مەديتسينانى وزگەرتكەن ايەلدەر
ماريا كيۋري - ءراديدى اشۋ ءجۇز جىل بۇرىن «راديواكتيۆتىك» ءسوزىن ەشكىم بىلگەن جوق. ونى ماريا سكلودوۆسكايا- كيۋري ويلاپ تاپتى. رادي جاڭا ەلەمەنتىنىڭ سيقىرلى قاسيەتتەرى بولدى. ول وسى قاسيەتتى راديواكتيۆتىلىك دەپ اتادى. ءبىر جىلدان سوڭ ماريا نوبەل سىيلىعىن العان العاشقى ايەل بولدى. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس جىلدارى ول ءموبيلدى رەنتگەنوگرافيكالىق اپپاراتتار مەن رادونى بار ءىشى قۋىس ينەلەر ويلاپ تاۋىپ، ميلليونعا جاقىن جارالانعان جاۋىنگەرلەردىڭ جۇقتىرعان دەنە بولىكتەرىن زالالسىزداندىرعان. روزاليند فرانكلين - د ن ق قۇرىلىمىنىڭ سۋرەتى دارىگەر فرانكلين رەنتگەن كومەگىمەن د ن ق قۇرىلىمىن سۋرەتكە العاش بولىپ ءتۇسىرىپ، ونىڭ ءپىشىنى شيىرشىق دەپ بولجادى.
روزاليند بىردەن وسى ماقساتتا ىزدەنىپ جۇرگەن بىرنەشە عىلىمي ينستيتۋتتاردىڭ الدىنا شىقتى. الايدا، «د ن ق- حانىمى» ءجيى ساۋلەلەندىرۋدىڭ سەبەبىنەن ىسىك اۋرۋىنا شالىعىپ، جاڭالىق اشقان سوڭ، كوپ ۇزاماي قايتىس بولدى. ونىڭ نەگىزىندە فرەنسيس كريك، دجەيمس ۋوتسون جانە موريس ۋيلكينس نوبەل سىيلىعىن الدى. ال روزاليند اماناتى ۇمىتىلدى. بىرەۋلەر بۇل تەك ءساتسىز جاعداي دەسە، باسقالارى ونىڭ ارىپتەستەرى سۋرەتتى ۇرلاپ العان دەپ ويلايدى.
كريستينا نيۋسلياين- فولحارد - ەمبريوننىڭ دامۋىنا اسەر ەتەتىن گەندەردى اشۋ بيولوگ نيۋسلياين- فولحارد ەريك ۆيشاۋسپەن بىرگە مىڭداعان جەمىس شىبىندارىنىڭ گەندەرىن تەكسەرىپ، ءبىر جاسۋشادان تولىق اعزا شىعاتىنىن دالەلدەگەن. سونىمەن قاتار، ولار مىڭداعان جاندىك- مۋتانتتار بالالاتىپ، وسى اۋىتقۋلارعا قانداي دنق بۇزىلۋى جاۋاپتى ەكەنىن انىقتاعان. كەيىنىرەك ادام ۇرىعىنداعى وزگەرىس تە وسىعان ۇقساس تاسىلمەن جۇرەتىندىگى انىقتالدى. ەندى نيۋسلياين جانە ۆيشاۋس زەرتتەۋلەرى تۇسىك پەن بالانىڭ دۇنيەگە اۋىتقۋمەن كەلۋ قاۋپىن تومەندەتەدى. ول ءوز ەڭبەگى ءۇشىن نوبەل سىيلىعىن الدى.
گەرترۋدا بەلل ەليون - كوپتەگەن اۋرۋعا قارسى دارىلەر شىعارۋ بۇل ايەلسىز فارماكولوگيا الەمى تىپتەن باسقاشا بولار ەدى. بەزگەكتەن، ۇشىقتان جانە قۇياڭنان ەمدەيتىن ءدارى بولماس ەدى. ول اققاندىلىقپەن دە كۇرەسەتىن ءدارىنى ويلاپ تاپتى. ول باسقا دا كوپتەگەن دارىلەردى ويلاپ تاپتى جانە ونىڭ قاسىندا دارىلەردى زەرتتەۋ كەزىندە كوپ بولىگىندە ەركەك- عالىمداردىڭ بولعانى دا راس.
