قازاقتىڭ ۇلتتىق سپورتى جارىستار ءجيى ۇيىمداستىرىلعاندا عانا داميدى - فوتو
ولاردىڭ كەيبىرى بار ۋاقىتىن اتتىڭ جانىندا وتكىزىپ، ونىڭ كۇتىمىن جاسايدى. ال جەرگىلىكتى قالتالى ازاماتتار كوكپارعا ەمەس، بايگە وتكىزۋگە قۇشتار. بۇل تۋرالى قازاقپارات تىلشىسىنە مەكتەپ ديرەكتورى باحتيار تولەۋوۆ ايتىپ بەردى.
بۇرىن ءجيى كوشىپ، ىڭعايلى جەر ىزدەپ جۇرگەن سپورت مەكتەبى 3-4 جىلدان بەرى يپپودرومنىڭ جانىنا تۇراقتى ورنىقتى. بۇل جەردە ات قورا، ارنايى اكىمشىلىك عيماراتى، جابىق مانەج، كۇرەس عيماراتى بار. سپورت مەكتەبى وبلىستىق دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت باسقارماسىنا قاراپ، بيىل قالالىق سپورت بولىمىنە بەرىلدى. قۇجاتتاماداعى وزگەرىستەر ءالى دە جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەدى. ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋ ءۇشىن مامانداندىرىلعان دەگەن سانات الۋ كەرەك. ول ءۇشىن اۋدانداردا فيليالدارى اشىلىپ، سول جەردە دە ات سپورتىن دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرىلۋ ءتيىس. ازىرگە بۇل سپورتشىلاردىڭ ارمانى عانا.
«سپورت مەكتەبىندە 500 گە جۋىق بالا بار. بىزدە قازاق كۇرەسى، ات سپورتى تۇرلەرىنەن اۋدارىسپاق، تەڭگە ءىلۋ، كوكپار، جامبى اتۋ بار. توعىزقۇمالاق ۇيىرمەسى اشىلعان. اسىق ويناۋ رەسمي تۇردە تىركەلمەگەن، ءبىراق بالالار وينايدى. ارمانىمىز - ۇلتتىق سپورت تۇرلەرى بويىنشا مامانداندىرىلعان سپورت مەكتەبىن قۇرۋ. ول ءۇشىن اۋدارىسپاق، تەڭگە ءىلۋ، كوكپاردىڭ ءارقايسىسىنا 4 جاتتىقتىرۋشى قاجەت. ال قازىرگى كەزدە بارلىعىن ءتورت جاتتىقتىرۋشى دايىندايدى. ءبىر تاعاشى، ءبىر ات جايلاۋشى عانا تيەسىلى. سوندىقتان ۇلتتىق سپورتتى دامىتۋعا ۇسىنىستار بەرىلدى. ماسەلەن، پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى مىنەتىن اتتى باپتاۋ كەزىندە 30 اتقا ءبىر تاعاشى دەپ جازىلعان. ال بىزدە مۇنداي ساندىق كورسەتكىش انىقتالماعان. ماسەلە كوتەرىلىپ، ۇلتتىق سپورت فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى بەكبولات تىلەۋحانعا حات جولداندى»، - دەدى مەكتەپ ديرەكتورى باحتيار تولەۋوۆ.
اتتى باپتاۋعا ءبىر ادام جەتپەيدى. سوندىقتان جاتتىقتىرۋشىلار مەن وقۋشىلار ونىڭ كۇتىمىنە تىكەلەي ارالاسادى. ياعني، ءار وقۋشى ات ۇستىنە مىنبەس بۇرىن ونىڭ كۇتىمىن جاساۋدى مەڭگەرۋ كەرەك. وقۋشىلار ءۇشىن بۇل قىزىق جۇمىستىڭ ءبىرى. سەبەبى، ولار بار ۋاقىتىن قانى تاسىعان جىلقىنىڭ جانىندا وتكىزۋگە قۇشار.
