يسلام ايەلدى «ۇر» دەي مە؟
دەگەنمەن ءدىننىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارماي، كاليماسىن مولدەكەڭ ارەڭ اۋزىنا ساپ بەرىپ وتىرىپ نەكەسىن قيعىزىپ العان كەيبىر ءباتشاعارلار، جىل تولماي جاتىپ «ايەلىم مەنىڭ الدىمداعى مىندەتتەرىن ورىندامادى» دەپ مىڭگىرلەپ ءجۇرىپ تالاق بەرىپ تىنعاننىڭ تالايىن كورىپ ءجۇرمىز.
ناماز دەگەندە شەكەسى تىرىسا قالاتىن بەيشارا، ايەلگە كەلگەندە نەگە شاريعاتشىل بولا قالدى دەگەن ويعا ەرىكسىز باراسىڭ.
سويتسەك، ولاردىڭ اۋىزدارىنا ءسوز، قولدارىنا قامشى ۇستاتىپ وتىرعان، اسىرەسە، قامشىمەن ءبىر شارت ەتكىزىپ الۋ شاريعاتىمىزدا بار دەپ داۋرىقتىرىپ جۇرگەندەر بار ەكەن.
ارابتاردىڭ سالتىنداعى ايەلدى تومەن ساناپ، كەرەك جەردە شىڭعىرتا شىبىقپەن ساباپ الۋدى ءبىزدىڭ بەيشارا حالىق شاريعاتتىڭ بۇيرىقتارى ەكەن دەپ ءجۇر.
ءتىپتى، ونى قۇران اياتتارىمەن دالەلدەپ، ارداقتى پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىمەن قۋاتتاعىلارى كەلەدى. سوندىقتان بولسا كەرەك، قازىرگى تاڭدا ناماز وقيتىن ەركەكتەردىڭ ايەل الدىنداعى قادىرى قاشىپ، ءسوز ۇقپايتىن توپاس، تۇندە توسەككە سۇيرەلەپ، كۇندىز مىندەتىمدى اتقار دەپ دىڭكىلدەيتىن ءدۇبارا پەندە بولىپ بارا جاتقانداي.
ورامالىنا قىسىم جاسالىپ، قوعامنان قورعان تاپپاي جۇرگەن بايعۇستارعا پانا بولاتىن ەركەكتەردىڭ ءتۇرى وسى. قيت ەتسە بولدى، «مىندەتىڭدى ورىندامادىڭ، تالاق» دەپ تاقىلدايتىندار قاپتاپ بارادى.
ولاردىڭ ايەل كىسى مىندەتىن اتقارمادى دەپ جەلەۋ ەتىپ جۇرگەن سوزدەرىنىڭ ءبىرى - «بويۇسىنبادى». ياعني، «مەنىڭ ايتقانىمدى قىلا قويمادى، «ءايت» دەگەندە ءجۇرىپ، «ءتايت» دەگەندە تۇرا قويمادى» دەگەن نادان تۇسىنىكتەن تۋىنداعان، شاراسىز ارەكەت.
مىنە، وسىلاردىڭ قاتە تۇسىنىكتەرىن، «شاريعاتتا ايەلدى ۇرۋعا بولا ما، جوق پا؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ بەرە كەتۋدى ءجون كوردىك. بالكىم، عاسىرلار بويى ايەلدەرىن دوپتاي دومالاتىپ ۇرىپ، سونىسىن ەرلىككە، باتىرلىققا بالاپ، وتاعاسى دەگەن اتقا لايىق بولۋ ءۇشىن وسىلاي جاساۋ پايدا بەرەدى دەپ سانايتىن كەي اعالارىمىز ماقالانىڭ ءمان-جايىن ۇعىنار.
«مەن بۇل قاتىنىڭ اۋزى-مۇرنىن بەت قىلامىن» دەدى ءبىر كۇنى ءبىر كوكەمىز. «نەگە سۇيەنىپ ايتىپ تۇرسىز، مۇنى؟» دەگەنىمدە مەنىڭ الدىما، مىناداي ءبىر ايات الىپ كەلدى: «ناعىز ەرلەر ايەلدەرگە باسشى ءھام قورعان. مۇنىڭ سەبەبى، اللانىڭ كەي ادامداردى كەيبىرەۋىنەن الدەقايدا ارتىق (ءارى قابىلەتتى ەتىپ) جاراتقاندىعى، سونداي-اق ەر ادامداردىڭ ماڭىزدى جاۋاپكەرشىلىك ارقالاعاندىعى.
