سەدات سالاكوعلۋ: تۇرىكتەر دومبىرانى مويىنداي باستادى - فوتو

استانا. قازاقپارات - انادولى اتىرابىندا قازاقتىڭ قارا دومبىراسىن كۇمبىرلەتىپ جۇرگەن ءبىر تۋىسىمىز بار.

«ناعىز قازاق قازاق ەمەس، ناعىز قازاق - دومبىرا» دەسەڭىز، سول رۋحاني بايلىعىڭىزعا ەسسىز عاشىقتىڭ ءبىرى - سەدات سولاكوعلى. قازاقستاننان بارعان ونەرپازداردىڭ ەڭ ءبىرىنشى ىزدەيتىنى سەدات بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ ءانشى- كۇيشىلەرىمىز «تۇركيادا سەداتىمىز بار» دەيدى ەكەن. وسىدان- اق ونىڭ ونەر ورتاسىنداعى قال-قادىرىن ۇعا بەرىڭىز. «قازاقپارات» ح ا ا وقىرماندارىن بۇگىن شەتەلدەگى كۇيشىمەن تانىستىرۋدى ءجون كورگەن ەدى.

دومبىرانى كوردىم دە «قازاق دەگەن كىم؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەدىم

- سەدات سولاكوعلى، بۇعان دەيىنگى ءبىر سۇحباتىڭىزدا دومبىرانى ۇيرەنۋگە اجەڭىزدىڭ تۇرتكى بولعانىن ايتقان ەكەنسىز. وسى رەتتە دومبىرانى العاش قولعا العان شاقتى ەسكە تۇسىرسەك...

- مەن 1980 -جىلى ىستانبۇلدا ءومىر ەسىگىن اشتىم. سول قالادا ليتسەيدە وقىدىم. دومبىراعا قىزىعۋشىلىعىم بىلاي باستالدى: بالا كەزدە تۇرىكتىڭ باعلاما ۇيىرمەسىنە بارىپ جۇرگەن بولاتىنمىن. ۇيدە باعلامامەن تۇرىكتىڭ كۇيلەرىن شەرتىپ وتىراتىن ەدىم. جاسى 85-تەن اسقان اجەم ءبىر كۇنى ماعان «بالام، ماعان دومبىرا تارتىپ بەرسەڭشى» دەپ سۇراعان ەدى. ءبىراق، ول شاقتا دومبىرانى بىلدىك پە؟ اڭ-تاڭ بولعانمىن.

جىلدار ءوتىپ، ەسەيگەن شاقتا ىستانبۇلداعى ءبىر كونسەرتكە بارىپ، مۇستافا بۇيىرعان ەسىمدى تۇركيالىق قازاق دومبىرامەن ءان شىرقاعاندا مەنىڭ ەسىمە «بۇل باياعى اجەمنىڭ سۇراپ جۇرەتىن اسپابى ەمەس پە ەدى؟» دەپ ەسىمە ءتۇستى. دومبىراعا بىردەن عاشىق بولدىم. كۇمبىرلەي جونەلگەندە ونە-بويىم ءدىرىل قاعىپ، وزگەشە كۇيگە ەنەتىن ەم. دومبىرانى كوردىم دە «قازاق دەگەن كىم؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ ىزدەدىم. كەيىن قازاقتار تۇراتىن اۋدانعا بارىپ، ولارمەن جاقىن ارالاسا باستادىم.

ءبىزدىڭ ارعى تەگىمىز - قىرىم قىپشاقتارى. نەگىزى رۋمىنيا ارقىلى تۇركياعا كوشكەن جۇرتپىز. ءبىر سوزبەن ءبارىمىز تۋىسپىز. قازاق تۋىستارىم ماعان دومبىرانى ۇيرەتتى. ءبىراق، تەرەڭىرەك ۇيرەنۋ كەرەكتىگىن ويلاپ، اقىرى قازاقستانعا ات باسىن بۇردىم. نەگىزى قۇرمانعازى كونسەرۆاتورياسىنا بارعىم كەلگەن ەدى. ءبىراق، ول ءۇشىن ەكى جىل دايىندىق وقۋىم كەرەك بولدى. تۇركىستانداعى احمەت ياساۋي اتىنداعى قازاق-تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتىنە تاپسىرىپ، مۋزىكالىق بولىمىنە ءتۇسىپ، 2003-2008 -جىلدار ارالىعىندا اتالعان وقۋ ورنىن ۇزدىك ستۋدەنت بولىپ ءبىتىردىم.

