ناۋرىزدىڭ كەلگەنىن ەڭ ءبىرىنشى قوي سەزەدى

 استانا. قازاقپارات - ناۋرىز ايى - قۇت- بەرەكەنىڭ ءۇيىرىلىپ، تابيعات تىلسىم كۇيگە بولەنىپ، بارلىق جەر مەن كوك اراسىنداعى جاراتىلىستىڭ جاڭاشىلدىققا ەنەتىن شاعى.

وسى كەزدە قازاق حالقى «ءاز- ناۋرىز كىردى»، « ءاز ءجۇردى» دەگەن ءسوزدى ءجيى قولدانادى. شىن مانىندە، ءبىز وسى سوزدەردىڭ عىلىمي تۇرعىسىنا دەن قويىپ، كونەكوز قارتتاردىڭ عاسىردان عاسىرعا جالعاستىرعان اڭگىمەلەرىنە قۇلاق اسا بەرمەيمىز.

بۇل -  جۇمابيكە ءدۇيىمباي قىزى. بيىل مامىر ايىندا 89 جاسقا تولادى. اقتوبە وبلىسى، ويىل اۋدانىندا تۋعان. ون ەكى قۇرساق كوتەرگەن. «التىن القا» يەگەرى. تىڭ يگەرۋ جىلدارىندا ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن. «ءاز»ءسوزى جايىندا اجەمىزدىڭ قىزىقتى اڭگىمەسىن جاريالاۋدى ءجون كوردىك.

"ءبىزدىڭ ويىل وڭىرىنە كوكتەم ءوز ۋاقىتىندا كىرەدى. جۋاننىڭ جىڭىشكەرىپ، جىڭىشكەنىڭ ۇزىلەر كەزىندە اكەم ايتىپ وتىرۋشى ەدى: "اقپان- توقپان اتى كۇن، ناۋرىزى كىرسە جەتى كۇن"، - دەپ. قازىر ويلاپ قاراسام، ونىڭ شەشۋى بىلاي ەكەن. اقپان- توقپان -  ول بوراننىڭ يەسى. قىس يەسى -  زىمىستان. اقپاننىڭ سوڭعى التى كۇنى قوسىلىپ ناۋرىزدىڭ جەتىنشى كۇنىندە زىمىستان كوكتەمدى اماناتتاپ، كوكتەم يەسى قىزىر اتاعا تابىستايدى ەكەن. ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدە جەتى سانى قاشاندا كيەلى. سول جەتى سانىنىڭ العاشقى ءۇش كۇنىندە "ءاز" جەلى سوعادى. بۇل جەل قىستىڭ قىتىمىر ايازىن ىعىستىرىپ، وتكەندى ءارى ىسىرىپ، جاڭا مەزگىلدىڭ لەبىن اكەلەدى. بۇكىل تىرشىلىك اتاۋىنا سەرپىلىس سىيلايدى. ونىڭ گۋىلىن تەك جۇماقتان تۇسىرىلگەن قوي سەزەدى. ءبىراق، بۇل قۇبىلىستى ءومىرىن تەك قوي باعۋمەن وتكىزگەن ادامدار دا بايقاعان. ول ءۇش كۇندە قويشىلار قىستاعىدان دا بەتەر قالىڭ كيىنىپ شىعادى. سونىمەن قاتار، شاش پەن تىرناق الۋعا تىيىم سالىنادى. بۇعان وتە مۇقيات قاراۋ كەرەك. سوناۋ سوعىس جىلدارىندا، مەنىڭ بويجەتكەن شاعىمدا ءبيبى ەسىمدى قۇربىم بولعان. شاشىن ون كۇن تاراپ، بەس كۇن ورگەن ناعىز حاس سۇلۋ. بىردە وعان اجەسىنىڭ تىرناق پەن شاشقا بايلانىستى ايتىپ جاتقانىن ەستىگەن ەدىم. ونى دا ايتا كەتەيىن. "تىرناق العاندا ۇساقتاپ كەسىپ، ءدال سولاي كەسىلگەن قامىسپەن بىرگە جەردى تەرەڭىرەك ەتىپ قازىپ كومۋ كەرەك. تىرناق ساۋساقتان بولەك تۇسسە دە ءوسۋىن توقتاتپايدى. مۇنى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. ال ونىڭ ءوسۋىن توقتاتىپ تۇراتىن تەك قانا قامىس. كەزىندەگىلەر تىرناقتى، شاشتى دالاعا تاستاسا قاراقۇس جانە ساۋىسقان كوتەرىپ كەتەدى دەپ قورىققان. وسى ەكى قۇس ۇياسىنا اپارىپ بالاپانىنىڭ استىنا سالسا، باسىنىڭ جەلكە جاعى قاراعۇس تۇسىنان تارتىپ اۋىرادى. "كوكتەمدە كوتەرىلىپ اۋىرادى" دەگەن ءسوز سودان قالعان.

