جىنىستىق ازعىنداۋشىلىقتىڭ قوعامعا قانداي قاۋپى بار؟
اتا-بابامىزدان كەلە جاتقان اسىل تاربيەنى شەتكە ىسىرىپ قويىپ، ليبەرالدى نەمەسە جالپى «زاماناۋي» ادامدار ءۇشىن بۇكىل ادامزات تاريحى پاتريارحالدى، وپرەسسيۆتى، جابايى بولسىن دەلىك.
«ءبىزدىڭ جاس ەلىمىزدى جەمقورلىق پەن تەڭسىزدىك بۇزىپ جاتىر. شولاق بەلسەندىلەر مەن «ۇياتمەندەر» نەگە سول سياقتى ماسەلەلەردى كوتەرمەيدى؟» - دەگەن داۋىستار دا ەستىلىپ جاتادى. ول دا ورىندى، ءبىراق كوبىمىز مەديا مەن ورتانىڭ ءبىزدى قالايشا قۋىرشاق ەتىپ، جىنىستىق ازعىندىقپەن حالىقتى بايلاپ، سيقىرلاپ، جوعارىدا ايتىلعان جەمقورلىق پەن تەڭسىزدىك سياقتى ماسەلەلەردى كورگىزبەي، كورسە دە ونىمەن كۇرەسۋگە قاۋقارسىز كۇيگە جەتكىزەتىنىن بايقامايمىز.
دجوردج سانتايانا ايتقانداي، «تاريحتان ساباق الماعاندار ونى قايتالايدى». تاريحتان ۇيرەنۋ جانە قاتەلىكتەردى قايتالاماۋ ساياسي، قوعامدىق، ەكونوميكالىق، ءدىني پروتسەسستەردى جەتە بىلمەگەندىكتەن، قيىن ءىس بولىپ كورىنەدى. قازىر ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا تاريح ءوتىپ جاتىر دەسەك تە بولادى: جات ەلدەر بىرىنەن كەيىن ءبىرى ءارتۇرلى ساياسات قولدانىپ، سان ءتۇرلى تاجىريبەلەر جاساپ جاتىر. ولاردىڭ كەيبىرى حالىققا شىنىمەن دە پايدا كەلتىرۋگە باعىتتالسا، باسقالارى ولاردى قۇلدىراتىپ، قۇل ەتۋگە جاسالعانى جاسىرىن ەمەس. ءبىراق بۇل ساياساتتى بىلسەك تە، ونىڭ قۇرالدارىن جانە بىزگە قالاي اسەر ەتەتىنىن تىم كەش ءتۇسىنىپ جاتامىز. ول - وسى ساياساتتاردىڭ پروپاگانداسىنىڭ اسا سۇمپايىلىعىنا جانە كەڭ اۋقىمدىلىعىنا ايعاق.
سول ساياساتتاردىڭ ءبىرى - ارسىزدىق پەن جىنىستىق ازعىنداۋ.
ونىڭ بىزگە بەلگىلى ناتيجەسى - ادامداردى شىن الەم مەن قوعامنان جانە ونىڭ ماسەلەلەرىنەن الىستاتۋ، ءناپسىنىڭ قۇلىنا اينالدىرۋ، جانە اقىر سوڭىندا جويۋ. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بۇل ساياساتتىڭ بەلگىلەرىن ەندى بايقاعانىمىزبەن، باتىس قوعامى سوڭعى 50 جىل ىشىندە ءبىراز جەرگە بارىپتى.
بۇل ساياساتتىڭ استارى كوپشىلىككە بۇلىڭعىر بولعانىمەن، بەلگىلى ءبىر قوعامدى جويۋ ءۇشىن ول ەلدىڭ قاۋىمىن ارسىزدىققا جانە جىنىستىق تىيىمداردى جويۋعا يتەرمەلەۋدىڭ جەتكىلىكتى ەكەنىن باسقىنشىلار مەن ۋزۋرپاتورلاردىڭ بىلگەنى انىق جانە ونىڭ استارىندا شىنىمەن دە ءبىرقاتار عىلىمي تاجىريبەلەر مەن زەرتتەۋلەر جاتسا كەرەك.