«بالالاردى مەكتەپكە 9-10 جاستان باستاپ الامىز. بالالار مەكتەپتە اتتىڭ جانىنا بارۋ، ونى تازالاۋ، ەرتتەۋ، ءمىنۋ سەكىلدى تەحنيكالىق قاۋىپسىزدىك تاسىلدەرىن ۇيرەنەدى. قالانىڭ بالالارىن اياققا تۇرعىزىپ، كاسىبي دەڭگەيىن شىڭداپ، ق ر چەمپيوناتتارىنا الىپ شىعامىز. سونىمەن ناتيجە جاسايمىز. قازىرگى كەزدە تەڭگە ىلۋدەن ەلىمىزدىڭ 9 دۇركىن جەڭىمپازى بەردىعالي جاكىشيەۆ بار. اۋدارىسپاقتان ق ر جاستار اراسىنداعى جەڭىمپازى، سپورت شەبەرى شىڭعىس ەرجانوۆ ءبىزدىڭ ماقتانىشىمىزعا اينالدى. ال وتكەن جىلى ارمان ساعىمبايەۆ «ۇزدىك اۋدارىسپاقشى» اتاندى. بالۋان، ق ر سپورت شەبەرى ازامات سەرعازين دە بار. مەكتەپكە اتتى بىلەتىن، ءوزىنىڭ بىلەتىنىن بالالارعا ۇيرەتەتىن جاتتىقتىرۋشى كەرەك. سوندىقتان جارىستارعا قاتىسىپ، ۇزدىك اتانعان وسى جىگىتتەر جاتتىقتىرۋشى رەتىندە جۇمىسقا الىندى. قازىر بالالاردى دايىنداپ جاتىر. ولار ارناۋلى وقۋ ورىندارىن ءبىتىرىپ، سپورتشى ماماندىعىن العان»، - دەدى مەكتەپ ديرەكتورى.
ۇلتتىق سپورت جارىستارى ءجيى ۇيىمداستىرىلسا عانا داميدى. مەكتەپ ديرەكتورى باحتيار تولەۋوۆ سوڭعى جىلدارى جەرگىلىكتى قالتالى ازاماتتار بىرىگىپ، اۋداندا كوكپار كومانداسىنىڭ قۇرعانىن ايتىپ بەردى. ياعني، كاسىپكەر ات بەرىپ، اۋىل بالالارىن دايىندايدى، وبلىس ورتالىعىندا وتەتىن جاتىستارعا قاتىستىرادى. قازاق جىگىتتەرىنىڭ مارتتىگى كوپشىلىككە ۇلگى بولىپ، ءقازىر وبلىستىڭ شالقار، مۇعالجار، تەمىر، بايعانين، العا اۋداندارىندا ات ۇستاپ، بالالاردى دايىنداپ وتىرعان كاسىپكەرلەر بار. ويىل اۋدانىندا اۋدارىسپاق جاقسى دامىعان.
«ۇلتتىق سپورت جاقسى دەڭگەيگە كوتەرىلىپ جاتىر. ەۋرازيا بارىسى، ەلباسىمىزدىڭ اتىندا وتەتىن قازاقستان بارىسى بار. كوكپاردان ازيا، الەم بىرىنشىلىكتەرى ءوتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وڭتۇستىك قازاقستان، جامبىل، قىزىلوردا وبلىستارى بيىك ناتيجەگە قول جەتكىزىپ ءجۇر. ۇزدىك ۇشتىكتە جۇرگەن كوماندالار وسى. سەبەبى، ولاردا تويلاردا، اس بەرگەندە كوكپار ويناتىلادى. جاپپاي كوكپار بار. ءار ءۇي ۇلى ءۇشىن ايعىر ۇستايدى. اۋىل، ەر ازاماتتار بەلسەندى، جارىسقا قاتىسادى. ءارى جارىس سالىمدى بولادى. ياعني، جۇلدەگە كولىك، اپتا سايىن 6-10 ميلليون تەڭگە تىگەدى. كوكپارعا 2-3 مىڭ اتقا دەيىن قاتىسادى. مىڭ اتتىڭ ىشىنەن مىقتى شاباندوزدى تاڭداپ، قازاقستان چەمپيوناتىنا الىپ شىعادى. ءبارى دايىن. ولارعا ىرىكتەۋ دە كەرەك ەمەس. مىڭنان ءجۇز، جۇزدەن ونى شىعادى. بىزدەر 9 جاستان الىپ، ونى كۇندىز-ءتۇنى دايىندايمىز. مەكتەپتەن كىم شىعادى، سونى عانا اپارامىز»، - دەدى باحتيار تولەۋوۆ.
ال اقتوبەدە بايگە جاقسى دامىعان. قالتالى ازاماتتار الامان بايگە، ۇشقىر، قۇنان جارىس، توق بايگە وتكىزۋگە ىنتالى. ولار پولشا، رەسەي، اقش، گەرمانيادان اكەلگەن قىمبات اتتارىن دايىنداپ، كەيىن مەكتەپتە ءتالىم الىپ جۇرگەن شاباندوزدارعا سەنىپ تاپسىرادى. ۇلتتىق ات سپورتى مەكتەبىندە تاربيەلەنىپ جاتقان شاباندوزدار ءاردايىم ۇزدىكتەر قاتارىنان كورىنىپ ءجۇر. وڭىردە ۇلتتىق سپورت جارىستارى دا وبلىس اكىمىنىڭ كۋبوگىمەن اشىلىپ، سايىس ماۋسىمى قالا اكىمىنىڭ كۋبوگىمەن اياقتالادى. ءبارى بايگە ۇيىمداستىرادى، قوماقتى ۇتىس تىگەدى.
