بالانى قىرقىنان شىعارۋدىڭ ەرەكشەلىگى نەدە؟

 استانا. قازاقپارات - قازاق حالقى ىرىمشىل ءارى تويشىل حالىق. بالانىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنەن باستاپ، قارتايعان شاعىنا دەيىن سالت-ءداستۇر بويىنشا تويلاپ كەلگەن.

شىلدەحانا، بەسىك توي،

تۇساۋ كەسەر، سۇندەت توي،

اي، شىركىن اي.

قۇدا ءتۇسىپ، سىرعا سالۋ،

بەتاشارىم- اي! - دەگەن ءان وسىعان ايتىلسا كەرەك.

وسىنداي ۇرپاقتان- ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان يگى داستۇرلەردىڭ ءبىرى - بالانى قىرقىنان شىعارۋ.

قازاق جەرىنە يسلام ءدىنى كەلگەنگە دەيىن تاڭىرشىلدىك سيپات العانى بەلگىلى. وسى ۋاقىتقا دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان نانىم-سەنىمدەر وسى كەزەڭنەن قالسا كەرەك. ال ەندى وسى قىرقىنان شىعارۋ داستۇرىنە كوز جۇگىرتىپ كورەيىك...

جالپى قازاق حالقىنىڭ ءار ءداستۇرىنىڭ ارتىندا تەرەڭ ماعىنا مەن قانداي دا بر سىر جاتىر. قازاق جاڭا تۋعان نارەستەنى «بوتەن كوزگە» (جاقىن تۋىس- تۋعاندارىنان باسقا) قىرقىنان شىقپاعانعا دەيىن كورسەتپەگەن. ال بۇل تۋرالى مەديتسينا عالىمدارى زەرتتەي كەلە مىناداي قورىتىندىعا كەلگەن: جاڭا تۋعان نارەستەگە قورشاعان ورتا جاڭا ورتا بولىپ ەسەپتەلەدى.

اۋا، ونى قورشاعان زاتتار مەن جان- جاعىنداعى ادامدار. 9 اي 9 كۇننەن كەيىن انانىڭ جاتىرىنان شىققان سابيگە ءتۇرلى ميكروبتار جۇعا باستايدى. ادەتتە، ادام سانى قانشا كوپ بولسا، ۆيرۋس سانى دا سولاي وسە بەرەدى. بۇل ءبۇلدىرشىننىڭ اعزاسىنىڭ ومىرگە كەلمەي جاتىپ السىرەۋىنە الىپ كەلەدى. سوندىقتان دا مەديتسينادا بالا 40 نان شىقپاي جاتىپ بوتەن كوزگە كورسەتپەۋ ءداستۇرىن تۇگەلدەي قولدايدى.

سونىمەن بىرگە بالانىڭ دامۋ كەزەڭدەرىنە ءسوز جۇگىرتسەك، ءدال وسى 40 كۇننەن كەيىن ءسابي شيراپ، كوز توقتاتادى، قۇبىلىس، دىبىستى سەزە باستايدى ەكەن. بۇنى ەجەلدەن بىلگەن حالقىمىز وسى ەڭ ءقاۋىپتى دەگەن العاشقى 40 كۇننەن ءسابي وتكەن سوڭ توي جاسايدى ەكەن. بۇل ءراسىمدى بالانى قىرقىنان شىعارۋ دەپ اتايدى.

بالا قىرقىنان شىققاننان كەيىن عانا ول ومىرگە قادام باسادى. «ءسۇت تىرناعىن»، «قارىن شاشىن» وسى ۋاقىتتا الادى. بالانى شومىلدىرىپ بولعان سوڭ، «قارىن شاشىن» الىپ، اق شۇبەرەككە ءتۇيىپ، تۇمارشا ەتىپ، بالانىڭ وڭ جاق يىعىنا نەمەسە بەسىگىنە قاداپ قويادى، ال ء«سۇت تىرناعىن» ادام باسپايتىن جەرگە نەمەسە «ۇرپاعى كوپ بولسىن» دەپ جەمىس اعاشىنىڭ تۇبىنە كومىپ تاستايدى.

بالانى قىرقىنان شىعاراردا شومىلدىراتىن ىدىستىڭ تۇبىنە كۇمىس جۇزىك، كۇمىس بىلەزىك سياقتى زاتتار سالىپ، 40 قاسىق تازا سۋ قۇيادى. سەبەبى، كۇمىس شايتاننان، جىننان ساقتايدى دەگەن سەنىم بار. سونداي-اق، قىرىق شەلپەك ءپىسىرىپ، كەلگەن قاۋىمعا تاراتادى.

ادەتتە، ەر بالانى ەرتە جەتىلەدى، جىلدام وسەدى دەگەن تۇسىنىكپەن 40 كۇن تولماي جاتىپ قىرقىنان شىعارعان. ال قىز بالا، كەرىسىنشە، جەڭىلتەك بولىپ كەتپەسىن، بايسالدى، ورنىقتى بولسىن دەپ انىق قىرىق كۇن تولعاننان كەيىن قىرقىنان شىعارۋ ءراسىمىن ورىنداعان.

ءتىپتى، بالانى شومىلدىرۋ دارەجەسى كەز كەلگەن ايەلگە ەمەس، ەل اراسىندا سىيلى، كوپ بالالى انا اتانعان، ۇلگى بولارلىقتاي ادامعا بۇيىرعان. بالانىڭ باسىنا قاسىقتاپ سۋ قۇيعان سايىن جينالعانداردىڭ ءارقايسىسى ءوز تاراپىنان تىلەكتەرىن بىلدىرگەن.

سوڭىنان بارلىق ايەل سۋ تۇبىندەگى كۇمىس تيىندار مەن اشەكەيلەردى ءوزارا ءبولىسىپ الىسقان. نەگىزى، سۋعا سالىنعان ءار زاتتىڭ ماعىناسى بار. بالانى شومىلدىراتىن سۋعا كۇمىستى ول ادال، اق، پاك بولسىن دەپ سالادى. 40 قاسىق سۋدى ىرىزدىعى مول بولسىن دەپ قۇيادى دەلىنگەن.

قىرقىنان شىققان بالا ادام قاتارىنا قوسىلدى، قاۋىپتى كەزەڭنەن ءوتتى دەپ سانالىپ، ەل ىشىنە شىعا باستاعان. قازاق داستۇرىندەگى قىرقىنان شىعارۋ ءراسىمىنىڭ ەرەكشەلىگى وسىنداي بولسا كەرەك...