دۋبايدا تۇراتىن قازاق قىزى: بۇل ەلدە ينۆەستيسياعا ءۇي الىپ جاتقان قازاقستاندىقتار وتە كوپ
ال ءبىزدىڭ قانداسىمىز، اتىراۋدىڭ تۋماسى ۇلبوسىن يۋسۋپوۆا سوڭعى 5 جىلدان بەرى دۋبايدا تۇرادى.
تالايلارعا ارمان بولعان قالادا قىزمەت ەتىپ ءجۇر. ال ول بۇل مۇمكىندىككە قالاي يە بولدى؟ جالپى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنە بارعان ادام نەنى ءبىلۋى ءتيىس؟ مۇنى بىزگە ۇلبوسىننىڭ ءوزى ايتىپ بەردى، دەپ جازادى زامانا.
- ۇلبوسىن، اڭگىمەمىزدى وزىڭىزدەن باستاساق، وتباسىڭىز، ماماندىعىڭىز جونىندە ايتىپ بەرەسىز بە؟
- مەن تۋعان جىلىمدى ايتقاندى ونشا ۇناتپايمىن. جەلىدە جاسىمدى سۇراپ جازاتىن ادام وتە كوپ. ءبىراق مەن سونى قۇپيا ۇستاعاندى ءجون كورەمىن. سول ادەتىممەن تەك تۋعان كۇنىمدى ايتايىن، 16-جەلتوقساندا اتىراۋدا دۇنيەگە كەلگەنمىن. اكەم مەن انام بار، ولار وڭىرىمىزگە سىيلى كىسىلەر. ەكى اپكەم، ەكى ءىنىم بار. ولاردىڭ ءبارى ءۇيلى-جايلى، بالالى-شاعالى بولىپ كەتكەن. ۇلكەن اۋلەتپىز. بەرىش- جايىق رۋىنانبىز.
مەكتەپتى بىتىرگەسىن جەرگىلىكتى ۋنيۆەرسيتەتتە ەكى ماماندىق بويىندا جوعارى ءبىلىم الدىم. العاشقىسى - قارجىگەر- ەكونوميست، ەكىنشىسى - زاڭگەرلىك. دۋبايعا قونىس اۋدارعانعا دەيىن شەتەلدىك ءبىر كومپانيادا، لوگيستيكا سالاسىندا جۇمىس ىستەپ ءجۇردىم. ول كەزدە جۇمىس بابىمەن وزگە ەلدەرگە ءجيى ساپارلايتىنمىن. سونداي كەزدەردە «شىركىن-اي، مەن دە شەتەلدە قىزمەت ەتسەم، ءومىر كورسەم، تاجىريبە جيناقتاسام ەكەن» دەپ ارماندايتىنمىن. دەگەنمەن ول كەزدە دۋبايدا قىزمەت ەتەمىن دەگەن وي بولماعان ەدى. ءبىر كۇنى ويلاماعان جەردەن جۇمىسقا شاقىرتىلدىم. «تەز شەشىم قابىلداڭىز»، - دەپ شارت قويدى. دۋبايدا جۇمىس ىستەسەڭ شىڭدالاسىڭ، الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن اعىلىپ كەلىپ جاتقان ادامدارمەن ارالاساسىڭ، تامىر- تانىس ارتتىراسىڭ. بۇرىن اپكەلەرىممەن، دوستارىممەن ءبىر- ەكى مارتە قىدىرىپ كەلگەنىم بار. سوندىقتان شەشىم قابىلداۋدا اسا قينالمادىم. كەلىسىمىمدى بەردىم. اتا- انامنىڭ باتاسىن الىپ، دۋبايعا كوشىپ كەلگەنىمە، مىنە، بيىل بەس جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى.
- ول جاقتا شەتتەن بارعاندارعا ءومىر ءسۇرۋ قيىن ەمەس پە؟ قاي سالادا قىزمەت ەتەسىز؟
- ءار جەردىڭ، ەلدىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى، ەرەجەسى بار. سوندىقتان قيىن نەمەسە وڭاي دەپ ايتا المايمىن. ءوزىم ابدەن ۇيرەنىپ كەتتىم. جالپى، دۋباي - قىمبات قالا. وندا جاقسى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن جالاقىڭ جاقسى بولۋى كەرەك نەمەسە مىقتى كاسىپپەن اينالىسقانىڭ دۇرىس.