ال، ىزگى ايەلدەر اللاعا تولىق باعىناتىن جانە ەرلەرىنىڭ الدىنداعى مىندەتتەرىن قالتقىسىز ورىندايتىن، سونداي-اق اللا ولاردىڭ قۇقىعىن قالاي قورعاعان بولسا، ولار دا ءدال سولاي ەرلەرى قاستارىندا بولماعان كەزدە دە ەرلەرىنىڭ حاقىسىن اياقاستى ەتپەي لايىقتى تۇردە ساقتاي بىلەتىن جاندار.
ايەلدەرىڭنىڭ قىڭىرلىققا باسىپ، باعىنباي كەتۋىنەن قورىقساڭدار، ولارعا الدىمەن ناسيحات ايتىڭدار. كەيىن (ايتىلعان ناسيحاتتان ناتيجە شىقپاسا)، ولاردان بولەك جاتىڭدار. سودان كەيىن دە (قىڭىرلىعىن قويماسا، اقىرىنداپ) ۇرىڭدار. ەگەر تۇزەلىپ مويىنسۇنسا، ولارعا جاماندىق جاساۋدىڭ جولىن ىزدەمەڭدەر، (نە بولسا سونى جەلەۋ ەتىپ ولاردى رەنجىتپەڭدەر).
ءبىلىپ قويىڭدار، اللا بارىنەن بيىك، اسقاق ءھام ۇلى».
بۇل اياتتى جاڭىلىس ءتۇسىندىرۋ، ياكي ادەيى دىننەن بەزدىرۋ ءۇشىن سان- ساققا جۇگىرتىپ تاپسىرلەۋدىڭ كەسىرىنەن باز بىرەۋلەردىڭ باسى قاتىپ، كەيبىر جانداردىڭ ايەلدەرىن شىقپىرتىپ الۋلارىنا ءبىر سىلتاۋ، نەمەسە بىرەۋلەردىڭ مۇسىلمانشىلىقتان باس تارتىپ، اتەيستىك پىكىرگە قۇلديلاي قۇلاپ كەتۋىنە سەبەپ بولدى.
ەڭ الدىمەن بۇل اياتتىڭ توڭىرەگىندە ءسوز قوزعاۋدان بۇرىن اياتتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىمىزعا قاتىستى قانداي نارسەلەر ۇيرەتكىسى كەلىپ تۇرعاندىعىن انىقتاپ الايىق. اياتتاعى ءتول تىلىمىزگە «ۇرۋ» دەپ ءتارجىمالانىپ جۇرگەن «دارابا» ەتىستىگىنىڭ وتىزدان اسا ماعىناسى بار ەكەنىن، ءھام «ۇرۋ» دەگەن ءسوزدىڭ سول وتىزدىڭ ىشىندەگى ءبىرى ەكەندىگىنەن حاباردار بولعانىمىز ءجون.
اسىرەسە، بۇل ەتىستىكتىڭ «بەت بۇرۋ»، «تاستاپ كەتۋ» دەگەن ماعىناسىنىڭ كەڭ قولدانىلاتىنىن بىلگەنىمىز ابزال. ەندەشە اياتتاعى «دارابا» ءسوزى «ۇرۋ» ماعىناسىن دا ما، الدە «بەت بۇرۋ»، «جونىنە قويا بەرۋ» ماعىناسىندا كەلىپ تۇر ما وسىعان ءبىر كوز سالايىق.
بۇل اياتتى تۇسىنۋدە عالىمدارىمىز ءارتۇرلى كوزقاراس ۇستانعان.
ءبىرىنشى كوزقاراس. بۇل پىكىردەگى عالىمدار «نيسا» سۇرەسىنىڭ 34-اياتىن بىلاي دەپ ءتارجىمالايدى. «ەر ادامدار ايەلدەردى قولداپ- قورعاپ وتىراتىن قورعاندارى. بۇل اللا تاعالانىڭ ءارقايسىسىنا وزىندىك ەرەكشەلىكتەر بەرگەندىگىنەن جانە ەر كىسىلەردىڭ دۇنيە- مۇلىكتەرىنەن (جۇبايلارى) ءۇشىن جۇمساۋلارىنىڭ سەبەبىنەن. جاقسى ايەلدەر اللاعا بويۇسىنعان ايەلدەر ءھام اللانىڭ قورعاۋىنا سايكەس جالعىز قالعان كەزدە دە وزدەرىن- وزدەرى قورعاعاندار.
