قازاقستان يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى شارتقا قول قويدى
بۇل تۋرالى قازاقپارات س ءى م باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ حابارلايدى.
قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ 2018-جىلعى 9- قاڭتارداعى 617№ جارلىعىمەن بەرىلگەن وكىلەتتىلىككە سايكەس، شارتقا ب ۇ ۇ جانىنداعى ق ر تۇراقتى وكىلى قايرات وماروۆ قول قويدى.
يادرولىق قارۋسىزدانۋ تاريحىنداعى العاشقى زاڭدىق كۇشى بار قۇجاتقا اينالعان شارتتىڭ ءماتىنىن ازىرلەۋگە جانە ونىڭ قابىلدانۋىنا قازاقستان بەلسەندى تۇردە قاتىسىپ كەلدى. قۇجاتتىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى الەمدەگى ءتورتىنشى ەڭ ءىرى يادرولىق ارسەنال يەسىنەن يادرولىق قارۋسىزدانۋ مەن تاراتپاۋ سالاسىنداعى كوشباسشى مەملەكەتكە اينالۋدىڭ ونەگەلى جولىن كورسەتكەن قازاقستاننىڭ قاعيداتتى ۇستانىمىنا جاۋاپ بەرەدى. ەلىمىزدىڭ مۇنداي ەرەن جەتىستىكتەرى پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ الەمدەگى ەڭ ءىرى ەكىنشى يادرولىق پوليگوندى جابۋ، قىرعي-قاباق سوعىسىنىڭ يادرولىق مۇراسىنان باس تارتۋ سياقتى تاريحي شەشىمدەرىنىڭ ارقاسىندا مۇمكىن بولدى. يادرولىق ستاتۋستان ارىلۋىمىز كەزدەيسوق شەشىم بولعان جوق، كەرىسىنشە يادرولىق سىناقتاردىڭ بار قاسىرەتىن ءوز كوزىمەن كورىپ، ءۇشىنشى بۋىنداعى ۇرپاقتارىمىزدىڭ وسى قارۋدىڭ اۋىر سالدارىن باسىنان وتكەرۋىن جەتە ۇعىنعان جاۋاپتى مەملەكەتتىڭ اڭداپ باسقان قادامى بولدى.
ءبىرقاتار مەملەكەتتەردىڭ، سونىڭ ىشىندە جەتەكشى ەلدەرىڭ قارۋسىزدانۋعا مويىن ۇسىنباۋىنا قاراماستان، ەلباسىمىز الەمدىك قوعامداستىقتى يادرولىق قارۋدان ازات الەمگە قول جەتكىزۋگە شاقىرۋىن تاباندىلىقپەن جالعاستىرۋدا. 18- قاڭتاردا قازاقستان توراعالىعىمەن ۇيىمداستىرىلعان ب ۇ ۇ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ «جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن تاراتپاۋ: سەنىم شارالارى» اتتى جوعارى دەڭگەيدەگى تاقىرىپتىق بريفينگى بارىسىندا قازاقستان پرەزيدەنتى 2045-جىلعا قاراي، ياعني ب ۇ ۇ- نىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي يادرولىق قارۋسىز الەم قۇرۋعا قايتا ۇندەدى.
«كۇش يادرولىق بومبالار مەن زىمىرانداردا ەمەس. ناعىز قورعانىس امالدارى حالىقارالىق قوعامداستىقتىڭ ءوزارا سەنىمدىلىگى ارقىلى قامتاماسىز ەتىلەدى»، - دەي وتىرىپ، ەلباسى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا بارلىعىن سەنىم شارالارى نەگىزىندە يادرولىق ارسەنالداردى تۇبەگەيلى جويۋ ارقىلى عانا ونى قولدانۋ نەمەسە قولدانۋ قاۋپىن بولدىرماۋدىڭ جالعىز ءارى ابسوليۋتتىك كەپىلىنە قول جەتكىزۋگە بولاتىنىنا سەندىردى.
سونىمەن قاتار، ەلباسى يادرولىق اپاتتى بولدىرماۋ ءۇشىن يادرولىق دەرجاۆالارعا ادامزات الدىنداعى زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلگەنىن اتاپ ءوتتى.
