؟
كلارا سادىربايەۆانىڭ سوزىنە سۇيەنسەك، كورشىلەس وزبەك ەلىندە 371 قازاق مەكتەبى بار. سونىڭ 79-ى ءوزى تۇراتىن ناۆوي وبلىسىندا ورنالاسقان.
«قازاق بالالارى 9 سىنىپتى بىتىرگەننەن كەيىن مىندەتتى تۇردە وزبەك كوللەدجدەرىنە بەرىلەتىن. ءۇش جىل وزبەك كوللەدجىندە وقيدى. وزبەك ديپلومىن الىپ شىققاندىقتان، قازاقستانعا وقۋعا تۇسە المايدى. سول ءۇش جىل ىشىندە قازاق ءتىلىن دە ازداپ ۇمىتىپ، لاتىن قارپىنە ۇيرەنە الماي، بالالارىمىز گرانتتان قۇر قالاتىن ەدى»، -دەپ ءسوزىن جالعادى ول.
بيلىك تىزگىنى شاۆكات ميرزيەيەۆتىڭ قولىنا وتكەلى بەرى بۇل تۇيتكىلدىڭ دە ءتۇيىنى تارقاعان.
«بۇل ماسەلەمەن ءبىرىنشى پرەزيدەنتكە تالاي مارتە حات جولداپ، كومەك سۇراعان ەدىك. الايدا، وكىنىشكە قاراي، شەشىمىن تاپپادى. ال بىلتىر قازاقستاندا وزبەكستان جىلى بولعانىن پايدالانىپ، جاڭا پرەزيدەنتتىڭ اتىنا حات جازدىق. حاتىمىزدى قازاقستان ەلشىلىگى دە قولدادى. پرەزيدەنت ءتيىستى زاڭعا قول قويدى، 2018 -جىلدان باستاپ قازاق بالالارى وزبەك كوللەدجدەرىنە بەرىلمەيتىن بولدى. قازاق اتتەستاتىن قولدارىنا الادى. ءبىلىم سالاسىندا بىتپەي جۇرگەن ءبىر جۇمىسىمىز وسى ەدى، ول دا وڭ شەشىمىن تاپتى»، - دەدى ول.
ايتۋىنشا، ميرزيەيەۆ پرەزيدەنت بولعاننان كەيىن مۇعالىمدەردىڭ جالاقىسىن دا كوتەرگەن. ال زەينەتكە ايەل مۇعالىمدەر 54 جاستان، ەرلەر 60 جاستان شىعادى ەكەن.
«قازاق اۋداندارىنا قازاقتى باسشى ەتتى»
قانداسىمىزدىڭ ايتۋىنشا، وزبەكستاننىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى مارقۇم يسلام كارىموۆتىڭ تۇسىندا قازاقتارعا باسشىلىق ورىن بۇيىرعان ەمەس. تەك ەكىنشى ورىندا، ورىنباسار قىزمەتىن اتقاراتىن.
«ءتىپتى ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدا قازاق اۋداندارىندا بىردە- ءبىر قازاق اكىمى بولعان جوق. ماسەلەن، قانيمەح اۋدانىندا حالقىنىڭ 70 پايىزى - قازاق، 30 پايىزى - باسقا ۇلت وكىلدەرى. ال ءبىراق اكىم تاجىك، ون جىل بويى باسقاردى. تەك جاڭا پرەزيدەنت كەلگەننەن كەيىن عانا قازاق اۋداندارىنا قازاق اكىمدەردى تاعايىندادى. بۇل ءبىزدىڭ ۇلكەن جەتىستىگىمىز دەپ ويلايمىن»، - دەيدى سادىربايەۆا.
شاۆكات ميرزيەيەۆتىڭ جاستارعا جاردەمى كوپ ءتيىپ جاتىر دەيدى ەتنيكالىق قازاق.