(وتباسىنا جاۋاپسىز قاراپ) اجىراسىپ تاستاپ كەتۋىنەن قورىققان ايەلدەرىڭە ۇگىت- ناسيحات ايتىڭدار، توسەكتەرىڭدى بولەك سالىپ (جاتىڭدار)، ءوز بەتتەرىنشە قويا بەرىڭدەر. وسىدان كەيىن سەندەرگە دەگەن قۇرمەتى قايتا قالپىنا كەلىپ، ساباسىنا تۇسەر بولسا، ولارعا قارسى باسقا جولدار (سىلتاۋلار) ىزدەمەڭدەر (اجىراسۋعا ۇمتىلماڭدار). اللا تاعالا ۇلى ءھام وتە اسقاق».
بۇل ءتارجىمادا ايەلدى ۇرۋ دەگەن ءسوز جوق، ۇيدەن شىعارىڭدار دەگەن ماعىنا بار. نەگىزىندە ءتاپسىر عالىمدارى قۇران اياتتارىن پايعامبار ومىرىمەن بايلانىستىرا تاپسىرلەيدى.
ويتكەنى، اراب تىلىندە ءبىر ءسوزدىڭ ونداعان، ءتىپتى جيىرما-وتىزعا تارتا ماعىنالارى بولۋى عاجاپ ەمەس. ايشا انامىزعا (ول كىسىدەن اللا رازى بولسىن) زينا جاسادى دەگەن جالا جابىلعان كەزدە (بۇل ءىستىڭ انىق- قانىعى ايات بولىپ تۇسپەي تۇرعاندا) پايعامبارىمىز الدىمەن ناسيحات ايتتى، توسەكتە بولەك جاتتى ءھام ۋاقىتشا اكەسىنىڭ ۇيىنە جىبەردى.
بۇل اياتتى جورامالداۋشىلار پايعامبار ومىرىنەن ونەگە الۋدى شەتكە ىسىرىپ قويىپ، وزدەرىنە كەرەكتى «ۇرۋ» دەگەن ماعىنانى تاڭداپ الىپ، ايەلدى ەر ادامنان تومەن سانايتىن تۇسىنىككە يتەرمەلەگىسى كەلەدى. اياتتى ءتۇسىنۋ بارسىندا «دارابا» ەتىستىگى ۇرۋ ەمەس، «بوس قويا بەرۋ» ، «جونىنە جىبەرۋ» ەكەندىگىن وسىدان- اق ۇعىنۋعا بولادى.
ەسكەرتۋ: سوزدىكتە «دار را با» ماسدار رەتىندە «ۇرىپ-سوعۋ»، «جاساۋ»، «تاستاۋ»، «ايرىلىسۋ»، «كورسەتۋ»، «بەرۋ»، «قويۋ» سىندى بىرنەشە ماعىنالاردى بەرەدى.
«دارابا حيسسا» - كۆوتا تاعايىنداۋ، «دارابا حاقنۋن» - ۋكول سالۋ، «دارابا ءھايما» - شاتىر قۇرۋ، «دارابا داريباتۋن» - سالىق سالۋ، «دارابا ءميسال» - مىسال بەرۋ، «دارابال ءھاتيفا» - تەلەفون شالۋ سىندى وتىزعا جۋىق ماعىنالارى بار.
ال ايەل ادامنىڭ وتاعاسىنىڭ ۇيىنەن بوس قويا بەرىلۋىنە، ياكي ۇرىلۋىنا سەبەپ بولاتىن قىلىعىن بىدىرە كەلگەن «نا شا زا» ءسوزىنىڭ دە كوپتەگەن ماعىنالارى بار. «جوعارىلاتۋ»، «ءىسۋ»، «ورتاعا شىعۋ»، «جارىق كورۋ»، «ورنىنان تۇرۋ»، «قارسى شىعۋ» دەگەن ماعىنالاردى قامتيدى.