سونىڭ ءبىرى - دجوزەف دەنيەل انۋيننىڭ 1934 -جىلى شىققان «جىنىستىق قاتىناس جانە مادەنيەت» اتتى كىتابىنىڭ اۋقىمدى زەرتتەۋلەرى. وكسفورد پەن كەمبريدج ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ پروفەسسورى، انتروپولوگ جانە ەتنولوگ 80 پريميتيۆتى تايپا مەن 6 سيۆيليزاتسيا: ريمدىكتەر، ماۆرلار، انگلو- ساكسوندار، ۆاۆيلوندىقتار، گرەكتەر جانە شۋمەرلەردىڭ 4000 جىلعا تاياۋ ۋاقىت اراسىنداعى دامۋ مەن قۇلدىراۋ كەزەڭدەرىن قاراستىرادى.
فرەيدتىڭ ەركىن جىنىستىق قارىم-قاتىناستى قولداۋ تەورياسىن تەكسەرۋ ماقساتىمەن باستالعان جۇمىس ونى مۇلدەم قاراما قايشى قورىتىندىعا الىپ كەلەدى: وركەنيەتتىڭ دامۋى مەن ادامداردىڭ جىنىستىق ۇستامدىلىعى اراسىندا پوزيتيۆتى بايلانىس بار، ال سول وركەنيەتتەردىڭ قۇلدىراۋى مەن ادامداردىڭ جىنىستىق قاتىناسقا بەرىلۋى جانە اۋىزدىقتاماۋى اراسىندا دا وڭ بايلانىس بايقالعان.
فرەيد قوزعاعان ادامزاتتىڭ ءوزىنىڭ قاراڭعى تۇستارىن جاسىرىپ، جىنىستىق ءناپسىقۇمارلىعىن تىزگىندەگەنىنىڭ كەسىرىنەن دامي الماۋ تەورياسىنىڭ جالعاندىعى اشكەرەلەنەدى. ياعني ادامدار اراسىندا جىنىستىق ازعىندىق تەك جەكە ادامداردى عانا قۇلدىراتىپ قويماي، بۇكىل قوعامعا كەرى اسەر ەتەدى.
ارينە، بۇكىل قۇلدىراۋ نەمەسە باسقا قوعامدىق وزگەرىس بولسىن، ءبارى ءبىر عانا فاكتورعا تىرەلمەيدى، ءبىراق بۇل زەرتتەۋدىڭ اۋقىمدىلىعىن ەسكەرسەك، سول ءبىر بايلانىس ەشكىمدى الاڭداتپاي قويمايدى. وكىنىشكە قاراي، بۇل جۇمىستىڭ ناتيجەسى كوپشىلىككە قاتتى تاراماي، كەرىسىنشە فرەيدتىڭ تەورياسى پروپاگاندا قۇرالىنا اينالىپ، دالەلدەنگەن عىلىمي جۇمىس رەتىندە قارالا باستاپ، باتىس قوعامىن ءتۇرلى دەرتتەر جايلايدى. فرەيدتىڭ جالعان تەورياسى «عىلىمي جاڭالىق» بولعانىمەن، انۋيننىڭ تاپقان بايلانىسىن الەمدى بيلەۋشى كۇشتەردىڭ جاقسى بىلگەنىن جانە الەمدى «گۋماندى» جولدا بيلەپ- توستەپ، «ازات» ەتۋىندە قولدانعان ايلا ەكەنىن ەندى ءتۇسىنىپ كەلەمىز.
بۇل ساياساتتىڭ ناتيجەلەرىنىڭ ءبىز ۇلگى تۇتاتىن باتىس قوعامىنداعى كورىنىسى قانداي جانە قانداي جاعدايعا اكەپ سوقتى؟ ارينە، كوبىمىز سول اسا «پروگرەسسيۆتى» ليبەراليزمنىڭ ارقاسىندا باتىس ەلدەرى ءدىن مەن ءسوز بوستاندىعى، تەڭدىك، دامىعان ەكونوميكا، كەرەمەت ينفراسترۋكتۋراعا جەتتى دەپ ويلاۋىمىز مۇمكىن.