«بۇرىن باسشىلىق قىزمەتكە 50-60 جاستاعى ازاماتتار تاعايىندالاتىن ەدى. ال قازىر سەناتورلاردىڭ قۇرامى دا «جاسارىپ بارادى». سونىمەن قاتار، جاستارعا كرەديت بەرىلە باستادى، كاسىبىن اشقىسى كەلەتىندەرگە جان- جاقتى قولداۋ كورسەتىلەدى. نەسيەگە ءۇي بەرىپ جاتىر. جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ ءۇشىن قاجەتتى بالدى تومەندەتتى،» - دەپ اڭگىمەسىن جالعاستىردى ول.
ينۆەستورلارعا ەسىك اشىلىپ، بيزنەس قارقىندى دامۋعا بەت العان.
«شاۆكات ميرزيەيەۆ پرەزيدەنت بولىپ سايلانعالى بەرى حالىق قۋانىپ جاتىر. وزگەرىستەر وتە كوپ، اۋقىمدى. باسشىمىز اشىق، ونى بازاردان دا، دۇكەننەن دە، اۋرۋحانالاردان دا كەزىكتىرۋگە بولادى. حالىقپەن ءوزى سويلەسىپ، تۇرعىنداردىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن تىڭدايدى. بۇرىن وزبەكستان قازاقستاننان ءبىر ەلۋ جىلعا قالىپ كەتتى عوي دەپ ويلايتىن ەدىم. ال بۇگىندە كۇن سايىن ەمەس، ساعاتتاپ ءوسىپ، دامىپ جاتىر»، - دەيدى سادىربايەۆا.
«ينتەرنەت ناشار، سوندىقتان كىتاپ وقيمىز»
قازاقستاننىڭ وزبەكستانداعى ەلشىلىگى جىراقتاعى اعايىندارىمىزعا وقۋلىقتاردى جەتكىزگەنمەن، ادەبي كىتاپ جەتىسپەيدى. ال قازاقتىڭ اقىن- جازۋشىلارىنىڭ كىتاپتارىنا سۇرانىس جوق ەمەس، بار.
«وتانداستار قورىنىڭ قولداۋىمەن قازاق ورتالىقتارىن اشىپ جاتساق، ادەبي كىتاپتار مىندەتتى تۇردە جەتكىزىلەدى. سەبەبى سۇرانىس بار. وزبەكستاندا ينتەرنەت ناشار ىستەيتىندىكتەن، بوس ۋاقىتىڭدا كىتاپ وقيسىڭ. ال قازاقستانعا كەلسەم، بارلىق جاستىڭ قولىندا تەلەفون، ءتىپتى سەنىمەن سالەمدەسپەي، تەلەفونعا قاراپ وتىرادى»، - دەپ رەنىشىن ءبىلدىردى ايەلدەر بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى.
وزبەكستانداعى قانداستار قازاق تەلەارنالارىن قاراپ، قازاق تىلىندە باسىلعان گازەت- جۋرنالداردى وقيدى. ايتپاقشى، گازەتكە جازىلۋ بۇل ەلدە دە بار.
«گازەتكە جازىلۋ بىزدە مىندەتتى. ماسەلەن، ءار مەكەمەگە وسىنشا گازەتكە جازىلىڭدار دەپ تاپسىرما بەرەدى. ءوزىمىز تاڭداپ الىپ، جازىلامىز. ءبىزدىڭ حالىق وقىعاندى جاقسى كورەدى. ينتەرنەتتەن وقىعاننان گورى، كىتاپتى قولعا ۇستاپ وتىرىپ وقىساق، راقاتتانىپ دەمالىپ قالامىز دەيدى. جاستارىمىز ابايدىڭ كىتاپتارىن وقىپ جاتادى»، - دەيدى سادىربايەۆا.
«ءار قازاق ايەلدىڭ ۇيىندە ءتورت- بەس ۇلتتىق كيىم بار»
قازاقتىڭ سالت- ءداستۇرىن بەرىك ۇستانعان قانداستار ۇلتتىق كيىمدى تەك ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى - ناۋرىزدا عانا ەمەس، كۇندەلىكتى كيىپ جۇرەمىز دەيدى.