«اسىرەسە، ءىرى يادرولىق دەرجاۆالار يادروسىز الەم قۇرۋ ءۇشىن كۇرەستىڭ الدىڭعى شەبىندە بولىپ، جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىن قىسقارتۋدىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋى قاجەت. ءبىراق بۇل باسقا ەلدەر سىرت قالۋعا ءتيىس، ولار ەشتەڭەگە ىقپال ەتە المايدى دەگەندى بىلدىرمەيدى. ەكىنشى جاعىنان، ەگەر ءىرى يادرولىق دەرجاۆالار وزدەرىنىڭ يادرولىق ستاتۋستارىن ساقتاپ، قارۋلارىن جەتىلدىرەتىن بولسا جانە باسقالارىنا مۇنداي ارەكەتتەرگە بارۋىنا تىيىم سالسا، بۇل وڭ ناتيجەلەرگە الىپ كەلمەيدى. سوندىقتان، مەن بۇل باعىتتا ءبارىن بىرلەسىپ كۇش- جىگەر جۇمساۋعا شاقىرامىن»، - دەگەن تۇجىرىمداماسىمەن بىرگە ن. نازاربايەۆ، ب ۇ ۇ جارلىعىندا جازىلعانداي، قاۋىپسىز الەم مەن ادىلەتتى الەمدىك ءتارتىپتى قۇرۋداعى قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ەرەكشە ءرولى مەن جانە تاريحي ميسسياسىن ەسكە سالىپ ءوتتى. ەلباسى ادامزاتتىڭ XXI عاسىردا جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋلارىنان ازات الەم قۇرۋ ءۇشىن لايىقتى جولدان وتە الاتىنىنا سەنىمىن ءبىلدىردى.
بىلەتىنىمىزدەي، جاپپاي قىرىپ-جويۋ قارۋىنىڭ ءۇش تۇرىنەن (يادرولىق، حيميالىق جانە بيولوگيالىق) يادرولىق قارۋعا عانا زاڭدى تۇردە تىيىم سالىنباعان بولاتىن. وسىعان بايلانىستى شارتتىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى يادرولىق قارۋعا تولىق تىيىم سالۋ تۋرالى ەرەجەلەردى قامتيتىن «تىيىم سالۋ» اتتى 1-بابى بولىپ تابىلادى. اتالمىش شارت حالىقارالىق قۇقىقتىق سالاداعى وسى ءبىر زاڭدىق كەمشىلىكتى جويۋعا باعىتتالعان جانە ول يادرولىق قارۋدى جويۋدىڭ العاشقى قادامىنا اينالىپ وتىر.
ايتا كەتەيىك، يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى شارت 2017-جىلعى 7- شىلدەدە ب ۇ ۇ- نىڭ 122 مۇشە- مەملەكەتىنىڭ قولداۋىمەن قابىلداندى. بۇل قۇجات 2017-جىلدىڭ ناۋرىز جانە ماۋسىم-شىلدە ارالىعىندا نيۋ-يورك قالاسىندا وتكەن يادرولىق قارۋدىڭ تۇبەگەيلى جويىلۋىنا اكەلەتىن يادرولىق قارۋعا تىيىم سالۋ تۋرالى زاڭدىق مىندەتتەۋشى كۇشى بار قۇجات ازىرلەۋ بويىنشا بۇۇ كونفەرەنتسياسىنىڭ ەكى سەسسياسىنىڭ قورىتىندىسى نەگىزىندە پايدا بولدى.
كونفەرەنتسيا ب ۇ ۇ- عا بارلىق مەملەكەتتەر قاتىسۋى ءۇشىن اشىق تۇردە وتكىزىلدى. الايدا دە-يۋرە جانە دە-فاكتو يادرولىق قارۋى بار توعىز مەملەكەت جانە ولاردىڭ وداقتاستارى اتالعان كەلىسسوزدەرگە قاتىسۋدان ادەيى تۇردە باس تارتتى.
وسى كۇنگە دەيىن شارتقا 56 مەملەكەت قول قويىپ، ولاردىڭ ىشىندە بەسەۋى ونى راتيفيكاتسيالاپ ۇلگەرگەن. قازاقستان بۇل قۇجاتقا 57- مەملەكەت رەتىندە قول قويدى. شارت ەلۋىنشى راتيفيكاتسيالىق گراموتاسى ساقتاۋعا وتكىزىلگەننەن كەيىن 90 كۇن وتكەن بويدا ءوز كۇشىنە ەنەتىن بولادى.