اتالارىمىز دويبىنى ات ۇستىندە قالاي ويناعان - شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى ب ا ق- قا شولۋ

استانا. قازاقپارات - «قازاقپارات» ح ا ا شەتەلدەگى قازاق تىلىندە تارايتىن اقپارات كوزدەرىنە اپتالىق شولۋىن ۇسىنادى.

 قازاقتار بۇرىن دويبىنى ات ۇستىندە دە ويناعان - «ىلە» گازەتى

قىتايدا شىعاتىن «ىلە» گازەتىندە نۇرتازا ناۋرىزبەك ۇلىنىڭ قازاق دويبىسى تۋرالى جازعان، تىڭ دەرەكتەر ۇسىنعان، مادەني تانىمدىق ماقالاسى جارىق كوردى.

اتالعان ماقالادا، دويبىنىڭ الەمدىك شىعۋ تاريحىنا شولۋ جاساي وتىرىپ، قازاق دويبىسىنىڭ ەسكى شەجىرەسىن قاۋزاپ، ونىڭ قالىپتاسۋى، دامۋى، ۇلتتىق بولمىسى، بۇگىنگى جاعدايى تۋرالى سونى دەرەكتەرمەن بولىسكەن.

«...الەمدە دويبىنىڭ ءتۇرى كوپ، ول ءار جەردەگى حالىقتىڭ اتىمەن اتالىپ ءجۇر. ۇلتىمىز دويبىنى ءوز اتىمەن «قازاق دويبىسى» دەپ اتاپ، تاقتا بەتىندەگى ءجۇرىس جولدارىن «ۇزىن ءۇي»، «قوس ءۇي»، «ءۇش ءۇي»، «ءتورت ءۇي» جانە ۇيلەردىڭ باستارىن «يىق» دەپ بولگەن. ويىنعا قاجەتتى ەرەجە، قاعيدالاردى ەنگىزگەن. جەڭىس- جەڭىلىس ناتيجەسىن «قۇل زاكۇت»، «ءبي زاكۇت»، «قورلىق زاكۇت»، «قوس قورجىن»، «كوك كۇشىك»، «ءۇش تايىنشا»، «كوپ تايىنشا» دەگەن سەكىلدى اتاۋ تاعىپ، ويىننىڭ سوڭعى ناتيجەسىنىڭ قۇندىلىعىن ۇلتىمىزدىڭ ءومىر سالتىنا قاراي بەيىمدەگەن.

 

دويبىعا قاتىستى حالىق اراسىندا بۇگىنگە جەتكەن كوپتەگەن ماقال- ماتەل، جۇمباقتار دا بار. مۇنداي تۇراقتى ناقىل سوزدەردىڭ بولۋى دويبىنىڭ تاريحى ۇزاق، ءتول ويىنىمىز ەكەندىگىنەن دەرەك بەرەدى. قازىرگى قولدا بار قازاق دويبىسى سىزباسىنىڭ قۇرىلىمىنا تالداۋ جاساعاندا، سىزبانى جەرگە، مالدىڭ تەرىسىنە (جارعاق، تۋلاق)، تەگىس بەتتى تاقتايشاعا، جالپاق تاستىڭ بەتىنە سىزعانى بەلگىلى.

قازاق دويبىسىنىڭ اۋەلدەگى ۇلگىسى كيىز ءۇيدىڭ كەرەگەسى فورماسىندا جوبالانىپ، كەرەگەنىڭ ايقاسقان جەرىندەگى قايىسپەن كوكتەلگەن ورىندى، دويبى تاستارى تىزىلەتىن ورىن ەتىپ تۇراقتاندىرعان. شىڭجاڭدا ماتەريالدىق ەمەس مادەني مۇرا تىزىمىنە ەنگىزىلگەن قازاق دويبىسىنىڭ مۇراگەرى اتاعىن رەسمي العان تارباعاتايلىق قابىلسەيىتتىڭ قولىندا ارعى اتالارىنان مۇرا بولىپ قالعان جادىگەر، قازاق دويبىسىنىڭ تەرىگە سىزىلعان، كەرەگە كوز فورماداعى سىزبا نۇسقاسى بۇگىنگى كۇنى ساقتاۋلى تۇر»، - دەپ جازادى اۆتور ماقالاسىندا.

اتالعان ماقالادا ەرتەرەكتە اتالارىمىزدىڭ ات ۇستىندە كەلە جاتىپ تا دويبى ويناعانى تۋرالى دا ناقتى دايەك كەلتىرىلگەن. بۇل ويىن ءتۇرىنىڭ كوپ ماشىقپەن، ەرەكشە تالانتپەن وينالاتىندىعى ايتىلادى. سونىمەن بىرگە بۇل ويىن داعدىسى قازاق دويبىسىنىڭ وزگەشە قۇبىلىسى، دامۋ شىڭى ەكەنىن مەڭزەيدى. وكىنىشكە قاراي قازىرگى كۇنى بۇل ويناۋ ءداستۇرى ۇمىتىلعان. تىپتەن اتالارىمىز ات ۇستىندە شاۋىپ كەلە جاتىپ دويبى ويناعان دەگەنگە سەندىرۋدە قيىن.