ادامي لوگيكاعا سالىپ قارايتىن بولساق دورەكىلىك، ۇرىپ- سوعۋ، كۇش قولدانىپ قارا كۇشكە سۇيەنۋ كەز- كەلگەن شيەلەنىسكەن ماسەلەنىڭ شەشىمى بولا المايتىندىعى انىق. ءوزى دە جارىلۋعا شاق قالىپ تۇرعان ماسەلەنى ۋشىقتىرىپ، ۇركە جونەلەگەن جۇيرىكتى اۋىزدىقتاۋدىڭ ورنىنا، قامشى باسىپ توقتاتپاق بولعان دالباسامەن تەڭ ەكەندىگى بەلگىلى.
دەمەك، اياتتا باز ءبىر ادامداردىڭ ايتىپ جۇرگەنىندەي ماسەلەنى كۇشپەن شەشۋگە تىرىسىپ، تابيعاتى نازىك، جاراتىلىسى ءالجۋاز ايەل قاۋىمىنا قاراي ايداپ سالاتىن ەشقانداي «ۇرۋ» دەگەن ماسەلە ءسوز بولىپ تۇرعان جوق، «جونىنە قويا بەرۋ»، «ۋاقىتشا ايرىلىسۋ» دەگەن ماعىنانى ءبىلدىرىپ تۇر.
قۇران اياتتارىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن پايعامبار ومىرىنە كوز سالاتىندىعىمىز جاسىرىن ەمەس. اللانىڭ ارداقتى ەلشىسى ەشبىر زايىبىنا قول كوتەرمەگەندىگىن كۇللى مۇسىلمان بىلەدى. قول كوتەرۋ بىلاي تۇرسىن، زەكىپ، نۇقىپ دورەكىلىك تانىتپاعان.
كەرىسىنشە ايەل ادامدى سىيلاۋعا، اللانىڭ اماناتى دەپ قاراۋعا شاقىرعان. «ارالارىڭدا ەڭ جاقسىلارىڭ - ايەلدەرىنە جاقسى قاراعاندارىڭ. ويتكەنى، مەن ايەلىنە جاقسى قارايتىن جانداردىڭ قاتارىندامىن» دەگەن. پايعامبار زامانىندا ەركەكتەردەن تاياق جەپ، ونىڭ الدىنا شاعىم ايتىپ كەلەتىن ايەلدەر كوپ بولاتىن.
بۇل يبن ءماجا جانە ءابۋ ءداۋىت سىندى حاديس عالىمدارىنىڭ ريۋاياتىمەن بىلاي باياندالعان: «ءتۇنى بويى پايعامبار ءۇيىنىڭ اينالاسىندا كۇيەۋىنىڭ قىلىعىنا شاعىمدانىپ كەلگەن جەتپىس ايەل (ياعني، كوپ ايەل) ارى- بەرى ءجۇرىپ جاتتى. سوندا پايعامبار، «ءبىلىپ قويىڭدار، ايەلدەرىن ۇرعانداردىڭ جاقسى ادامدار ەكەندىگىن ەشقاشان جاقسى ادام رەتىندە كورە المايسىڭدار»، - دەدى».
دەمەك، شاريعات استە- استە كەلىپ جاتقان شاقتا دا ءدۇبارا ويلى ەركەكتەر دورەكىلىككە باسىپ، ايەلدەرىن سابايتىن بولعان. باسىنا ساۋعا تىلەپ پايعامباردى پانا تۇتىپ كەلگەندەردى ارى قاراي ۇرا بەرۋگە اللا ءامىر ەتەر مە؟! «ول پايعامبار عوي، ءبىز پەندەمىز» دەپ شالا- ءبۇلىنىپ شارق ۇراتىندارعا ايتارىمىز: اللا تاعالا پايعامبارلاردى ادامدارعا ۇلگى- ونەگە كورسەتسىن دەپ جىبەردى. پايعامبارلار وزدەرىنە ارنالعان بولەك ءدىن ءھام حالىققا ارنالعان بولەك ءدىن الىپ كەلگەن جوق. دەمەك، اياتتاعى «دارابا» ءسوزى «ۇرۋ» ماعىناسىندا ەمەس، «اجىراۋ»، «بەت بۇرىپ، ۇزاقتاۋ» ماعىناسىندا ەكەندىگىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.