 

- قىزىقتى اڭگىمە باستادىڭىز. شىنى كەرەك، دومبىراعا اۋەس شەتەلدىكتەر بارشىلىق. دەگەنمەن، قازاقستانداعى ونەر ورتاسى ءسىزدى قالاي قابىلدادى؟

- تۇركىستاندا وقىپ جۇرگەنىمدە دومبىراعا قاتتى بەرىلدىم. كۇي تارتتىم، ءداستۇرلى اندەردى ورىندادىم. كۇنىنە 5-6 ساعاتىمدى دايىندىققا ارنايتىن ەدىم. وقۋ ورنىنداعى مۇعالىمدەردىڭ بەرگەن ساباقتارىنا عانا ەمەس، الماتى مەن شىمكەنت، تاراز قالاسىنا بارىپ، ونەرىمدى ۇشتاۋمەن بولدىم.

 

مەنىڭ الماتىدا - باقىت قاراباليننىڭ بالاسى داۋرەن ءالىمباي دەگەن دوسىم بار. سول كىسىدەن كوپ ساباق الدىم. ول مەنى قازاقتىڭ ۇلكەن ونەرپازدارىمەن تانىستىردى. 2007 -جىلى قازاقتىڭ ەڭ داۋلەسكەر كۇيشىلەرىنىڭ ءبىرى - ايگۇل ۇلكەنبايەۆامەن تانىستىم. ول مەنى شاكىرتىم دەپ قابىلدادى. مەن ءۇشىن بۇدان ارتىق قۋانىش بار ما؟ ءتالىمىن الدىم. قازاقستاندا ءبىراز اتاقتى ادامدارمەن ارالاسىپ، دوس بولدىق. كۇنى بۇگىنگە دەيىن ارالاسىپ، ءبىر-بىرىمىزگە قوناققا بارىپ تۇرامىز. بىلتىر ناۋرىزدا ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسى ارنايى شاقىردى. قازاقتىڭ «ناۋرىز» كۇيىن ورىنداپ، ءبىر جاساپ قالدىق.

تۇركياعا قازاقتىڭ انسامبلدەرى ءجيى كەلىپ تۇرادى. ءبىز دە ولارعا بارىپ تۇرامىز. قازاقستاننان بارعان كەز كەلگەن انسامبل مەنى ىزدەپ تابادى. «تۇركيادا جالعىز ەمەسپىز - سەداتىمىز بار» دەيدى. مەنى جاقىن تارتاتىندارىنا قاتتى ريزامىن.

 

دومبىرا - قۇدايدىڭ قازاققا بەرگەن باعا جەتپەس سىيى

- قازاقپەن دوستاستىرعان دومبىرا جايلى نە ءتۇيدىڭىز؟ ەستۋىمىزشە، 10 جىلعا جۋىق ۋاقىت تۇركيادا شاكىرت تاربيەلەپ جۇرگەنگە ۇقسايسىز...

- دومبىرا - قۇدايدىڭ قازاققا بەرگەن باعا جەتپەس سىيى. مەن دومبىراسى بار قازاقتى قۇرمەتتەيمىن. دومبىرا دەگەن وتە قۇدىرەتتى اسپاپ. ونىڭ قاسيەتىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. دومبىرا - ول باسقاشا فيلوسوفيا.