اقتوبە قالالىق ۇلتتىق ات سپورتى مەكتەبىندە بارلىعى 40 ات بار. كوكپارعا 12 ات بەرىلگەن. كوكپاردىڭ ارالاس قاندى اتتارى ءقازىر جارىسقا باپتالىپ جاتىر. ولاردى بوگدە ادام كورە المايدى، كۇتىمىمەن دە تەك بىلىكتى مامان اينالىسادى.
«ات تا اداممەن بىردەي. تەك ءتىلى جوق. ولار اۋىرسا ادامعا بەرىلەتىن ءدارى- دارمەكتى ساتىپ الامىز. اتتى باپتاۋ كەزىندە قاتەلىككە جول بەرۋگە بولمايدى. جەم بەرىپ، سۋارسا، اتتىڭ ءىشى كەبەدى، اياعىنا جەم ءتۇسىپ كەتەدى. ءسابىزىن بەرەمىز. جوڭىشقا، سۇلى، ارپا، بيدايى، تۇزى بار. استىن قالىڭ ەتىپ سالامىز، تىنىشتىعىن كۇزەتەمىز، بوتەن ادامدى كىرگىزبەيدى. ۇيقىسىن تىنىش بولۋى شارت. ولار دا بالا سياقتى، كوز ءتيىپ قالادى. وعان كۇمان كەلتىرمەيمىز. سەبەبى، كورسەتىپ، اۋىرىپ قالعان جاعداي كەزدەستى. ولاردىڭ دايىندىق دەڭگەيى جەتىلگەن سايىن كۇشى قالادى. قوسىمشا جۇكتەمە بەرىلدى. ءجۇرىس، بۇلكىل، شوقىتۋ، شابىس. وسىلايشا كوكپار تارتۋعا ارناعان ات باپتالادى»، - دەدى باحتيار تولەۋوۆ.
كوكپارعا ارنالعان اتتى باپتاۋعا جامبىل وبلىسىنان مامان شاقىرىلدى. سونىمەن قاتار، اتاسى ات باپتاعان، جىلقى باققان ادامدار دا اتتىڭ كۇتىمىن جاقسى بىلەدى. ءدال وسى جولمەن سپورت شەبەرى مەيرامبەك اليەۆ تە جۇمىسقا الىنعان. قازىرگى كەزدە بىلىكتى سپورتىشلار دا جالاقى الىپ وتىر. ولارعا اي سايىن 40-70 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا جالاقى بەرىلەدى.
«بالالار اتتى جاقسى كورەدى، ءبىر كەلسە جانىنان شىقپايدى. بۇل قازاقتىڭ قانىندا بار. اتامىز بىلەكتىڭ كۇشىمەن، نايزانىڭ ۇشىمەن ۇلان- بايتاق جەردى قورعاپ قالعان. قالا بالاسى بولعانىمەن، بىزدە دە اتتىڭ ءار قادامىن بىلەتىن، تاڭەرتەڭ كەلىپ، ساباعىنا بارىپ، قايتىپ كەلەتىن اتسۇيەر بالالار بار. ولار ءمىنىپ، كەيىن كەتىپ قالمايدى. اتتىڭ كۇتىمىن جاسايدى. جاسى 18-گە تولعاننان كەيىن دە جۇرەدى. جابىق مانەج ۇزدىكسىز جاتتىعۋعا مۇمكىندىك بەرىپ وتىر. بۇرىن قىستا بالالار از كەلەتىن. قازىر اتا- انالارى ەش قورىقپاي، سۋىق تيەدى دەپ قاۋىپتەنبەي، بالاسىن جاتتىعۋعا جىبەرەدى. جاتتىعۋ، ەڭبەكتىڭ ارقاسىندا ناتيجە بولادى. ەڭبەك ەتىپ، تەر توگۋ ارقىلى ەڭبەگىڭ قايتادى. ءبارى قىستاي جاتتىعىپ، جازدا جارىسقا قاتىسادى»، - دەدى باحتيار تولەۋوۆ.
ناۋرىزدا اقتوبە قالاسىندا كوكپار وتەدى. قازىرگى كەزدە بالالار جارىسقا ارنايى دايىندالىپ جاتىر. ال 7 -مامىردا ەلىمىزدىڭ باتىس ايماعىنداعى كوكپارشىلار جارىسقا تۇسەدى. بۇل جارىس اقتوبەدە وتەدى. جوسپار بويىنشا اقتىق سىن استانا قالاسىندا بولادى.