قابىردەن ءتىرىلىپ شىققان احمەت باي ەسكەرتكىشى تۋرالى نە بىلەمىز؟
اقمولا وبلىستىق تاريحي- ادەني مۇرانى قورعاۋ جانە پايدالانۋ ورتالىعىنىڭ باس ينسپەكتورى سەرىك ىسقاقوۆ ايتۋىنشا، احمەت كەسەنەسى ( قىزىلتام) - ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنداعى سالىنعان. ەسكەرتكىش جارقايىڭ اۋدانىندا وڭتۇستىك-باتىسقا قاراي جەتى شاقىرىم جەردە، ەسىل وزەنىنىڭ سول جاعالاۋىندا ورنالاسقان.
«احمەت كەسەنەسىن العاشقى رەت 1955-جىلى كەمەل اقىشەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن اقمولالىق ارحەولوگيالىق ەكسپەديتسياسى زەرتتەگەن. كەيىننەن 1980-جىلى «قاز-قايتا جاڭعىرتۋ» مەكەمەسىنىڭ ەكسپەديتسياسىمەن (جەتەكشىسى ج. شايكەنوۆ)، 2006-جىلى «قازجوبا قالپىنا كەلتىرۋ» رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىنى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە جوبالاۋ فيليالىنىڭ جيىنتىق بولىمىمەن (جەتەكشىسى گ. قامالوۆا) زەرتتەلگەن.
كەسەنە كوپەس احمەت تانكەيەۆتىڭ تاپسىرىسى بويىنشا سالىنعان. قابىرعالارى ساز ەرىتىندىسىنەن قۇيىلىپ، كۇيگەن تىك بۇرىشتى كىرپىشپەن قالانعان جانە ەكى جاعىنان كۇيدىرىلگەن كىرپىشپەن قاپتالعان، تسوكولدى قاباتى تاقتاتاستان قالانعان.
«كىرپىش قالاۋىنداعى تىك جارىقتارى بار ەڭ ۇلكەن بۇزىلىستار وڭتۇستىك-شىعىس قاسبەتىندە شاتىرعا قاراي باسپالداق قۇدىعىنىڭ بويىندا بايقالادى. ءتورتقىرلىعىنىڭ جوسپارداعى مولشەرى 6,3 x 6,7 مەتر كەسەنەنىڭ پورتالدى-كۇمبەزدى ءتۇرىن سيپاتتايدى. تسيليندرلى بارابان ۇستىندەگى سفەرا-كونۋستىق كۇمبەز ءتورتقىرلىقتىڭ ۇستىندە 2,5 مەتر بيىكتىككە كوتەرىلگەن. كەسەنەنى جالپى بيىكتىگى 7,15 مەتر قۇرايدى. وڭتۇستىك-باتىس جاعىنداعى باس قاسبەتى ءتورتقىرلىقتىڭ ۇستىنەن نەگىزگى قابىرعا جالعاسۋى ەسەبىنەن قۇرىلعان تىك بۇرىشتى پورتال تۇرىندە ورىندالعان. ەسىكتىڭ اركالى ويىعى جاعىندا ساداقتى ماڭدايشامەن بىرىكتىرىلگەن ەنسىز باعانالارمەن ەكى جاعىنان قوس قاپسارلانعان. قاسبەتتەرىنىڭ ساندىك بەزەندىرىلۋىنىڭ نەگىزىندە بەت جاق قابىرعالارى پەريمەترى بويىنشا تىك قالاۋلار جولاقتارىمەن ارالاس رومب تارىزدەس ورنەكتەرىمەن «اللاھ» ءسوزىنىڭ اراب جازۋلارى شارشى كىرپىش قاتارلارىمەن جيەكتەلگەن»، - دەپ ءتۇسىندىردى سەرىك ىسقاقوۆ.
قاسبەتتەرىنىڭ ورتالىق الاڭدارىن كۇڭگىرت ءتۇستى كىرپىش پەن ورنەگى بار كىرپىش قالانعان رومب تارىزدەس سۋرەت تولتىرادى. ىشىندە ءتورتقىرلىقتان كۇمبەزگە اۋىسۋ ارالىعى كونسولدىك جەلكەندەر مەن قابىرعالار بيىكتىگى بويىمەن وتەتىن جەبە تارىزدەس قۋىستار ارقىلى جۇزەگە اسىرىلعان. بولمەنىڭ وڭتۇستىك- شىعىس بۇرىشىندا شاتىرعا قاراي باسپالداققا اپاراتىن اركالى ويىق بار. تابىت ءۇستى مەن ەدەننىڭ كىرپىش جابىندىسى بۇزىلعان.
سونىمەن قاتار، وسى ەسكەرتكىش يەسى تۋرالى حالىق اراسىندا اڭىز اڭگىمە دە بار.
اڭىزعا سايكەس، باياعىدا بۇل وڭىردە احمەت دەگەن داۋلەتتى ادام بولىپتى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە الگى باي ويدا جوق تا ۇيقىسىنان ويانباي قالادى. ول كەز مەديتسينانىڭ بۇگىنگىدەي دامىماعان ۋاقىتى. بالكىم سول سەبەپتى دە شىعار حالىق بايدى ولدىگە ساناپ، جەر قوينىنا تاپسىرعان ەكەن. سودان ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن قابىر باسىنان ادامنىڭ اششى داۋسىن ەستىگەن ەلدىڭ ەسى كەتىپ، بويلارىن ۇرەي بيلەيدى. سول وڭىردەگى يشان-مولدالارعا حابار بەرىپ، بارلىعى جينالىپ قابىردى اشادى. سويتسە جاڭاعى ءولدى دەگەن احمەت باي وكىرىپ سىرتقا ۇمتىلادى. حالىق ونى كەبىنگە ورالعان احمەتتىڭ بەينەسىندەگى جىن دەپ ويلاپ، ۇرىپ ولتىرەدى. كەيىن ەستەرىن جيعان سوڭ وزدەرىنىڭ ىستەرىنىڭ اعات بولعانىن، احمەتتىڭ راسىندا «تەرەڭ» ۇيقىعا كەتكەنىن تۇسىنەدى. ەلدىڭ ۇلكەن-كىشىسى جينالىپ، احمەتتى قايتادان ارۋلاپ كومىپ باسىنا كەسەنە ورناتادى.
ايتا كەتەيىك، احمەتتىڭ ۇرپاقتارى جارقايىڭ اۋدانىنىڭ اۋماعىندا تۇرادى.