ءبىراق تا ءدال سول ءبىز ۇلگى تۇتاتىن ەلدەردىڭ ەسىرتكى، اراق، انتيدەپرەسسانت تۇتىنۋدان، قىلمىستىڭ ءتۇر-تۇرىنەن العاشقى وندىققا كىرمەسە دە، وتىزدىققا كىرەتىنىن بىلە بەرمەيمىز. ابورت، ەرتە جىنىستىق قاتىناس، زورلىق، پەدوفيليا، بەسىكتەن بەلى شىقپاعان بالاعا بالاباقشادا جىنىستىق «تاربيە» بەرۋ، جاڭادان شىققان گەندەر تۇرلەرى باتىس ەلدەرى جايىندا كوپ ايتىلا بەرمەيتىن تاقىرىپتار.
ا ق ش سياقتى ەلدەردە اتا-انالاردىڭ ىزاسىن تۋدىرعان گەندەرلىك نەيتراليزم ساباقتارى جايىنداعى داۋ-دامايدى دا ەستي بەرمەيمىز. قازىردە شىرىلداپ جۇرگەن باتىستىق اناليتيكتەرگە سۇيەنسەك، ونداعى تۋۋ ستاتيستيكاسى الداعى ونجىلدىقتاردا جەرگىلىكتى حالىق سانى ازايا بەرمەك، سەبەبى 60- جىلدارداعى سەكسۋالدى رەۆوليۋتسيادان باستاپ قۇلدىراعان بۇل كورسەتكىش ەندى كوتەرىلمەي، ءارى قاراي تۇسە بەرەدى.
قانشالىقتى وراسان عىلىمي، قوعامدىق، ساياسي، قۇقىقتىق جەتىستىككە جەتسە دە، كوبىنىڭ تۋۋ كوەففيسيەنتى 2 گە دە جەتپەي، الداعى 30-40 جىلدا ءوز ەلدەرىندە سانى از حالىققا اينالىپ كەتپەۋدىڭ قامىن تابا الماي، كەيبىرى وركەنيەتتىك سيكلدىڭ سوڭعى حاوس ساتىسىنا كەلىپ جەتكەنىن ايتىپ، دابىل قاعىپ، بۇل پروتسەسستىڭ ەندى ارتقا قايتپايتىنىن ايتىپ جان ۇشىرۋدا. ءبىر كەزدەرى الەمدى ءدۇر سىلكىندىرگەن، الەمنىڭ تالاي ەلدەرىن كولونياعا اينالدىرعان الىپ كۇشتەردىڭ بۇگىندە وزدەرى جاۋلاپ العان افريكا، وڭتۇستىك امەريكا مەن تاياۋ شىعىس ەلدەرىنىڭ حالقى يمميگراتسيا ارقىلى سول ۇلى يمپەريالاردى جاۋلاۋدا.
وزدەرىن وركەنيەتتىڭ كەمەل شىڭى ساناعان، بۇكىل الەمگە ساياسات جۇرگىزىپ وتىرعان باتىستىقتاردى الدەقايدا «تومەن» دەڭگەيدەگىلەردىڭ باسا باستاۋى، سول كەرەمەت وركەنيەتتەردىڭ قۇلدىراۋعا كەتۋى قالاي؟
بۇل ولقىلىققا باتىس قوعامى قالاي جول بەردى؟ البەتتە، قوعامدىق- ەكونوميكالىق فاكتورلاردىڭ، ورتالىق بانكتەردىڭ، ورتالىقتانعان باسقارۋ جۇيەسى، مۋلتيكۋلتۋراليزمنىڭ تاقىرعا وتىرعىزۋى ەسكە تۇسەر. ءبىراق انۋيننىڭ تاپقان بايلانىسى ادامداردى قۇل قىلۋعا جانە وسى پروتسەسستەردى تەزدەتپەسە دە، حالىقتىڭ ويى مەن پىكىرىن وزگەرتۋدە ءرول ويناعانىن بايقايمىز. ونىڭ ايتۋى بويىنشا، ادامدار جىنىستىق ۇستامدىلىقتان ايىرىلعان ساتتە، ولاردىڭ جاسامپازدىق ەنەرگياسى جويىلىپ، تەك ءناپسىنىڭ قۇلىنا اينالاتىنىن، وسىلايشا ادامداردىڭ تەك ەكى تاڭداۋى بار ەكەنىن ايتقان بولاتىن.