ساۋىسقان -  جىلتىراققا قۇمار قۇس. ول دۋالانعان ساقينا، سىرعالاردى دا ۇياسىنا اپارادى. ەگەر ادام شاشى سونىمەن ارالاسىپ جاتاتىن بولسا، دۋاسى شاشقا بەرىلىپ، ودان شاش يەسىنە كەلۋى مۇمكىن دەگەن بۇرىننان كەلە جاتقان ءۇردىس بار. سوندىقتان، جاراتقاننان بەرىلگەن ءوز سۇلۋلىعىڭدى قادىر تۇتىپ، دەنەڭنىڭ ءار مۇشەسىنە ساقتىقپەن قارا". مىنە سودان بەرى قانشا جىل وتسە دە، ءوزىم اجە بولسام دا، مەن داناگوي سول اجەنىڭ بەرگەن كەڭەسىن ەسىمنەن ءبىر ساتكە شىعارعان ەمەسپىن. ەندى "ءاز" بەن "ناۋرىز" ءسوزىنىڭ بىرگە اتالۋىنا كەلەر بولساق، "ناۋرىز" دەگەن پارسىلاردان جەتكەن "جاڭا" ماعىناسىنداعى ءسوز. ءاز جەلى ءبارىن سىپىرىپ جاڭاشا مەزگىل بەرەدى. بابالارىمىزدىڭ دا ناۋرىزدى جاڭا جىل ەتىپ تويلاۋى بەكەر ەمەس. قۇجاتىمدا 1929 -جىلى ومىرگە كەلگەنىم جازىلعان. ءبىراق اكەم 1926 -جىلى دۇنيەگە كەلگەنىمدى العا تارتادى. ونىكى دە ءجون شىعار. سەبەبى، اشتىق جىلىنىڭ زوبالاڭى ءالى كوز الدىمدا. ەسىن ەندى جيعان ءبۇلدىرشىن تاعدىرىم ونداي قاتتى قيىندىق كورسەتپەدى. ءبىزدى باستاعان تازىكە اداي رۋىنىڭ ىشىندە " قىزىل جەبە" دەگەن باسشىمىز بار ەدى. قازىرگى اۋىل اكىمى سەكىلدى. سونداي ادىلەتتى، قايسار، جانارى وتكىر، ساۋاتتى، وتە تەكتى ادام. اۋىل ەركەك كىندىكتىلەردىڭ ءبارىن اڭشىلىققا باۋلىدى. بۇل كۇنگىدەي قازاق قازاقتىڭ جىلقىسىن اتىپ، قويىن ۇرلامايدى. ولار قار قالىڭداپ، اڭ اۋلاۋعا قولايسىز ۋاقىت تۋعاندا العىر 4-5 جىگىت قۇرال- سايماندارىن ساقاداي ساي ەتىپ سوناۋ رەسەي ەلىنىڭ سول- يلەتسككە كەشكى الاگەۋىمدە اتتانادى. ءبىر كۇن وتكەننەن سوڭ سويىلعان جىلقىنىڭ ەتىن اكەلەدى. تاڭ اتقانشا ەتتىڭ ءبارىن ءاربىر شاڭىراققا تاراتىپ شىعادى. سوندا اشتىق قانشا جەردەن جايپاپ بارا جاتسا دا اتالارىمىزدىڭ ءوز ۇلتىنىڭ مال- مۇلكىنە تيمەي، يت ولگەن جەردەگى وزگە ۇلتتىكىنە قول سالاتىنىن كورىپ تاڭعالامىن. نە دەگەن كورەگەندىلىك؟ ! نە دەگەن باتىرلىق؟ ! ال جاز باستالىسىمەن كوبىنە ىشەتىن تاماعىمىز -  ءشوپ- شوڭگەلەر. ءبىر ەسىمدە قالعانى، قۇمارشىق دەگەن كادىمگى قىزاناق سياقتى ءدانى بار جۋسان وسەتىن. تەزەك تەرۋگە شىققاندا مىندەتتى تۇردە جۇلىپ اكەلەمىز. ۇزاق قايناتامىز. ەزىلىپ تارىعا اينالادى. شىركىن- اي، ءدامى ءالى تاڭدايىمنان كەتپەيدى- اۋ. ءسويتىپ وسى كۇنگە دە جەتكىزدى، جاراتقان. ادامنىڭ ولشەۋشى ءومىرى تاۋسىلمايىنشا، ريزىق- نەسىبەسى دە تاۋسىلمايدى. بارعا شۇكىر، جوققا سابىر ەتۋ كەرەك".

 اجەنىڭ ايتقان ءار اڭگىمەسىنەن ءتۇرتىپ الار دۇنيە كوپ. وتكەن عاسىردى كوزى كورگەن قاريانىڭ ايتقاندارى سول زاماندى سۋرەتتەپ تۇر. بۇرىنعىنىڭ بۇل اڭگىمەلەرىن ەستىگەندە، قۇددى، تاسپاعا تۇسكەن ۆيدەونى ارتقا اينالدىرىپ قايتادان كورىپ وتىرعانداي اسەر الاسىڭ. اۋىزدان اۋىزعا تاراعان اڭگىمەلەر جاس بۋىنعا ايتىلىپ جاتىر. جاستاردىڭ قۇندى سوزگە قۇلاق سالماۋى -  وكىنىش. وسى كەمشىلىكتى تۇزەمەككە، ەستىر قۇلاق بولماسا دا، كورەر كوز بار ەكەنىن ەسەپ قىلىپ تەك ەل اۋزىندا جۇرگەن ەسكىنىڭ ەستەلىكتەرىن جازبا قىلىپ قالدىردىق.

 قۋات ءابىلقايىر

Massaget.kz