بۇعان قوسا، ءسالاف عالىمدارىنان اتا، ءابۋ باكىر يبن ارابي، ال ءحالاف عالىمدارىنان يبن اشۋر سىندى عۇلامالار اياتتاعى ۇرۋ دەگەن ءسوزدىڭ تاريحي ءبىر ەسكەرتۋ ەكەنىن، بۇل جەردە ەشقانداي ۇرۋ ماسەلەسى قوزعالىپ تۇرماعاندىعىن ايتادى. تابيعين ءناسىلىنىڭ وكىلى اتا بين ءابي راباح قۇقىعى تاپتالعان ايەلدى قورعاۋعا باعىتتالعان ريۋاياتتار مەن جالپىلاما ايەلدى ۇرۋعا قاتىستى حاديستەردى جىپكە ءتىزىپ زەرتتەي كەلە مىناداي قورتىندى شىعارعان: «ەر كىسىنىڭ اماناتىنا قيانات جاساماعان، اق توسەگىن بىلعاماعان، الايدا، كەيبىر ماسەلەلەردە كەلىسە الماي، سوزگە كەلىپ قالاتىن ايەلىن ۇرۋىنا بولمايدى، تەك قانا اشۋلى ەكەندىگىن بەت- جۇزىمەن عانا بىلدىرسە بولادى» دەگەن. سونىمەن قاتار، ايەلدى ۇرۋدىڭ ماكرۇھ ەكەندىگىن بىلدىرگەن حاديستەردى ەسكەرە كەلە، «ەر ادام ايەلىن ۇرا المايدى» دەگەن.
ەكىنشى كوزقاراس. قۇرانداعى «دارابا» ءسوزى «ۇرۋ» ماعىناسىندا كەلگەن.
الايدا، «تاماق جاسامادىڭ»، «...مىندەتىڭدى اتقارمادىڭ»، «...سىرىڭدى اقتارمادىڭ»، «...باسىمدى سيپامادىڭ»، «...قاعازدى قيقالادىڭ»، «...ىدىستى قۇلاتتىڭ»، «...بالانى جىلاتتىڭ»، «...تاماعىڭ ءدامسىز»، «...اڭگىمەڭ ءنارسىز» دەگەن سياقتى ۇساق- تۇيەك ماسەلەگە قاتىستى ەمەس، وتباسىنىڭ باسىنا ۇلكەن اپاتتىڭ ءتونۋى، ياعني ايەل كىسىنىڭ كوزى باسقا جاققا قاراي تايىپ، كوڭىلى وزگە ادامعا اۋىپ بارا جاتقان كەزدە، اياتتا ايتىلعانداي «نۋشۋۋز» ماسەلەسى ورىن العاندا قولدانىلاتىن ادىستەر.
اياتتا «باعىنباي كەتۋ» دەپ اۋدارىلعان «نۋشۋۋز» ءسوزى «ايەل كىسىنىڭ كوڭىلى باسقا ەركەككە اۋا باستاعاندا» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. كەز-كەلگەن نارسەنى سىلتاۋ ەتىپ قامشى الا جۇگىرۋ، پاراساتتى مۇسىلماننىڭ ءىسى ەمەس. ول يسلام بۇيىرعان قارەكەت تە ەمەس. ايەلدى «ۇرۋ» قۇراندا ايتىلعان دەيتىن عالىمداردىڭ وزدەرى، ۇرۋعا سەبەپ بولاتىن جايتتى، وتە ءجىتى قاداعالاعان.
بۇل ايات قاي سۇرەدە ورنالاسقاندىعىنا كوز سالعاندا قۇراننىڭ مۇعجيزا ەكەندىگىنە تاعى دا تاڭىرقاي تۇسەسىز. سەبەبى، «نيسا» سۇرەسى كەيبىر ناقتى- ناقتى ۇكىمدەردى قامتىعان قاسيەتتى سۇرە. ماسەلەن، بۇل سۇرەدە ميراس ماسەلەلەرى، بىرنەشە ايەلگە ۇيلەنۋ ماسەلەلەرى، كىمگە ۇيلەنىپ، كىممەن نەكەگە تۇرۋعا بولمايتىندىعىن بىلدىرگەن اياتتار بار.