ونىڭ كورىنىسى ادامداردىڭ وتباسىنان جۇمىس پەن «ەركىندىكتى» جوعارى قويىپ، مورال مەن تاربيە ءوشىپ، ازعىندىققا بەت بۇرىپ، قۇدايدىڭ جوعالىپ، پورنوگرافيانىڭ تاراپ، ەركىن جىنىستىق قاتىناس قالىپتى جاعدايعا، بۇكىل ءداستۇرلى قۇندىلىقتار پاتولوگياعا اينالىپ، جىنىستىق ازعىندىقتىڭ ءتۇرلى فورمالارىنىڭ كەرىسىنشە نورمالانۋىندا.
انۋين بەلگىلى ءبىر قوعامنىڭ حال-جاعدايى كوتەرىلىپ، دامىعان كەزدە ونىڭ جىنىستىق تىيىمدارعا قارسى شىعىپ، «ليبەراليزمدى» اسىرا سىلتەپ، ازۋىن بايقاعان. بۇل قۇبىلىستىڭ قازىرگى ماسشتابى الەمدە بۇعان دەيىن بولىپ كورمەگەن - پاكتىك ۇعىمىنىڭ ادامدار ساناسىنان ءوشىپ، گوموسەكسۋاليزمنىڭ قالىپتى دۇنيەگە اينالىپ، ونىڭ تۋا بىتكەن جاعداي ەكەنىن راستايتىن «عىلىمي» ماقالالار شىعارىپ، ۇيلەنۋ مەن بالا اسىراۋ قۇقىعىن بەرىپ، ءتىپتى اسا «پروگرەسسيۆتى» سكانديناۆيا ەلدەرىنىڭ ءبىرى نورۆەگيانىڭ 6 جاستاعى بالالارعا اتا-انانىڭ كەلىسىمىنسىز جىنىسىن وزگەرتۋگە قۇقىق بەرۋى، اسىرەسە سوڭعى جىلدارى ارتى اشىلىپ كەلە جاتقان جاعدايلار - زووفيليا مەن پەدوفيليانى نورمالاندىرۋ پروپاگانداسى سوڭعى بىرنەشە جىل ىشىندە جۇرۋدە.
ايتا بەرسەڭ، ايتۋعا ۇيالعاندى قويىپ، ءتىپتى ەستىمەگەن تالاي سۇمدىقتار، جاعا ۇستاتار زاڭدار مەن ترەندتەر شىعىپ جاتىر. فرەيدتەن كەيىن كەلگەن كينزي سياقتى «عالىمدار» بىرىنەن كەيىن ءبىرى وسى ازعىندىقتاردى ادامزاتتى ازات ەتەتىن جانە تابيعي قۇبىلىس ەكەنىن جايىپ، قوعامدى ابدەن ءناپسىنىڭ قۇلدىعىنا سالدى.
قازىرگى ءبىزدىڭ ەلىمىزدە جۇرگەن پسيحولوگتاردىڭ دا اۋزىنان ەستيتىن سۇمدىق - ادامنىڭ سول ءبىر قاراڭعى جىنىستىق، «تابيعي» سۇرانىستارىن قاناعاتتاندىرماسا، پسيحيكالىق اۋرۋعا دۋشار بولاتىنى.
مەديا، زاڭ، مەديتسينا وسىلايشا ءبارى جان-جاقتان ادامداردا بۇرىن-سوڭدى بولماعان ءناپسىقۇمارلىقتىڭ ادام شوشيتىن تۇرلەرىن قالىپتى جاعدايعا اينالدىرىپ، قوعامنىڭ شىنايى ماسەلەلەرىنە كوز جۇمىپ، ازعىن ازشىلىقتىڭ «قۇقىقتارىن» قورعاپ، شەرۋلەر جاساپ بەرىپ، ادامداردى سوقىر، مىلقاۋ، ەركىن قۇلعا اينالدىردى.