«بۇرىنعىلار اتتىڭ ۇستىندە دويبى وينايدى ەكەن» دەگەن ءسوز بار، بۇل جونىندە بەلگىلى جازۋشى قادىر جۇماقان ۇلى ءوز كوزىمەن كورگەن جاعدايدى اڭگىمەلەيدى. «التاي ايماعىنىڭ شەمىرشەك وڭىرىندە «دويبىشىلار اۋىلى» دەپ اتالاتىن اۋىل بار.

بۇل اۋىلدان دويبىشى ونەرپازدار كوپ شىققان. وسى اۋىلدىڭ تۇرعىنى بەلگىلى حالىق اقىنى بوزداق دۇزبەنبەت ۇلى توقسانعا كەلىپ قارتايعان شاعىنا دەيىن دويبى ويىنىنان جەڭىلىپ كورمەگەن ەكەن. بوزداق اتامىز قارسىلاسىن كوبىندە تۇيىققا قاماپ، اسىرەسە، «قورلىق زاكۇت» جاساپ وينايتىن. كەزىندە وسى اۋىلداعى بوزداق باستاعان ىرىسبەك، اقىلباي، مۇساي، قادىر قاتارلى دويبىشىلار الىس ساپارعا شىققاندا، جول قىسقارتۋ ءۇشىن اتتىڭ ۇستىندە ەكى- ەكىدەن جۇپتاسىپ ويشا دويبى ويناۋدى ادەتكە اينالدىرىپتى. مۇنداي دويبى ويناۋ ءداستۇرى سامىرات رۋىنىڭ تالدىباي اۋىلىندا دا بولعان»، - دەيدى قادىر جۇماقان ۇلى.

 قازاق دويبىسى عاسىرلار بويى ۇزىلمەي وينالىپ، كەمەلىنە كەلگەن سايىن، ويىن جولدارى كوزگە قانىق، كوكەيگە جاتتاندى بولىپ، بىرتە- بىرتە ەشقانداي ماتەريالسىز- اق ويشا (اتتىڭ ۇستىندە) ويناۋ دارەجەسىنە دەيىن جەتكەن. دويبىنى ويشا (تاقتاسىز، تاسسىز) ويناعاندا، جۇرىلەتىن تاستىڭ تۇرعان ورنىن جانە ونىڭ كەلەسى باراتىن ورنىن سوزبەن تۇسىندىرۋگە، جوعارىدا ايتىلعان ءجۇرىس جولدارى پايدالانىلعان.

مىسالى، ويىن كەزىندە باستاۋشى ويىنشى «ۇزىن ۇيدەگى تاستى قوس ۇيگە ءجۇردىم (باستىم)» دەسە، وعان قارسى ويىنشى «قوس ۇيدەگى تاستى وڭ جاق قوس ۇيگە ءجۇردىم» دەيدى، تاعى سول سياقتى «قوس ۇيدەن ءتورت ءۇيدىڭ يىعىنا شىقتىم»، «ءۇش ءۇيدىڭ باسىنان بيگە شىقتىم»، «ءتورت ءۇي مەن ءۇش ءۇيدىڭ تۇيىلىسىندەگى بيمەن قوس ءۇي مەن ءۇش ءۇيدىڭ تۇيىلىسىندەگى قۇلدى جەدىم»... دەگەن سەكىلدى ءجۇرىس جولدارىن اتاۋ ادىسىمەن ءجۇرىس جاساپ، ات ۇستىندە ويناي بىلگەن. دويبىنى ويشا (ات ۇستىندە) ويناۋ انشەيىن ايتا سالعان جاي ءسوز ەمەس، ونەردىڭ وسى بيىگىنە جەتۋ ءۇشىن ۇزىن ۋاقىت ويناۋ ماشىعى مەن ەرەكشە قارىم- قابىلەتتىڭ جەمىسى ەكەنى داۋسىز. بۇل دويبىنىڭ حالىق ومىرىنە ەتەنە جاقىن، عاسىرلار بويى جالعاسقان ءتول ونەرىمىز ەكەنىن ايعاقتايدى»، - دەپ جازادى نۇرتازا ناۋرىزبەك ۇلى.

قىتايعا كومىر ەكسپورتتاۋشى مەملەكەتتەر اراسىندا موڭعوليا ءۇشىنشى ورىندا تۇر - kaznews.mn

 

وتكەن جىلى قىتايعا كومىر ەكسپورتتاۋشى مەملەكەتتەر اراسىندا موڭعوليا ءۇشىنشى ورىنعا جايعاستى، دەپ جازادى KAZNEWS اقپاراتتىق پورتالى.