دەمەك، بۇل سۇرە قوعامداعى ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءمان-جايىن تۇسىندىرە كەلگەن. اسىرەسە، قوعامدا پسيحولوگيالىق تولقۋعا ۇشىراعان ادامداردى اۋىزدىقتاپ، جونگە شاقىرۋعا باعىتتالعان اياتتاردىڭ كوپ كەلگەنىن كورەمىز.
ماسەلەن، ەشقانداي نەكەسىز ءسوز بايلاسىپ، انە-مىنە ۇيلەنەمىز دەپ جۇرگەن قالىڭدىعىن باسقا ەركەكپەن قارىم-قاتىناس جاعدايىندا كورگەن جىگىتتىڭ قانداي حال-كۇيدە بولاتىندىعىن ءوزىڭىز پايىمداي بەرىڭىز.
الەۋمەتتىك جەلىلەردى جاۋلاپ العان ءتۇرلى قىلمىستاردىڭ 80 گە جۋىعى، نەكەسىز قارىم-قاتىناستا بولا تۇرا سۇق كوزدەردەن قىزعانۋدان تۋىنداعان. ال نەكە قيىلىپ، باس قوسقاننان سوڭ ايەلدىڭ مۇنداي سۋىت ءجۇرىسىن كورگەن ياكي بايقاعان وتاعاسىنىڭ پسيحولوگياسىن ءتىپتى ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق.
دەمەك، نەكەلى بولسا دا، نەكەسىز بولسا ەرلى- زايىپتىلاردىڭ اراسىنداعى ادالدىقتىڭ ساقتالماۋى، اسىرەسە، بۇل ايەلدەر تاراپىنان تۋىنداپ جاتقان جاعدايدا ەر- ازاماتتاردىڭ جان- دۇنيەسىن جايراتىپ كەتەتىندىگى انىق.
اياتتا ايتىلعان ايەل وسىنداي سۋىت ءجۇرىستى داعدىعا اينالدىرا باستاعان ايەل. مىنە، وسىنداي ۋشىققان ماسەلەنى شەشۋگە «نيسا» سۇرەسىنىڭ 34-اياتى ادام بالاسىنىڭ ويىنا كىرىپ-شىقپايتىن كەرەمەتتەي مەتود ۇسىنادى.
ءسال ويلانىپ، وسى جاعدايداعى ەر كىسىنىڭ پسيحولوگياسىن سەزىنىپ كورىڭىز. ومىرلىك جارىم دەپ سەنگەن، ۇرپاعىما اق سۇتىمەن بىرگە، ادال تاربيەسىن بەرەدى دەپ ءۇمىت ارتقان، ماحابباتىڭىزدى ارناپ جان-تانىڭىزبەن جاقسى كورگەن جارىڭىز، ءسىزدىڭ كوزىڭىز تايا بەرە قيانات جاساۋعا، الگى ءۇمىتىڭىزدى اياق استى ەتۋگە بەيىل.
وسىنداي جاعداي باسىنا كەلگەن كەزدە، ەر كىسىنىڭ پىشاق الا جۇگىرىپ جارىنىڭ جانىن قيۋعا ياكي وزىنە ءوزى قول جۇمساۋىنا توسقاۋىل قويعان «نيسا» سۇرەسىنىڭ 34-اياتى كەرەمەتتەي شەشىم ۇسىنادى:
ا) «ەڭ الدىمەن سويلەس، مامىلە جاسا» دەيدى. بۇل ەشبىر پسيحولوگتىڭ دا، سوتسيولوگتىڭ دا قولىنان كەلەر نارسە ەمەس. دەمەك، اللا تاعالا مۇنداي ۋشىعىپ تۇرعان جاعدايدى، ودان سايىن داۋرىقتىرماي باسۋعا شاقىرادى. ول ناتيجە بەرمەي جاتقان جاعدايدا، ءالى دە سابىرلى قالپىڭىزدان جازباي، كەلەسى ماسەلەگە كوشەسىز، ول:
ب) توسەكتە جالعىز قالدىرۋ. بۇل ناتيجە بەرمەي، ايەلدىڭ ءتۇن قاتىپ ءجۇرىپ، ءتۇس قاشىرۋى توقتاماي جاتسا،
ب) «ۇرىڭدار» دەيدى. بۇل ۇرۋ كەزىندە دە، ءبىر جەرىنە داق سالاتىنداي، كوزىن كوگەرتىپ، ءتىسىن سىندىراتىنداي دارەجەدە ەمەس، «ەسىڭدى جي» دەگەن سىڭاي تانىتار دارەجەدە، نۇقىپ قويۋ.