مەن ءوزىم قازىرگى تاڭدا جەكەمەنشىك ءبىر كومپانيادا جىلجىمايتىن مۇلىك جونىندەگى كەڭەسشى - كليەنتتەرمەن جۇمىس ىستەيتىن مەنەدجەر بولىپ ەڭبەك ەتەمىن. الەمگە تانىلعان قۇرىلىس كومپانيالارىمەن بىرلەسە جۇمىس ىستەيمىز. وزگە ەلدەردەن كەلىپ وسى جاقتان باسپانالى بولۋدى ويلايتىندارعا كەڭەس بەرەمىز، باسپانا تابۋعا جاردەمدەسەمىز.
ودان بولەك، ءوزىم بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە كاسىپ باستاعىسى كەلەتىندەرگە قۇجات جاعىنان كەڭەس بەرەمىن، باسپانا الۋ ءۇشىن كرەديت راسىمدەگىسى كەلەتىندەرگە، بانكتەن شوت اشامىن دەيتىن جاندارعا قول ۇشىن بەرەمىن.
جالپى، ءبىزدىڭ ەلدەن ساياحاتتاۋعا كەلەتىن ادامدار وتە كوپ. ولاردىڭ اراسىندا ەلگە بەلگىلى ەسترادا جۇلدىزدارى دا بار. سولار كەلگەندە قارسى الىپ، قوناقجايلىعىمدى كورسەتەمىن. جەرلەستەرىمە وسىلاي پايدامنىڭ تيگەنىنە ءوزىم شىن قۋانامىن.
- ال ءبىزدىڭ قازاقستاندىقتاردىڭ اراسىندا دۋبايدان جىلجىمايتىن مۇلىك ساتىپ العاندار كوپ پە؟ ولاردىڭ اراسىندا ەلگە تانىمال كىسىلەردى ايتا كەتسەڭىز.
- ينۆەستيتسياعا ءۇي الىپ جاتقان قازاقستاندىقتار وتە كوپ. وسىندا كەلىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقان كاسىپكەر قازاقتاردى دا جاقسى تانيمىن. ولاردىڭ اراسىندا ەلىمىزگە تانىمال كىسىلەر از ەمەس. ءبىراق قىزمەت ەتيكاسىنا سايكەس، ولاردىڭ اتى-جوندەرىن جاريا ەتۋىمىزگە بولمايدى.
- جۇرت بىرىككەن ابار امىرلىكتەرىن وتە باي مەملەكەت دەپ بىلەدى. شىندىعىندا سولاي ما؟ قاراپايىم حالىقتىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگى قانداي؟
- جەرگىلىكتى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى وتە جاقسى. نەگىزى بۇل ەلدىڭ بايىرعى تۇرعىندارى حالىق سانىنىڭ 10 - 13 پايىزىن عانا قۇرايدى. سوندىقتان با، ءوز حالقىنا مەملەكەت تاراپىنان جەڭىلدىك وتە كوپ. مىسالى، ولار اقىسىز ءبىلىم الادى. ساباعىن جاقسى وقىعان، ءبىلىمىن دالەلدەي العان وقۋشىعا الەمنىڭ كەز كەلگەن ۋنيۆەرسيتەتىندە تەگىن ءبىلىم الۋعا جاعداي جاسالعان. كەز كەلگەن ادامعا تەگىن مەديتسينالىق كومەك كورسەتىلەدى. جيىرما جاستان اسقان ەر- ازاماتقا مىندەتتى تۇردە تەگىن جەر بەرىلەدى. سوسىن ءۇي سالۋعا بەلگىلى ءبىر مولشەردە اقشا بولىنەدى.