«ءبىر بايقاعانىم، قازاقستاندا ۇلتتىق كيىمدى كيە قويمايدى ەكەن. ال بىزدە ءار قازاق ايەلدىڭ ۇيىندە ءتورت- بەس ۇلتتىق كيىم بار. ونى ءبىز سەحتا ارنايى تىكتىرەمىز. ەرلەرىمىز دە، ايەلدەرىمىز دە ۇستىنەن تاستامايدى. جۇمىسقا دا سولاي بارامىز. جاستار دا سولاي. ءار اتا- انا وتباسىندا بالالارىنا قازاقتىڭ قانداي ۇلت ەكەنىن، ءتىلى مەن سالت- ءداستۇرىن، مادەنيەتىن ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ وتىرادى»، - دەيدى ول.
سونىمەن قاتار، سادىربايەۆا ءار قازاق وتباسى بالاسىن تەك قازاق مەكتەبىنە بەرەتىنىن، ەكى قازاق ءبىر- بىرىمەن كەزدەسسە، تەك قازاقشا سويلەيتىنىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. ال ارالاس نەكەنى شەتتەگى اعايىندارىمىز مۇلدە قۇپتامايدى.
«اراسىندا ءبىرلى- جارىم بار ەندى، ءبىراق، نەگىزىنەن، ارالاستىرمايدى. ءارى كەتسە، قاراقالپاق پەن قازاق قوسىلۋى مۇمكىن»، - دەيدى ەتنيكالىق قازاق.
«قازاقستانعا كەلمەگەنىمە وكىنەمىن»
ناۆوي وبلىسىنىڭ قازاقتار كوپ تۇراتىن ايماعىندا جۇمىس ىستەيتىن كلارا سادىربايەۆا 90- جىلداردىڭ باسىندا تاريحي وتانىنا كوشىپ كەلمەگەنىنە وكىنەتىنىن جاسىرمادى.
«قازاقستانعا قونىس اۋدارۋ تۋرالى وي بولدى، ارينە. 1991 -جىلدارى ەگەمەندىك العاننان كەيىن وزبەكستانداعى قازاقتار قىسىم كورە باستادى، سول كەزدە 1991-1995 -جىلدار ارالىعىندا كوبى كوشىپ كەتتى. مەن دە ويلاعانمىن. مامىر ايىندا استاناعا كەلىپ، كەنەتتەن قار جاۋىپ كەتكەنى ەسىمدە. سول سۋىقتان قورقىپ، وزبەكستانعا قايتا ورالدىم (كۇلدى). ول كەزدە بۇل جاقتا ورىستار دا كوپ ەدى. سول دا سەبەپ بولدى ءبىر جاعىنان»، - دەپ ەسكە الدى قانداسىمىز.
«قازىر قاتتى وكىنەمىن. وتانىمدا قىزمەت ەتكەنىمدە، ءبىراز جاستارعا جاردەمىم تيەر مە ەدى دەپ تە ويلايمىن كەيدە»، - دەيدى ول.
سادىربايەۆا وزبەكستاندا قازاقستانداعىداي ەركىندىك جوق ەكەنىن اشىق ايتتى.
«سەن قازاقسىڭ» دەپ تومەندەتسە، مەن الدەقاشان كوشىپ كەتكەن بولار ەدىم. قازىر ەشكىم ءبىزدى تۇرتپەكتەپ، قازاق بولعانىڭ ءۇشىن باستىق بولمايسىڭ دەپ جاتقان جوق. قايتا ءبىزدىڭ دوستارىمىز - وزبەكتەر، تالاي ىسكە قولداۋ كورسەتىپ، قول ۇشىن سوزادى»، - دەيدى ەتنيكالىق قازاق.
نۇرگۇل اباي
m.sputniknews.kz