كوركەم مىنەزدىڭ بەلگىلەرى

استانا. قازاقپارات - ءبىلىپ قوي! ادام ءوز ءناپسىسىنىڭ كەمشىلىكتەرىنەن بەيحابار.

ەگەر ول ناپسىسىنە قارسى از عانا كۇش سالسا، كوپتەگەن كۇنالاردان قۇتىلادى، ءبىراق ادام سول ساتتە: «ءناپسىم تاربيەلەندى، مىنەزىم كوركەمدەلدى. ەندى ناپسىمە قارسى كۇرەسۋدىڭ قاجەتى جوق»، - دەگەن قيالدىڭ ەتەگىندە كەتەدى.

نەگىزىندە «كوركەم مىنەز» دەگەن نە جانە ونىڭ قانداي بەلگىلەرى بار دەپ ايتىلعان ماسەلە حاققىندا وي جۇگىرتكەنىمىز ءجون بولار.

كوركەم مىنەز - يمان، جامان مىنەز - ەكىجۇزدىلىك. اللا تاعالا قۇراندا مۇميندەر مەن مۇنافىقتاردىڭ سيپاتىن باياندايدى. بۇل سيپاتتار جاقسى جانە جامان مىنەز جەمىستەرى:

«ولار بوس نارسەلەردەن اۋلاق بولادى. ولار زەكەتتەرىن بەرەدى. ولار ۇياتتى جەرلەرىن ساقتايدى، ءبىراق جۇبايلارى نەمەسە مەنشىكتىلەرى بولسا، ولارعا سوگىس جوق. وندا كىم بۇلاردان باسقانى ىزدەسە، مىنە سولار شەكتەن شىعۋشىلار. ولار اماناتتارىن، ۋادەلەرىن قورعاۋشىلار. ولار نامازدارىنا ۇقىپتىلار. مىنە سولار، مۇراگەرلەر» (ءمۇمينۋن: 2-10).

«(ەي، مۇحاممەد (س. ا. ۋ. )!) تاۋبە ەتۋشىلەر، قۇلشىلىق قىلۋشىلار، ماقتاۋشىلار، ورازا ۇستاۋشىلار، رۋكۋع قىلۋشىلار، ساجدە ەتۋشىلەر، جاقسىلىققا بۇيىرۋشىلار، جاماندىقتان تىيۋشىلار جانە اللانىڭ شەكتەرىن قورعاۋشىلار، وسى مۇميندەردى سۇيىنشىلەڭدەر» (تاۋبە: 112).

«راحماننىڭ قۇلدارى جەردە سىپايى تۇردە ءجۇرىپ، ولارعا بىلمەستەر ءتىل تيگىزسە دە «سالەمەتشىلىك» دەپ دۇرىس جاۋاپ بەرەدى» (فۋرقان: 63).

«ءسوزسىز مۇميندەر اللا ەسكە الىنسا، جۇرەكتەرى قوبالجيدى دا ولارعا اللانىڭ اياتتارى وقىلسا، سەنىمدەرى ارتىپ، راببىلارىنا تاۋەكەل قىلادى. سونداي-اق ولار نامازدى تولىق ورىنداپ، ولارعا بەرگەن نەسىبەمىزدەن ءتيىستى ورىنعا جۇمسايدى. مىنە سولار شىنايى مۇميندەر. ولار ءۇشىن راببىلارىنىڭ قاسىندا دا دارەجەلەر جانە جارىلقاۋ ءارى كوركەم نەسىبە بار» (ءانفال: 2-4).

اياتتاردا باياندالعان سيپاتتاردى بويىڭنان ىزدە. ەگەر تابىلسا، وندا سەن كوركەم مىنەز يەسىسىڭ، كىمدە- كىم بۇل سيپاتتاردان ماقۇرىم بولسا، وندا ونىڭ مىنەزى جامان بولعانى. ەگەر وسى قاسيەتتەردىڭ ءبىرلى جارىمى سەندە بولسا، ونىڭ قالعاندارىن دا يەلەنۋگە ارەكەت ەت.

اللانىڭ ەلشىسى (س. ا. ۋ. ): «اللاعا جانە اقىرەت كۇنىنە يمان كەلتىرگەن ادام قوناعىن قۇرمەتتەسىن» (بۇحاري، ءمۇسليم).