بۇل ەلدىڭ جەرگىلىكتى اراب ازاماتتارىن «لوكول» دەپ اتايدى. ياعني سول لوكول جەرگىلىكتى اراب قىزعا ۇيلەنسە، ولاردىڭ تويىنا دا مەملەكەتتەن قاراجات بەرىلەدى. حالقى سونداي جايباراقات، كوڭىلدى. ەشتەڭەنى ۋايىمدامايدى. ءتىپتى اي سايىنعى كوممۋنالدىق قىزمەت اقىسىن تولەۋدە دە جەرگىلىكتى حالىققا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. كەيبىرى ءتىپتى ونى تولەۋدەن مۇلدەم بوساتىلعان. ايتىپ وتىرساڭ ەرتەگى سياقتى، ءبىراق شىندىق وسى.
- ال شەتتەن بارعان كىسىلەر نەنى ەسكەرۋى كەرەك؟ قانداي ەرەجەلەردى ۇستانعانى ءجون؟ الدانىپ، ۇرىنىپ قالماس ءۇشىن بىرەر كەڭەس بەرە كەتسەڭىز.
- بۇل مۇسىلمان ەلى بولعاندىقتان زاڭىنىڭ باسىم بولىگى شاريعاتقا ساي قۇرىلعان. سوندىقتان مۇندا كەلگەن ادام بەيادەپ ارەكەتتەن اۋلاق بولۋى ءتيىس. قوعامدىق، كوپشىلىك ورىنداردا، كوشەلەردە ماس بولىپ ءجۇرۋ، ىشىمدىك ءىشۋ اسا اۋىر قىلمىس بولىپ سانالادى. ءتىپتى ىشىمدىكتى ۇيىڭدە ىشكەن كۇننىڭ وزىندە پوليتسەيلەردىڭ كوزىنە ءتۇسىپ قالساڭ، ايىپپۇل تولەۋىڭ كەرەك. نەمەسە ىشىمدىك ىشۋگە بولاتىنى تۋرالى ارنايى ليتسەنزيا العان ءجون.
قىز بالاسىنا قوعامدىق ورىنداردا اشىق- شاشىق جۇرۋگە بولمايدى. يىعى اشىق كيىم، تىزەدەن جوعارى بەلدەمشە، شورتى كيسەڭ، ايىپپۇل تولەيسىڭ. سونداي- اق ەرلى- زايىپتى كىسىلەرگە نەمەسە ەكى عاشىققا كوپشىلىك الدىندا قۇشاقتاسۋعا، سۇيۋگە تىيىم سالىنعان. ءناپسىنى قوزدىراتىن تىرلىكپەن اشىق اينالىسقان ادامدار كەي جاعدايدا زىندانعا تاستالىنادى.
ادەتتە شەتتەن كەلگەن كىسىلەر جەرگىلىكتى حالىقتىڭ كيىم كيىسىنە، ءجۇرىس- تۇرىسىنا قىزىعا قاراپ، ولاردى سۋرەتكە ءتۇسىرىپ العىسى كەلەدى. ولاي ەتۋگە دە بۇل ەلدە قاتاڭ تىيىم سالىنعان. لوكولداردى، اكىمشىلىك- ىسكەرلىك عيماراتتاردى، پوليتسەيلەردىڭ كولىكتەرىن سۋرەتكە تۇسىرە المايسىز. ولاي ەتسەڭىز، ايىپپۇل تولەيسىز.
ورازا كەزىندە مەيلى اۋىز بەكىت، مەيلى بەكىتپە، كۇندىزگى ۋاقىتتا تاماق جەپ جۇرۋگە بولمايدى. ءتىپتى ساعىز دا شايناي المايسىڭ. ايتپاقشى، تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن جايت، ەگەر ءسىز ءوز ەلىڭىزدە ەمدەلىپ جۇرسەڭىز، ياعني ىشەتىن دارىلەرىڭىز بولسا، ونى دۋبايعا اكەلەردە اسا ساق بولعان ءجون. سەبەبى مۇندا كىرگىزۋگە بولمايتىن دارىلەردىڭ ارنايى ءتىزىمى تۇزىلگەن. ونى عالامتور ارقىلى الدىن- الا ءبىلىپ الۋ كەرەك. ايتپەسە بۇل ەلگە مۇلدەم كىرە المايتىن جاعدايعا جەتكىزەدى.
