بۇگىن - الاش كوسەمى ءاليحان بوكەيحاننىڭ تۋعان كۇنى
قازاقتىڭ جوعىن جوقتاعان، «ءتىرى كەزىندە قازاققا قىزمەت قىلماي قويماعان» ءاليحان بوكەيحان 1870-جىلى بۇرىنعى قازىرگى قاراعاندى وبلىسى، اقتوعاي اۋدانىندا (بۇرىنعى سەمەي وبلىسىنداعى قارقارالى ۋەزىنىڭ توقىراۋىن بولىسى) ءومىر ەسىگىن اشقان.
اكەسى نۇرمۇحامەد ءاليحاندى توعىز جاسىندا مولداعا وقۋعا بەرىپ، زەرەك ورەن كەيىن مەكتەپتە ءبىلىم الادى. بۇدان سوڭ قارقارالى قالاسىنىڭ ءۇش جىلدىق ۋچيليشەسىنە ءتۇسىپ، ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى. وسىلايشا، 16 جاسىندا ءاليحان ومبىنىڭ تەحنيكالىق ۋچيليشەسىنە تۇسەدى. جيىرما جاسىندا دالا گەنەرال گۋبەرناتور كەڭسەسىنىڭ ۇسىنىس حاتى مەن قازاق قاۋىمداستىعىنىڭ شاكىرتاقىسىنا يە بولعان ول سانكت-پەتەربۋرگتەگى ورمان شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنا تۇسكەن. ساباقپەن قاتار، ساياسي، ادەبي، ەكونوميكالىق ۇيىرمەلەرگە اتسالىسىپ، ستۋدەنتتىك شەرۋلەرگە قاتىسقان.
ءاليحان جاس كەزىنەن-اق قازاق قاۋىمىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن جان-تانىمەن ءتۇيسىنىپ وسەدى. حالقىنا ءبىلىم مەن مادەنيەتتىڭ اۋاداي قاجەتتىگىن جاسىنان ۇعىنعان. وقۋدى بىتىرە سالىسىمەن ومبىعا كەلىپ، قالانىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك، قوعامدىق جۇمىستارىنا بەلسەنە ارالاسادى. «نارودنايا سۆوبودا» پارتياسىنا ءوتىپ، قازاق زيالىلارى اراسىندا پارتيانىڭ شاعىن توبىن قۇرادى. ءاليحان سول كەزدەن باستاپ ءوزىن ساياسي تۇلعا رەتىندە قالىپتاستىرا باستاعان.
ۇلت كوسەمى رەسەي سەكىلدى ۇلكەن يمپەريانى قارۋلى كوتەرىلىسپەن جەڭۋ مۇمكىن ەمەس ەكەنىن جاقسى ءبىلدى. «بۇل جولدى حالىقتىڭ جاپپاي قولداۋى دا نەعايبىل، كەنەسارى كوتەرىلىسىنىڭ جەڭىلىسكە ۇشىراۋى - سونىڭ ءبىر كورىنىسى» دەۋى دە سوندىقتان. الاشتىڭ كوشباسشىسى حالىقتى ەزگىگە سالعان يمپەريانى ساياسي تۇرعىدا رەفورمالاپ، فەدەراتيۆتىك دەموكراتيالى مەملەكەتكە اينالدىرۋدى كوزدەدى. وسىلايشا، قازاقتىڭ اۋەلى ءوزىن-ءوزى بيلەپ، كەيىن تولىق تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىنە بولادى دەپ ەسەپتەدى.
ءاليحان بوكەيحان مەن ونىڭ سەنىمدى سەرىكتەرىنىڭ باستاماسىمەن «قازاق» گازەتى اشىلدى، «الاش» پارتياسى، كەيىن الاش ۇكىمەتى قۇرىلدى. اۆتونوميا رەتىندە كۇش-قۋاتىن بەكىتە تۇسكەن ەل زيالىلارى الاش اسكەرى جاساقتالدى. ءاليحان بوكەيحان ميلليونداعان قازاقتى «الاش» يدەياسىسىنىڭ توڭىرەگىنە توپتاستىرا بىلگەن تۇلعا. ⅩⅩعاسىردىڭ باسىنان باستاپ الاشوردا ۇكىمەتى تاراعانعا دەيىن ول ۇلت مۇددەسى جولىنداعى كۇرەستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى.
1937-جىلى 27- قىركۇيەكتە ءاليحان بوكەيحان تۇتقىندالىپ، ءبىر ايدان كەيىن جالعان جالامەن 71 جاسىندا ماسكەۋدە اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى.
اۆتور: ايان بەكەن ۇلى