«ءمۇمين جاقسى كورگەن نارسەسىن، باۋىرى ءۇشىن دە جاقسى كورەدى»، - دەپ ايتقان. (اناس)

سول سياقتى، پايعامبار (س. ا. ۋ.): «اللاعا جانە اقىرەت كۇنىنەن يمان كەلتىرگەن ادام كورشىسىن قۇرمەتتەسىن» (بۇحاري، ءمۇسليم).

«كىم اللاعا جانە اقىرەت كۇنىنە يمان كەلتىرسە، جاقسى ءسوز سويلەسىن نەمەسە ءۇنسىز تۇرسىن»، - دەگەن. (بۇحاري، ءمۇسليم)

اللانىڭ ەلشىسى (س. ا. ۋ. ) مۇميندەردىڭ سيپاتى كوركەم مىنەز ەكەنىن بايقاتىپ: «ءمۇميننىڭ يمانى نەعۇرلىم كەمەل بولسا، سوعۇرلىم ونىڭ مىنەزى كوركەم بولماق» جانە «ەگەر از ءسوزدى جانە بايسالدى ءمۇميندى كورسەڭدەر، وعان جاقىنداڭدار. سەبەبى ول دانالىق تاراتادى»، - دەپ ايتقان (يبن ءماجاھ).

كەلەسى حاديستە: «كىم جاقسى امالىنا قۋانىپ، جامان امالىنان قورىقسا، سول - ءمۇمين»، - دەگەن (احماد، تاباراني).

كەيىن: «باۋىرىنا ازار بەرەتىن نازارمەن يشارات قىلۋ مۇمينگە حارام»، - دەپ ايتقان (يبن مۋباراك. ءالسىز تىزبەكپەن كەلگەن).

پەندە وسى ايتىلعان سيپاتتاردىڭ بارلىعىنا ەمەس، كەيبىرىنە يە بولعان كۇندە دە بۇل قاسيەتتتەر كوركەم مىنەزدىڭ بەلگىلەرىنە جاتادى. ءسويتىپ، كەيبىرەۋلەر كوركەم مىنەزدىڭ بەلگىلەرىن توپتاپ، كوركەم مىنەزگە: ۇياتى باسىم، زيانى كەم، امالى كوپ، ءسوزى از، يگىلىككە جاقىن، ۇستامدى، شۇكىرگە مول، قاناعاتشىل، جۇمساق، ۇياڭ، مەيىرىمدى، بايسالدى، لاعىنەت ايتپايتىن، بىلاپىت ءسوز سويلەمەيتىن، مازاق قىلمايتىن، ارىزقوي ەمەس، عايباتتامايتىن، سالماقتى، كەكشىل ەمەس، ساراڭ جانە ءىشى تار ەمەس. اشىق ءجۇزدى، كۇلىمسىرەپ تۇراتىن، اللانىڭ جولىن جاقسى كورەتىن، اللا ءۇشىن رازى بولاتىن، اللا ءۇشىن اشۋلاناتىن، اللا ءۇشىن جەك كورەتىن قاسيەتتەر جاتادى دەگەن.

اللانىڭ ەلشىسىنەن (س. ا. ۋ. ) مۇنافىقتىڭ بەلگىلەرى جايىندا سۇرالعان كەزدە ول (س. ا. ۋ.): «ءمۇميننىڭ ۋايىمى ناماز، ورازا جانە قۇلشىلىقتا بولسا، مۇنافىقتىڭ ۋايىمى ءتورت اياقتى جانۋار سياقتى، ءىشىپ- جەۋدىڭ قامىندا بولادى»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.

حاتيم ءال- اسام: «ءمۇمين وي- جۇگىرتۋ جانە قۇلشىلىقپەن الەك، مۇنافىق اللادان باسقاسىنىڭ بارلىعىمەن الەك. ءمۇمين اللادان ءۇمىت ەتەدى، مۇنافىق اللادان باسقا نارسەنىڭ بارلىعىنان ءۇمىت ەتەدى. ءمۇمين مالىن بەرىپ، ءدىنىن قالدىرادى. مۇنافىق ءدىنىن ساتىپ، مالىن قالدىرادى. ءمۇمين جاقسىلىق قىلادى، سويتە تۇرىپ جىلايدى. مۇنافىق جاماندىق جاسايدى، سونىسىنا ءماز بولادى. ءمۇمين وقشاۋلانعاندى جانە جالعىز قالىپ (اللانى زىكىر قىلعان-دى) جاقسى كورەدى. مۇنافىق ۋ- شۋدى جانە جيىنداردى جاقسى كورەدى. ءمۇمىن جاقسىلىقتى ەگەدى، بۇزىقشىلىقتان قورقادى. مۇنافىق ەگىندى جۇلادى، دايىندى العاندى جاقسى كورەدى. ءمۇمين قارىم- قاتىناستىڭ جاقسارۋى ءۇشىن جاقسىلىققا بۇيىرادى، جاماندىقتان قايتارادى، تۇزەتەدى. مۇنافىق باسشىلىقتى قولعا الۋ ءۇشىن ءامىر قىلادى، قايتارادى ءبىراق، جاعدايدى ۋشىقتىرادى، قيراتادى»، - دەگەن ەكەن.