2008 -جىلى وقۋ بىتىرگەننەن كەيىن تۇركياعا قايتتىم. ءبىر جارىم اي جۇمىسسىز ءجۇردىم. وسى كەزدە ماعان «قازاق مادەنيەتى» قوعامىنان تەلەفون ارقىلى حابارلاسىپ، «سەدات باۋىرىم، سەنى تۇركياعا كەلدى دەپ ەستىدىك» دەپ مەنى شاقىرىپ الدى. وسىلايشا، قوعامنىڭ قولداۋىمەن جاس بالالارعا دومبىرا ۇيرەتە باستادىم. 2008-2010 -جىلدار ارالىعىندا ءبىراز بالا دومبىرا ۇيرەندى. ەكى جىل ءۇزىلىس بولدى. 2012-2014 -جىلدار اراسىندا جۇمىستى قايتا قولعا الدىم. بيىل دومبىرا ۇيرەتىپ جۇرگەنىمە 10 جىلداي ۋاقىت بولىپ قالىپتى.

2017 -جىلى كەيبىر جاعدايعا بايلانىستى ساباقتار بولماي قالدى. مەن ءقازىر ىستانبۇلدان 150 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى ساكاريا دەگەن قالادامىن. سول قالانىڭ اكىمشىلىگىندە ءقازىر ساكسافون تارتامىن. ءبىراق، دومبىرا ءاردايىم قولىمدا. ءار ۋاقىتتا وسى دومبىرانى كونتسەرتتەرگە شىعىپ، شەرتىپ جۇرەمىن.

 

- تۇركيادا دومبىراعا دەگەن قىزىعۋشىلىق قانداي؟ بالكىم، كەلەشەكتە جوسپارلارىڭىز دا بولار؟

- تۇركيادا دومبىراعا دەگەن قىزىعۋشىلىق جوعارى. ءىرى ۋنيۆەرسيتەتتەر دومبىرا تۋرالى لەكسيا وقۋعا، سەمينارلارعا شاقىرىپ جاتىر. دومبىرا ماعان كوپ جول اشتى. ءقازىر دە ءبىرشاما كۇيلەرىمدى ورىنداعان كومپاكت ديسك جازدىق. كەلەشەكتە ونى شىعارامىز. تۇركياداعى اتاقتى كومپوزيتورلارمەن جۇمىس جاسالۋدا.

ءانشى- كومپوزيتور اعامىز بەشىر احمەت كوسە اعامىز وسىندا جيىرما جىلداي قازاق ونەرىن تۇركيادا تانىتىپ جۇرگەن ازامات. مەن دومبىرادا سۇيەمەلدەسەم، ول كىسى ءوزىنىڭ «التاي تاۋىم»، «اتا جۇرتىم» سياقتى اندەرىن ساحنادا ورىنداپ ءجۇر. مەنى جانىنان قالدىرعىسى كەلمەيدى. استاناعا بارىپ، كونسەرت قويدىق. قازىر سول كىسىمەن كوپ جۇمىس جۇرگىزىپ جاتىرمىز.

ايتقانىمداي، 2008 -جىلدان دومبىرا ساباقتارىمىز باستالىپ كەتتى. دومبىرا ۇيىرمەسىنە قازاقتىڭ بالالارى اعىلا باستادى. مەن ءدال قازاقستانداعى ادىسپەن كاسىبي دەڭگەيدە نوتاسىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، ءتالىم بەردىم. وسىنداعى ماگيستراتۋرادا دومبىرا تۋرالى ديسسەرتاتسيا قورعادىم. تۇرىك تىلىندە دومبىرا ۇيرەنۋ ادىستەمەسىن جازدىم. ول ەڭبەگىم قازىر تۇركيانىڭ ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قاراۋىندا جاتىر. ساراپتامادان ءوتىپ جاتسا، زاڭدى تۇردە مەملەكەتتىك قىزمەت ورىنى سانالاتىن - شىعارماشىلىق ورتالىقتاردا دومبىرادان ساباق بەرۋ مۇمكىندىگى تۋادى. ماسەلەن، مادەنيەت ءۇيى سياقتى ورىنداردا، تۇركياداعى حالىقتى ونەرگە باۋلۋ ورتالىقتارىندا ارنايى دومبىرا ۇيرەنۋ ۇيىرمەلەرى اشىلادى. ۇيىرمەنىڭ قاراجاتىن مەملەكەت كوتەرەتىن بولادى.