ادەتتە شەتتەن كەلگەن ادامدار دوللارمەن جۇرەدى عوي. ال ەگەر مەيرامحانادان تاماق ءىشىپ، ونىڭ اقىسىن دوللارمەن تولەگىڭىز كەلسە، ونىڭ باعامىن تىم تومەندەتىپ جىبەرەدى. سوندىقتان الدىن الا ۆاليۋتا ايىرباستاۋ ورىندارىنا بارىپ، اقشانى اۋىستىرىپ العان ءجون. ياعني ديرحاممەن تولەگەن الدەقايدا ءتيىمدى.
بىردەڭە ساتىپ الماس بۇرىن باعاسىن سالىستىرىڭىز، تەڭگەگە شاققاندا ول قانشا بولادى، قازاقستاندا قانشا تەڭگە تۇرۋشى ەدى، سونى انىقتاپ الۋ كەرەك. زات ساتىپ العاندا قولىڭىزعا بەرگەن تۇبىرتەكتى ساقتاپ قويىڭىز. تاۋاردى اۋىستىرىپ الاتىنداي جاعداي تۋىنداسا، تۇبىرتەكسىز ەشتەڭە ىستەي المايسىز.
مەترومەن جۇرگەندە ەر كىسىلەرگە ايەلدەر وتىرعان ۆاگونعا مىنۋگە بولمايدى. قوعامدىق كولىك ىشىندە سۋ ىشۋگە، ءتىپتى ساعىز شايناۋعا تىيىم سالىنعان.
- ءوزىڭىز سەكىلدى بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىندە جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىندەرگە قانداي كەڭەس بەرەسىز؟
- بۇل جەردە جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىندەر وتە كوپ. سوعان سايكەس جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ تالابى دا تىم جوعارى. ەگەر ءسىز دۋبايدا قىزمەت ەتكىڭىز كەلسە، وندا مىندەتتى تۇردە اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋىڭىز كەرەك. اراب، قىتاي، ءۇندى تىلدەرىن بىلسەڭىز، وندا جۇمىسقا تۇرۋ مۇمكىندىگىڭىز ارتا تۇسپەك. ەڭ الدىمەن تۇيىندەمەڭىزدى جاقسىلاپ جازىڭىز. وعان قوسا اعىلشىن تىلىندە ءوزىڭىز تۋرالى حات جازىپ وتكىزەسىز.
كەي ادامدار ۇيدەن شىقپاي- اق جۇمىس تاۋىپ الادى. ول ءۇشىن عالامتوردى جاقسى مەڭگەرۋ جەتكىلىكتى. ال ەندى بىرەۋلەر ۆيزا ارقىلى ءۇش ايعا ارنايى كەلىپ، كوشە-كوشەنى ارالاپ جۇمىس ىستەيدى. مەن ەكى جاعدايدى سارالاي كەلە عالامتور ارقىلى جۇمىس ىزدەۋدى ۇسىنار ەدىم. الدىمەن نارىقتى، جەرگىلىكتى جەردىڭ سۇرانىسىن ساراپتاپ الىڭىز. ءىرى- ءىرى كومپانيالاردىڭ سايتتارىنا تىركەلىپ، ءوز «رەزيۋمەڭىزدى» جىبەرىپ كورىڭىز. كىم بىلەدى، قىزمەتكە وپ- وڭاي تۇرىپ كەتۋىڭىز دە مۇمكىن.
- الداعى جوسپارلارىڭىز قانداي؟ ەلگە ورالۋ ويىڭىزدا بار ما؟
- ارمان- ماقساتىم وتە كوپ. جاس كەزىمدە ەل كورسەم، جەر كورسەم، الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنە ساياحاتتاسام دەيمىن. اراب ءتىلىن جەتىك مەڭگەرۋ جوسپارىمدا بار. از- ماز سويلەي الامىن، سونى جەتىلدىرۋىم كەرەك. ازىرگە بۇل جەردە قانشا بولاتىنىم بەلگىسىز. دەگەنمەن تۇبىندە ەلگە ورالاتىن وي بار.
- ارماندارىڭىز ورىندالا بەرسىن دەيمىز.