يبن كاسيردىڭ تاپسىرىندە بۇل ايات، كۇيەۋىنەن تاياق جەپ پايعامبارعا شاعىمدانىپ كەلگەن ايەلدىڭ وقيعاسىنان كەيىن تۇسىرىلگەن. پايعامبار ايەلدىڭ قۇقىن قورعاپ، كۇيەۋىنەن قىساس الۋىن تالاپ ەتە باستاعان كەزدە، ەر ادامنىڭ وتباسىنىڭ قورعاۋشىسى ءھام اسىراۋشىسى ەكەندىگىن ەسكەرىپ، كۇيەۋىنەن قىساس الا المايتىندىعىن بىلدىرە كەلگەن.
بۇعان قوسا، پايعامبارىمىز ءبىر سوزىندە: «ايەلدى ەسەكتى ۇرعانداي ۇرىپ الىپ، تۇندە قوينىڭىزعا الىپ جاتۋىڭىز اقىلدى ادامنىڭ ءىسى مە؟» دەگەن. دەمەك، ارداقتى پايعامبارىمىزدىڭ ەشقاشان ايەلدەرىنە قول كوتەرمەگەنىن ەستە ۇستاعانىمىز ءجون.
ءۇشىنشى كوزقاراس. ايات ەر ادامنىڭ قورعان ەكەنىن ايتىپ باستايدى. ەر ادامعا وتباسىنىڭ قورعاۋشىسى دەگەن مىندەتتى جۇكتەگەن اللا تاعالا، شيەلەنىسكەن وتباسى ماسەلەسىن ۇرۋمەن اياقتامايتىندىعى انىق. بۇل قۇران لوگيكاسىنا تەرىس.
تاقىرىبىمىزدى مىنا حاديسپەن اياقتايىق: ءبىر كۇنى ارداقتى پايعامبارىمىز بەن ايشا انامىز ءبىر ماسەلەگە قاتىستى كەلىسە الماي قالادى. پايعامبار ۇسىنىسىن قابىل الماعان ايشا انامىزعا «مەن بىلاي دەسەم، سەن باسقالاي دەيسىڭ. مۇنى قالاي شەشەمىز؟ سەنىڭ دەگەنىڭ بولسىن با، مەنىڭ ايتقانىم با؟ قالاساڭ اكەڭدى شاقىرايىق تا، ءمان-جايدى تۇسىندىرەيىك، ول نە دەسە ەكەۋمىز دە سوعان رازى بولايىق»، - دەيدى.
«البەتتە، رازى بولامىن»، - دەگەن ايشا انامىز اكەسى ءابۋ باكىرگە كەلەدى. سوندا، پايعامبارىمىز: «مەن ءبىرىنشى ايتايىن با، جوق سەن ايتاسىڭ با؟»، - دەگەندە ايشا انامىز: «سەن ءبىرىنشى ايت، ءبىراق، الىپ-قوسپاي دۇرىس ايتىپ بەر»، - دەيدى.
مۇنى ەستىگەن ازىرەت ءابۋ باكىردىڭ جانارىندا نايزاعايداي جارق ەتكەن اشۋ پايدا بولادى دا: «نە دەپ تۇرسىڭ؟ اللا ەلشىسى دۇرىس سويلەمەيدى دەگىڭ كەلە مە؟»، - دەپ قىزىنا قول كوتەرمەك بولادى.
سوندا پايعامبارىمىز: «ۋا، ءابۋ باكىر! ءبىز سەنى بۇل جەرگە قىزىڭدى ۇرسىن دەپ ەمەس، ارامىزعا ءادىل تورەلىگىڭدى ايت دەپ شاقىردىق» دەپ ساباسىنا تۇسىرەدى. دەمەك، ءتىرى پەندە تۇگىلى، جان-جانۋارعا قول كوتەرۋدى ۇناتپايتىن ءدىنىمىز، ءبىر-ءبىرىنسىز ءومىر سۇرە المايتىن ەر مەن ايەلدى توبەلەستىرىپ قويادى دەۋ اقىلعا دا، ناقىلعا دا سىيمايدى.
ەرمەك ەسقوجا، يسلامتانۋشى
«ايقىن» گازەتى