«قىتايعا كومىر ەكسپورتتاۋ جونىندە اۋستراليا كوش باسىندا تۇر. كومىر ەكسپورتىنىڭ كولەمى 79,9 ميلليون تونناعا جەتىپ وتىر. بۇل 2016 - جىلعى مالىمەتكە سالىستىرعاندا 13,4 پايىزعا ارتقان. ال، ەكىنشى ورىن يندونەزياعا بۇيىرعان. بۇل ەل كورشىمىزگە 35,28 ميلليون توننا كومىرىن ەكسپورتتاعان. بۇعان دەيىن سولتۇستىك كورەيا كورشىمىزگە شامامەن 20 ميلليون توننا كومىر ەكسپورتتاپ كەلگەن. الايدا، سولتۇستىك كورەياعا سالىنعان حالقارالىق سانكسيا سالدارىنان 20 ميلليون توننا كومىردىڭ ورىنى بوساپ قالدى. بۇعان بايلانىستى قىتاي يمپورتىندا رەسەي فەدەراتسياسى مەن موڭعوليانىڭ كومىرىنىڭ ۇلەسى ارتا تۇسكەن. موڭعوليا 33,5 ميلليون توننا كومىرىن قىتايعا ەكسپورتتاعان. بۇل 2016 - جىلعا سالىستىرعاندا 27 پايىزعا ارتىق. كومىر ەكسپورتىنان تۇسكەن پايدا 2,2 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇراپ وتىر. رەسەي فەدەراتسياسى قىتايعا وتكەن جىلى 25,3 ميلليون توننا كومىرىن ەكسپورتتاعان»، - دەپ جازادى اتالعان باق.

شىڭجاڭدا العاش رەت جۇرەك الماستىرۋ وتاسىن جاساتقان ادام 15 جىلدىعىن مەرەكەلەدى - «تيانشاننەت» اقپاراتتىق پورتالى

 

شىڭجاڭدا العاش رەت جۇرەك الماستىرۋ وتاسىن جاساتقان 54 جاستاعى لي چيڭرىن ءۇرىمجى قالاسىنداعى حالىق اۋرۋحاناسىنداعى دارگەرلەرمەن بىرگە جۇرەك الماستىرعانىنا 15 جىل تولعانىن اتاپ ءوتتى، دەپ حابارلايدى kazak.ts.cn پورتالى.

«ق ح ر ىلە-قازاق اۆتونوميالىق وبلىسى، التاي قالاسى، شەمىرشەك اۋىلىنىڭ تۇرعىنى 38 جاستاعى لي چيڭرىن 2003 -جىلى ءۇرىمجى قالاسىنداعى ولكەلىك حالىق اۋرۋحاناسىندا جۇرەك الماستىرۋ وتاسىن جاساتقان. ول سول ۋاقىتتاردان بەرى وزىنە وتا جاسالعان 4- ناۋرىز كۇنىن تۋعان كۇنى رەتىندە مەرەكەلەۋدى داستۇرگە اينالدىرعان. جىل سايىن اۋرۋحانا دارگەرلەرى لي چيڭرىننىڭ تۋعان كۇنىن قۇتتىقتاپ، بىرگە تويلاپ كەلەدى. سونداي-اق اۋرۋحانا ۇجىمىنداعى 4 مىڭنان استام قىزمەتكەر، ءار ايداعى ەڭبەكاقىسىنان 2 يۋاننان اقشا ءبولىپ، ونىڭ تۇرمىسىنا، ءدارى-دارمەگىنە قاجەتتى قارجىنى دا جيناپ بەرىپ ءجۇر»، - دەپ جازادى اتالعان دەرەككوز.

 دونالد ترامپ پەن كيم چەن ىن مامىر ايىنىڭ اياعىنا دەيىن كەزدەسەدى - ت ر ت

 

 امەريكا قۇراما شتاتتار پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ سولتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى كيم چەن ىننىڭ كەزدەسۋگە شاقىرۋىن قابىلدادى جانە ەكى ليدەر مامىر ايى اياعىنا دەيىن كەزدەسەتىنى ايتىلۋدا، دەپ حابارلايدى تۇركيا راديو تەلەديدار پورتالى.