كوركەم مىنەز قورلىقتارعا سابىر قىلۋى مەن قيىندىقتاردى كوتەرە ءبىلۋى ارقىلى سىنالادى. كىم باسقا بىرەۋدىڭ جامان مىنەزىنە ارىزدانسا، بۇل ءوز مىنەزىنىڭ جامان بولعانىنا دالەل. راسىندا، كوركەم مىنەز دەگەن قيىندىقتار مەن ماشاقاتقا ءتوزۋ.

ءاناس يبن ماليكتەن (ر. ا. ): «بىردە اللانىڭ ەلشىسى (س. ا. ۋ. ) مەن ءاناس يبن ماليك (ر. ا. ) ەكەۋى بىرگە كەلە جاتادى. ءبىر ءباداۋي جەتىپ كەلىپ، اللا ەلشىسىنىڭ جاعاسىنان ۇستاپ، موينىنان قىسادى. اللا ەلشىسىنىڭ (س. ا. ۋ. ) ۇستىندە قاتتى ماتادان تىگىلگەن شاپان بولاتىن. ءاناس يبن ماليك: «مەن اللا ەلشىسىنىڭ (س. ا. ۋ. ) موينىنان قىپ- قىزىل داقتى كوردىم»، - دەيدى.

الگى ءباداۋي: «ەي، مۇحاممەد (س. ا. ۋ. )! اللانىڭ ساعان بەرگەن مالىنان ماعان دا بەر!» - دەپ بۇيىرا ايتادى. اللانىڭ ەلشىسى (س. ا. ۋ.) وعان كۇلىمسىرەپ قارايدى. كەيىن وعان قايىرىمدىلىق جاساۋلارىن بۇيىرادى» - دەگەن حاديس ريۋايات قىلىنادى. (بۇحاري، ءمۇسليم)

قۇرايىش مۇشريكتەرى اللانىڭ ەلشىسىنە (س. ا. ۋ. ) قانشا قاتتى ازار بەرسە دە، ول: «ەي، اللاھىم! قاۋىمىمدى كەشىرە گور! سەبەبى ولار بىلمەستىكپەن جاساپ جاتىر»، - دەپ ءمىناجات قىلار ەدى (بايھاقيي).

ءبىر كۇنى يبراھيم يبن ادھام ساحاراعا شىعادى. وعان ءبىر اسكەر كەزدەسىپ: «سەن قۇلمىسىڭ؟» - دەپ سۇرايدى. يبراھيم: «ءيا» - دەيدى. اسكەر: «سەنىڭ ەلىڭ قايدا؟» - دەيدى. يبراھيم مازاراتقا سىلتەيدى. اسكەر تاعى: "تۇرعىلىقتى جەرىڭ قايدا؟» - دەپ سۇرايدى. يبراھيم: «مازاراتتا»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى. سوندا اسكەر اشۋلانىپ، يبراھيمدى قامشىسىمەن تارتىپ جىبەرەدى. يبراھيم ادھامنىڭ باسى جارىلادى.

اسكەر ءيبراھيمدى قايتا شاھارعا الىپ كەلەدى. قالاعا كىرىپ كەلە جاتقان اسكەرگە دوستارى: «قانداي حابار اكەلدىڭ؟» - دەپ سۇرايدى. ول جولدا بولعان وقيعانى ايتىپ بەرەدى. سوندا دوستارى: «سەن سوققان مىنا ادام، يبراھيم ادھام عوي»، - دەستى. اسكەر اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ، يبراھيمنىڭ قول- اياعىن سۇيەدى، ودان كەشىرىم سۇرايدى.

