قازاق دالاسىنان شىققان ۇلى تۇلعالار ءۇندىستان جەرىندە دە بيلىك قۇرعان
«بابالار ىزىمەن» عىلىمي-تاريحي ەكسپەديتسياسى وسى داڭقتى بيلەۋشىنىڭ مازارىنا بارىپ، زەرتتەۋ جۇمىستارىن اتقارىپ قايتتى. سۇلتان رازيا سولتۇستىك ءۇندىستان جەرىندە 1236-1240 -جىلدارى ارالىعىندا بيلىك قۇرعان. ول - دەلي سۇلتاندىعىن باسقارعان بەسىنشى بيلەۋشى.
وعان دەيىن سۇلتاندىقتى باسقارعان داڭقتى شامسا- اد-دين ەلتۇتمىشتىڭ ۇل بالالارى بولسا دا، ول ءوز ورنىنا قىزى رازيانى قالدىرىپ كەتەدى.
«سەبەبى ول قايسار مىنەزدى، جان-جاقتى ءبىلىمدى جانە ەل باسقارۋعا تولىقتاي لايىق ەدى» دەپ جازادى ءۇندىستاندىق تاريحشىلار.
«بابالار ىزىمەن» ەكسپەديتسياسى وسىنداي ماماندارمەن كەزدەسىپ، سۇلتان رازيا تۋرالى تىڭ مالىمەتتەر جيناپ قايتتى. سونداي تىڭ دەرەكتەردىڭ ءبىرى رەتىندە سۇلتان رازيانىڭ اقىندىق قىرى مەن پوەزياعا جاقىندىعىن ايتۋعا بولادى.
«سۇلتان رازيا شىعىس حالىقتارىنا ءتان ءبايىت داستۇرىندە ولەڭ شىعارعان. ول بيلەۋشى، اسكەري ادام بولسا دا جان-جۇرەگى سۇلۋلىققا جاقىن، ونەرگە قۇشتار ادام بولعان.
سۇلتان رازيا - ءسوزسىز تاريحي تۇلعا. ونىڭ بيلىككە تاعايىندالۋى سول زامانداعى رەۆوليۋتسيالىق جاڭالىق بولدى. سۇلتان رازيا - مۇسىلمان الەمىندەگى تۇڭعىش ايەل بيلەۋشى»، - دەيدى دەلي ۋنيۆەرسيتەتى تاريح فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى اميتا پاليۆال.
ول - قازاق دالاسىنان ءۇندىستانعا بارعان كوشپەندىلەردىڭ ۇرپاعى. بۇگىندە ونىڭ مازارى دەليدىڭ مۇسىلماندار تۇراتىن كۆارتالىندا ورنالاسقان. سۇلتاننىڭ جەرلەنگەن جەرىندە شاعىن مەشىت بار ەكەن. ونىڭ ءقابىرىنىڭ باسىنا باسقا بيلەۋشىلەردىكى سياقتى ۇلكەن ماۆزولەي سالىنباعان.
ءبىراق مۇندا كۇن سايىن قۇران وقىلىپ، بەس ۋاقىت ناماز ۇزىلمەيدى. ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى دەليدە بۇدان بولەك تاعى ءبىر تاريحي تۇلعا گياس اد دين بالباننىڭ كەسەنەسىنە دە ارنايى ات باسىن بۇردى.
بۇل بيلەۋشى قىپشاقتاردىڭ ەلبورى دەگەن تارماعىنان شىققان ءارى 1246 جانە 1266 -جىلدارى دەلي سۇلتاندىعىن 20 -جىل بويى باسقارعان.
ول مەملەكەتتى كۇشەيتىپ، كوپتەگەن رەفورما جاساعان. بۇگىندە بالباننىڭ كەسەنەسى دەليدەگى مەحراۋلي تاريحي كەشەنىندە ورىن تەپكەن.
«مەنىڭ وڭ جاعىمدا قىپشاق اۋلەتىنىڭ توعىزىنشى سۇلتانى، ارۋاقتى بابامىز بالباننىڭ جاتقان جەرى. 1287 -جىلى قايتقاننان كەيىن وسى اراعا كەلىپ جەرلەنگەن.
سول جاعىمدا تۇرعان ميحراب، ال سول جاعىندا - ماۆزولەي. وكىنىشكە قاراي، مۇنىڭ جاعدايى ونشا ەمەس. جوندەۋ كەرەك، كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتۋى كەرەك. ال ەندى قازاقستانداعى پاتريوت جىگىتتەر وسى جەردىڭ جوندەۋىنە قاتىسامىن، ينۆەستيتسيا جاسايمىن دەسە، وتە جاقسى بولار ەدى»، - «بابالار ىزىمەن» ەكسپەديتسياسىنىڭ جەتەكشىسى ساپار ىسقاقوۆ.
«بابالار ىزىمەن» ەكسپەديتسياسىنىڭ مۇشەلەرى وسى تاريحي تۇلعالار تۋرالى دەرەكتى فيلم جاساعان ءۇندىستاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ وكىلدەرىمەن دە كەزدەستى.
ءۇندىستاندىق تەلەپروديۋسەرلەر مەن پۋبليتسيستەرمەن كەلەشەكتە بىرىگىپ جۇمىس جاساۋ كوزدەلىپ وتىر. ولاردىڭ ايتۋىنشا، ورتاق تاريحي تۇلعالار ەكى ەلدىڭ بايلانىستارىن نىعايتا تۇسپەك.
«تاريحتىڭ كەز كەلگەن ءداۋىرى ءۇندى حالقى ءۇشىن ماڭىزدى. سونىڭ ىشىندە ماملۇك ديناستياسى مەن دەلي سۇلتاناتى دا ەرەكشە كەزەڭ. رازيا سۇلتان مەن گياس- اد- دين بالبان ءۇندىستاندا كوپتەگەن رەفورما جاساعان.
ولار سالىق جۇيەسى، اسكەري سالا، اكىمشىلىك باسقارۋعا قاتىستى بولدى. جانە بۇل وزگەرىستەر وتە پايدالى بولعان. سوندىقتان بۇل تۇلعالاردى كەڭىنەن ناسيحاتتاۋ قاجەت»، - دەيدى تەلەپروديۋسەر رادجات كاين.
«بابالار ىزىمەن» ەكسپەديتسياسى ءۇندى ەلىنەن كوپتەگەن تىڭ تاريحي دەرەكتەر تاپتى. جانە ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى دەلي سۇلتاندىعى مەن موعول يمپەرياسىن قوسا ەسەپتەگەندە ءۇندىستان تاريحىندا 500 جىلدىق تۇركى جانە قىپشاق كەزەڭى بار دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.