قوستانايلىق ساياتشى: قازاق باردا قۇسبەگىلىك قۇرىمايدى

قوستاناي. قازاقپارات - ۇلتتىڭ قانىنا سىڭگەن كونە ءداستۇر - قۇسبەگىلىك. سوڭعى شيرەك عاسىردا وسىناۋ قازاقى ونەردىڭ كەنجەلەپ قالعانى راس.

دەگەنمەن، قوستاناي وبلىسىنىڭ تۇرعىنى قايرات جايىقوۆ قازاق باردا قۇسبەگىلىك قۇرىمايدى دەپ ەسەپتەيدى. ول قالادا تۇرسا دا، جاز تۇسە اۋىلىنا بارىپ، قۇسبەگىلىكپەن اينالىسادى.

قۇسبەگىلىك - حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان بەكزادا ونەرى. تاريحتان ايان، قازاقتىڭ قۇس ۇستاۋ شەبەرلەرى كەڭىنەن دارىپتەلگەن. ساياتشىلىقتى جانىنا جاقىن تۇتقانداردىڭ ءبىرى - قايرات جايىقوۆ. ول قازاقستان تاريحىنىڭ كونە ورداسى، مادەنيەتى ساقتالعان مەكەن - بوتايدان 2006 -جىلى ارقالىق قالاسىنا كوشىپ كەلدى.

«كوكشە جەرىنەن كەلگەن سوڭ اتالارىمنان قالعان ساياتشىلىق ونەردى ارى قاراي جالعاستىرسام دەگەن وي كەلدى. ۇلكەن اتام جايىق قۇس باپتاپ، اڭ اۋلاعان. اۋىل اقساقالدارى «اتاڭ اڭشىلىقپەن ءبىر اۋىلدى اسىراعان» دەپ ايتىپ وتىراتىن. بۇل ءداستۇردى اكەم ماعاز دا قاعىپ الدى. ول دا جىرتقىش قۇستاردى قولىنا ۇستاپ، باقتى. كەيىننەن دەنساۋلىعىنا بايلانىستى اڭ اۋلاۋدى دوعاردى. ەندى، مەنىڭ مىندەتىم - قازاقتىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان اسىل ونەرىن جالعاۋ. ءتۇبى ءبارىن تاستاپ، قۇسبەگىلىكتى قولعا الامىن دەپ تە ويلايمىن»، - دەيدى قايرات ماعاز ۇلى.

 

قايرات ماعاز ۇلى امانكەلدى اۋدانىنا قاراستى مۇقانتۇبەك ەلدى مەكەنىندەگى تۋىستارىنا كەلىپ تۇرادى. مۇنداعىسى - اڭشىلىقتان اجىراماۋ. الداعى ۋاقىتتا وسى قۇسبەگىلىك ونەردى تۇبەگەيلى قولعا السام دەيدى. ونىڭ ايتۋىنشا، جىرتقىش قۇس جاقسى كۇتىمدى قاجەت ەتەدى. سوندىقتان كوپ ۋاقىت كەرەك.

«اڭعا سالار قۇستىڭ ۇنەمى سىلاپ- سيپاپ، بويىن ۇيرەتۋ كەرەك. سوندا اشۋ- قىتىعى جازىلادى. ءتۇز قۇسىن العاش تۇعىرعا وتىرعىزاردا ورتاڭعى ساۋساعىنان ىلە ۇستاپ قوندىرعان دۇرىس. قۇستى ابدەن قولعا ۇيرەتىپ العان سوڭ عانا اڭعا سالادى. باپسىز قۇس اڭعا تۇسپەيدى. جىرتقىشتار ءارتۇرلى بولادى. كەيبىرى تىم كۇيشىل، باپشىل كەلەدى. ونى ايىرا ءبىلۋ - قۇسبەگىنىڭ مىندەتى. تاجىريبەلى قۇسبەگىلەر تۇلەك كەزىنە قاتتى ءمان بەرەدى. جاقسى تۇلەگەن قۇستىڭ ءجۇنى جەتىلىپ، اقسۇيەكتەنىپ، الدەنەدى، سىرتىنان قاراعاندا قۇلپىرىپ تۇرادى، ءجۇنى تولىق جەتىلەدى. ماسەلەن، مەن بىلتىر دالادان تاۋىپ العان قۇس جاعالتايعا قاتتى ۇقسايدى. ەندى ونىڭ اياقتانۋى ءۇشىن ءبىراز ەڭبەكتەنۋىم قاجەت»، - دەيدى اعامىز.

راسىمەن دە، قۇسبەگىنىڭ جاعالتايى سىرت كوزگە قاراعاندا ازىرگە اڭعا سالۋعا دايىن ەمەستەي كورىنەدى. ءبىراق، قايرات ماعاز ۇلى مۇنىمەن كەلىسپەيدى.

«جاعالتايلاردىڭ دەنە تۇرقى 33-35 سانتيمەتردەن اسپايدى. سالماعى 170-350 گرامم. ءبىر قاراعاندا ءالسىز قۇس بولعانىمەن جەمتىگىنەن وڭاي ايىرىلعىسى جوق. اسىرەسە، ۇساق قۇستار، قوسمەكەندىلەردى ۋىسىنان شىعارمايدى. اڭعا شىعىپ كەلگەن سوڭ كوبىرەك تاماقتاندىرعان ءجون. جاعالتاي - جىل قۇسى. بىزگە ءساۋىردىڭ اياعىندا كەلىپ، قازاندا جىلى جاققا ۇشىپ كەتەدى، ۇياسىن اعاشتىڭ باسىنا سالادى، كوبىنەسە، باسقا قۇستاردىڭ ۇياسىن پايدالانادى»، - دەيدى قۇسبەگى.

قايرات جايىقوۆ الداعى جازدا بۇركىت ساتىپ الاتىنىن ايتتى. سەبەبى، قوستانايدىڭ وڭتۇستىك اۋداندارىندا بۇركىت سالۋعا قولايلى جەرلەر كوپ. سودان سوڭ، قۇسىن باپتاپ، بۇركىتشىلەر سايىسىنا قاتىسقىسى كەلەدى.

قازاق حالقىنىڭ وسى ءبىر ساياتشىلىق ونەرى دەنساۋلىققا اسا پايدالى ەكەنى داۋسىز. شىتىرلاعان ايازدا قىزارا ءبورتىپ، تازا اۋانى ەركىن جۇتىپ، ات ۇستىندە ءجۇرۋدىڭ ءوزى قانداي عانيبەت! سايات قۇرا ءبىلۋ، اباي قۇنانباي ۇلى ايتقانداي، «سۇم جالعاننىڭ ءبىر قىزىعى».