بۇل جىنىستىق ازعىندىقتىڭ اسەرىن، ادامداردى قالاي قوعامنىڭ ماسەلەلەرىنەن الىستاتۋ جانە ءناپسىنىڭ قۇلى ەتۋ قۇرالى ەكەنىنە ءالى كوزىڭىز جەتپەسە، يزرايلدىكتەردىڭ راماللانىڭ 4 تەلەۆيزيا ارناسىنىڭ ۇشەۋىن جاۋلاپ الىپ، تاپا-تال تۇستە پالەستينالىقتارعا پورنوگرافيا قوسىپ بەرۋىن ويلاپ كورىڭىز.
قاھارلى، ايبات شەككەن كوتەرىلىسشىلەردىڭ رۋحىن سىندىرۋدىڭ ءبىر قۇرالى ەكەنىن تۇسىنگەن سيونيستەر ءۇشىن تەلەارنالار ناعىز يدەولوگيالىق قارۋ بولعان. ەندى قيراعان پالەستينا مەن جىلتىراعان باتىس ەلدەرىنىڭ جاعدايلارىن سالىستىرساڭىز، ادامداردىڭ ءناپسىقۇمارلىققا بەرىلۋىنىڭ قانشالىقتى سيقىرلىق كۇشى بار ەكەنىن تۇسىنەرسىز. سەبەبى، 60-تان استام جىل بويى تولاستاماعان سوعىس بولعان پالەستينالىقتارعا اسەر ەتكەن ماتەريال بارلىق جاعدايى جاسالعان باتىستىقتارعا قالاي اسەر بەرگەنىن ويلاي بەرىڭىز. بۇل تەك ءبىر عانا مىسال جانە ايسبەرگتىڭ بىزگە كورىنىپ تۇرعان بولىگىنىڭ ءتىپتى كىشكەنتاي بولشەگى عانا.
ال سونداي جەتىستىككە جەتكەن، بىزدەن قوعامدىق قۇرىلىمى، زاڭى، دامۋ دەڭگەيى، عىلىمى تالاي جىل العا كەتكەن، عاسىرلار بويى ساياسي جۇيەسى مەن ينستيتۋتتارى ورنىققان باتىستىڭ جاعدايى سول بولسا، ەندى ەسىمىزدى جيىپ كەلە جاتقان ءبىزدىڭ حالىمىز قالاي بولماق؟
بىزدە بۇل ازعىندىق تارايتىن بولسا، جاستاردىڭ ءناپسىقۇمارلىققا سالىنىپ، ەلىمىزدىڭ جىگەرى مەن قايراتى ءوشىپ، تەك رۋحاني جاقتان ەمەس، ساياسي-ەكونوميكالىق تۇرعىدان دا السىرەپ، باسقالارعا قۇل بولىپ، ازعىن ەلگە اينالاتىنىمىز ءسوزسىز.
ارينە بۇنىڭ ءبارى ءبىر ساتتە باستالعان جوق جانە ەلىمىزدەگى تۋۋ دەڭگەيى جوعارى، ادامداردىڭ ءداستۇر مەن دىنگە ساناسى ويانىپ كەلە جاتىر. ءبىراق سول باتىستا باستالعان پروپاگاندانىڭ گلوباليزاتسيانىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ەتەك جايىپ كەلە جاتقانىنىڭ كورىنىسى - فەمينيستەر مەن لگبت اكتيۆيستەرىنىڭ قازاقستاندا كىشىگىرىم بولسا دا شەرۋ جاساپ، ولاردى قولداۋشىلاردىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانى، ابورتتىڭ ءوسۋى، جاستار اراسىندا جىنىستىق قىلمىستاردىڭ، زورلىقتىڭ، پەدوفيليانىڭ تاراۋى.
ءدال باتىس قوعامىندا باستالعان «ماحاببات»، «تولەرانتتىلىق»، «تەڭدىك»، «تاپتالعان قۇقىقتار»، «بەيشارا»، «جابايى قوعامنىڭ قۇربانى» - سياقتى جالعان لوزۋنگتار ءبىزدىڭ قوعامعا دا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان شابۋىل جاساپ، ناعىز ازعىندىقتىڭ ءدانىن سەۋىپ جاتقانىنى - بىزگە ۇلكەن بەلگى.
بايان جارىلعاپ
دەرەككوزى islam.kz