باربارا ماك- كلينتوك - ءموبيلدى گەندەر باربارا ءوز ءومىرىن جۇگەرىنى زەرتتەۋگە جۇمسادى. سول ءۇشىن ونى عالىمدار قوعامداستىعى ەسۋاس دەپ ساناعان. ونى ەسى اۋىسقان باربارا دەپ اتايتىن بولعان. ءبىراق ول مۇنداي اڭگىمەلەرگە ءمان بەرمەي، جۇگەرىنى زەرتتەۋدى توقتاتپاعان. ءبىر كۇنى ول كوكونىستىڭ د ن ق- سىندا سەكىرمەلى گەندەردىڭ بار ەكەندىگىن انىقتاپ، ارىپتەستەرىنە حابارلاعان. وتىز جىل بويى وعان ەشكىم سەنبەگەن. تەك 1980 -جىلداردىڭ باسىندا تەحنولوگيانىڭ دامۋىنا بايلانىستى عالىمدار شىنىمەن دە سەكىرمەلى گەندەردىڭ بولاتىنىن انىقتادى. ودان كەيىن ادام د ن ق- سىندا شامامەن جارتىسى سونداي ەكەنىن ءبىلىپ، بارباراعا نوبەل سىيلىعىن بەردى. سودان بەرى عالىمدار قوزعالمالى گەندەر سەبەپشى بولۋى مۇمكىن جۇزگە جۋىق اۋرۋلاردى (وكپە اۋرۋلارى، بالالار اۋتيزمى، ەرلەر بەدەۋلگى جانە ت. ب. ) انىقتادى.
نەتتي ستيۆەنس - جىنىستىق حروموسومالار ستيۆەنس وتكەن عاسىردىڭ باسىندا حروموسومالار اتالىق جانە انالىق بولاتىندىعىن جازىپ قويعان. كوپشىلىك بۇل جاڭالىقتى اشقان ونىڭ ۇستازى ەدمۋند ۋيلسون دەپ ەسەپتەيدى. سەبەبى ول دا وعان ۇقساس زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. ءبىراق نەتتي ايەلدەردە ەكى ۇلكەن XX- حروموسوما بولاتىندىعىن ءبىرىنشى انىقتاپ، ۇن قوڭىزىنان Y- حروموسومانى تاپتى. ونىڭ جاڭالىعىنىڭ اسەرىنەن ۋيلسون ءوز جۇمىسىنا تۇزەتۋ ەنگىزدى. ال نەتتي ستيۆەنس عىلىمعا ۇلەسىن رەسمي مويىنداعان ەڭ العاشقى گەنەتيك ايەل بولدى. دجەيمس بارري - كەسار تىلىگى مەديتسينا الەمىندەگى اتاقتى ايەلدەر تىزىمىندە نەلىكتەن ەر ادام ەسىمى ءجۇر؟ سەبەبى XIX عاسىردىڭ باسىندا ايەل ادامنىڭ عىلىممەن اينالىسقانى ادەپسىز بولىپ سانالاتىن. ءومىرىن مەديتسيناعا ارناعىسى كەلگەن مارگارەت ەنن باكلي ەركەكتىك لاقاپ اتپەن مەديتسينالىق فاكۋلتەتكە وقۋعا تۇسەدى.
دجەيمس كەيپتاۋنداعى اعىلشىن مەكەنىندە حيرۋرگ بولىپ جۇمىس ىستەدى. ول مەديتسينانى دامىتتى، ىندەتپەن كۇرەستى، الىس اۋىلدارعا ءدارى- دارمەكتەر تاسىدى جانە افريكا بويىنشا ەڭ ءبىرىنشى كەسار تىلىگىن جاساپ، ايەل مەن بالا ءومىرىن ساقتاپ قالدى. دجەيمستىڭ ايەل ەكەنىن تەك ول ولگەن سوڭ، دەنەسىن جەرلەۋگە دايىنداۋ كەزىندە عانا بىلگەن.
Massaget.kz