 

قازاقتىڭ ءداستۇرىن قانشالىقتى تەرەڭ بىلسەڭ، دومبىرانى سونشالىقتى شەبەر ورىندايسىڭ

- شاكىرتتەرىڭىزدىڭ جەتىستىكتەرى قانداي؟

- شاكىرتتەرىم كوپ. ءبىرشاماسى كۇيلەردى كەرەمەت ورىندايدى. مەن ولارمەن ماقتانامىن. قازاقستانداعى جاستار قانداي كاسىبي ورىنداسا سولاردان بىردە-ءبىر كەم ورىندامايدى. ەسمانۇر بيچار، قاسىمحان دەمير، تاعا مالقۇش اتتى ءۇش شاكىرتىمنىڭ ونەرى وزىق.

قازاقتىڭ دومبىراسىنا دەگەن مۇنداعى تۇرىكتەردىڭ دە قۇرمەتى ەرەكشە. مۇنداعى كەز كەلگەن قازاقتىڭ ۇيىندە دومبىرا بار. ءبىراق، دومبىرا ساباعىن اشۋ ءۇشىن ءبىراز ەڭبەك كەرەك. شىنى كەرەك، ءبىزدىڭ ۋاقىتىمىز بولماي جاتىر.

وسى جەكسەنبىدە كۋرسىمىزدى قايتا باستايمىز با دەپ وتىرمىز (سۇحبات وتكەن اپتانىڭ سەنبى كۇنى الىنعان- رەد). ءوزىم وزىق دەپ بىلەر ءۇش شاكىرتىمنەن بولەك، 50 شاقتى بالا قازىر دومبىرانى ۇيرەنۋگە نيەت ءبىلدىرىپ وتىر.

دومبىرانى تۇرىكتەر مويىندادى. كونتسەرتىمىزگە كادىمگىدەي كوپتەپ كەلىپ جاتىر. مەن «دومبىرانى جاقسى تارتۋ ءۇشىن ءبىرىنشى قازاقتىڭ ءداستۇرىن، ءتىلىن ءبىلۋ كەرەك» دەپ ايتامىن. سەبەبى، ءبارى ءبىر- بىرىمەن تىعىز بايلانىستى. قازاقتىڭ ءداستۇرىن، ءتىلىن قانشالىقتى تەرەڭ بىلسەڭ، دومبىرانى سونشالىقتى شەبەر ورىندايسىڭ!

 

- سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن كوپ راحمەت. ەڭبەگىڭىزگە تولاعاي تابىس تىلەيمىز!

سەدات سولاكوعلىمەن اڭگىمەلەسكەننەن كەيىن شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى تاعا ياسين مالقۇشتى سوزگە تارتتىق. «سارى ارقانى»، «كوڭىلاشار» مەن «ادايدى» شەرتكەندە الپىس ەكى تامىرىڭدى يىتەتىن كۇيشى ورەن 1999 -جىلى ىستانبۇلدا تۋعان ەكەن.

 «سەدات اعامىزدىڭ سوڭىنان 2008 -جىلدان بەرى ەرىپ ءجۇرمىز. قازاق جاستارىنىڭ سەدات اعاعا ايتار العىسى زور. اكەم ابدۋل سەلام مەن شەشەم ءۇمىت كىشكەنە كەزىمنەن قازاق ەكەنىمىزدى سانامىزعا ءسىڭىرىپ كەلەدى. دومبىرا كۋرسىنىڭ ءجۇرىپ جاتقانىن ەستىگەندە، مەنى بىردەن سەدات اعاعا اپاردى. قازىر كوپتەگەن كونسەرتتەردە دومبىرامەن ونەر كورسەتىپ ءجۇرمىز. «قازاق مادەنيەتى» قوعامىنا دا العىسىمىز شەكسىز. كەلەشەكتە قازاقستانعا ساپارلاپ، ونەردەگى اعا-اپكەلەرىمنەن دە ءتالىم العىم كەلەدى»، - دەيدى تاعا ياسين مالقۇش.