«وڭتۇستىك كورەيا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك جونىندەگى كەڭەسشىسى Chung Eui-Yong ا ق ش لاۋازىمدارىمەن كەزدەسكەننەن كەيىن اق ۇيدە باسپا ءسوز جينالىس وتكىزدى. سولتۇستىك كورەيا پرەزيدەنتى كيم چەن ىننىڭ ا ق ش پرەزيدەنتى دونالد ترامپقا جىبەرگەن حاتىن مەڭزەگەن Chung Eui-Yong «پرەزيدەنت ترامپ تۇبەگەيلى تۇردە كورەي تۇبەگىنىڭ اتومدىق قارۋلاردان تازالانۋ ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن ەڭ كەش مامىر ايىنىڭ اياعىنا دەيىن كيم چەن ىنمەن كەزدەسەتىنىن ايتتى» دەپ ءمالىم ەتكەر. اق ءۇي مالىمدەمەشىسى ساراح ساندەرس تە جاساعان جازباشا مالىمدەمەسىندە ترامپ پەن كيمنىڭ كەزدەسەتىنىن راستادى»، - دەپ جازادى ترت پورتالى.

قازاقستاندىقتاردىڭ ەڭ تاڭداۋلى دەپ سانايتىن ءونىمىن بىلەسىز بە؟ - قىتايدىڭ «ورتالىق حالىق راديوسى» (CNK)

 

«Open Asia Online» سايتى ورتا ازيا ەلدەرىنەن شىعاتىن 20 ءتۇرلى تاڭداۋلى ءونىمدى سارالاپ شىققان. وسى ونىمدەردىڭ قاتارىندا قازاقستاننىڭ قانداي ونىمدەرى اتالعانىن قاراپ كوردىك، دەپ جازادى قىتايلىق kazakcnr.com سايتى.

«1. «راحات» ا ق وندىرگەن شوكولاد. قازاقستاندا جاسالعان شوكولادتى ايتار بولساڭىز، وندا حالىقتىڭ ەسىنە الدىمەن «راحاتتىڭ» وندىرگەن شوكولادى ەسىنە تۇسەدى. بۇل قازاقستان تۋريستەرىنىڭ كادەسىي ەتىپ ەلىنە الا كەتەتىن قۇندى زاتىنا اينالعان.

2. قازاق تاعامتانۋ اكادەمياسىنىڭ عالىمدارى زەرتتەپ ۇسىنعان، «اميران» كومپانياسى وندىرگەن دارۋمەندەر مەن ميكروەلەمەنتتەرگە باي سىيىر ءسۇتى. بۇل قۇنارلى ءسۇتتى نارەستەلەرگە بەرۋگە دە بولادى.

3. قازاقستان بالمۇزداعى. ءدامى ءتىل ۇيىرەتىن قازاقستان بالمۇزداقتارى كەڭەس وداعى كەزىنەن ايگىلى.

4. «لادا» ماركالى كولىك. بۇل كولىكتەردى قازاقستاندىقتار كەڭ پايدالانادى.

5. «كازسپو- N»  سەرىكتەستىگىنىڭ «Zibroo»  برەندى. Zibroo ماركالى سپورت كيىمدەر قازاقستاننىڭ تاڭداۋلى، ساپالى ونىمدەرى سانالادى»، - دەپ جازادى kazakcnr.com سايتى.

استانادا يران، رەسەي مەن تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى باس قوسادى - «فارس» اقپارات اگەنتتىگى

 

رەسەيدىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگى ي ي ر، رەسەي جانە تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ 2018 - جىلى 16- ناۋرىز كۇنى سيريا جاعدايىن قاراستىرۋ ءۇشىن قازاقستاننىڭ ەلورداسى استانا قالاسىندا كەزدەسىپ، سۇحباتتاساتىنىن مالىمدەدى، دەپ جازادى parstoday اقپارات اگەنتتىگى.

«Mehr اقپارات اگەنتتىگىنىڭ ليۆاندىق Al Ahed News اگەنتتىگىنە سىلتەمە جاساپ حابارلاۋى بويىنشا، ي ي ر، رەسەي مەن تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلەرىنىڭ استاناداعى ءۇشجاقتى كەزدەسۋى بارىسىندا سيريا وزگەرىستەرى، قاقتىعىس ازايعان ايماقتار قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم مەن شىعىس عۋتە ايماعىندا اتىستى توقتاتۋ ءبىتىمى تۋرالى قارار تالقىلانادى. سيريا ىستەرى جونىندەگى استانا كەلىسسوزدەرىنىڭ سەگىزىنشى كەزەڭى 2017 - جىلى جەلتوقساننىڭ 21-22 -كۇندەرى وتكىزىلگەن بولاتىن. بۇل كەزەڭدە يران، رەسەي مەن تۇركيانى قامتيتىن اتىستى توقتاتۋ بىتىمىنە كەپىل ءۇش ەلدەن بولەك سيريا ۇكىمەتىنىڭ وكىلى، وسى ەل ۇكىمەتىنىڭ وپپوزيتسياسى مەن ب ۇ ۇ، ا ق ش جانە يوردانيا وكىلدەرى باقىلاۋشى رەتىندە قاتىسقان»، - دەپ جازادى parstoday.

اۆتور: باقىتجول كاكەش