كەيىن يبراھيمنەن: «نەگە بۇل اسكەرگە «قۇلمىن» دەپ ايتتىڭىز؟» - دەپ سۇرايدى. يبراھيم: «ول مەنەن: ەي، قۇل! سەن كىمسىڭ؟» دەپ سۇرامادى بالكىم، «سەن قۇلمىسىڭ؟» - دەدى. مەن: «ءيا» - دەپ جاۋاپ بەردىم. راسىندا، بارلىعىمىز اللانىڭ قۇلىمىز. ول باسىمدى ۇرىپ جارعاندا، اللادان وعان ءجاننات ءناسىپ قىلۋىن سۇرادىم»، - دەيدى. ادامدار: «نەگە. ول سىزگە زۇلىمدىق جاسادى ەمەس پە؟»، - دەستى. يبراھيم: «بىلمەستىكپەن العان جاراقاتىم ماعان ساۋاپ بولارىن ءبىلدىم. الايدا مەنىڭ نەسىبەم جاقسىلىق بولىپ، ول اسكەردىڭ نەسىبەسىنىڭ جامان بولۋىن قالامادىم»، - دەپ ايتادى.

ءابۋ ۋسمان ءال-حيرا ءبىر ۇيگە شاقىرىلادى. ءۇيدىڭ يەسى ءابۋ ۋسماننىڭ توزىمدىلىگىن سىناپ كورۋدى قالايدى. ءسويتىپ، ءابۋ ۋسمان ايتىلعان ۇيگە كەلگەن كەزدە، ءۇيدىڭ يەسى وعان: «مەن ءسىزدى تانىمايمىن. مەنىڭ سىزدە شارۋام جوق»، - دەپ ونى كەرى قايتارادى. ءابۋ ۋسمان بۇرىلىپ، ۇيىنە قايتادى. ول ۇزاپ كەتپەي تۇرعاندا الگى ادام: «ەي، ۇستاز! قايتا ورالىڭىز!» - دەپ ونى ۇيگە شاقىرادى. ءابۋ ۋسمان ونىڭ الدىنا ەكىنشى مارتە كەلەدى. ءۇيدىڭ يەسى قايتادان بۇرىن ايتقان ءسوزىن قايتالايدى. وسىلاي تورتتەن كوپ مارتە قايتالانادى، ءبىراق ءابۋ ۋسماننىڭ جۇزىندە ەشقانداي وزگەرىس بايقالمايدى. مۇنى كورگەن الگى ادام ءابۋ ۋسماننىڭ الدىنا جىعىلىپ: «ۋا، ۇستاز! مەن ءسىزدى سىناماقشى بولدىم. مىنەزىڭىز نەتكەن كەرەمەت ەدى!»، - دەپ اعىنان جارىلادى. سوندا ءابۋ ۋسمان: «مەنەن كورگەن بۇل مىنەز يتتە دە بار. شاقىرساڭ كەلەدى، قۋساڭ كەتەدى»، - دەيدى.

كەلەسى ريۋاياتتا: «ءبىر كۇنى ءابۋ ۋسمان كوشەدە كەلە جاتسا، بىرەۋلەر ۇستىنە كۇل شاشىپ جىبەرەدى. ول اقىرىن كولىگىنەن تۇسەدى دە، شۇكىرلىك ساجدەسىن جاسايدى. كەيىن ەشكىمگە ءسوز قاتپاستان، ۇستىندەگى كۇلىن قاعادى. ادامدار: «مۇنى ىستەگەندەردى سوكپەيسىز بە» - دەيدى. بۇعان يبراھيم: «ەگەر وتقا لايىق ادام، كۇلمەن تۇزەتىلەر بولسا، وندا بۇل ءۇشىن اشۋلانۋ ورىنسىز»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى»، - دەپ كەلەدى.

تىگىنشى ءابۋ ابدۋللاھ ءوز دۇكەنىندە تاپسىرىس قابىلدايتىن ەدى. ونىڭ ءبىر ءماجۋسي تۇتىنۋشىسى بولاتىن. ول ۇنەمى ءابۋ ابدۋللاھقا كيىم تىكتىرتكەن سايىن اقىسىنا جاساندى ديرھام بەرەتىن. ءابۋ ابدۋللاھ ونىڭ وتىرىك ديرھام ەكەنىن بىلسە دە، وعان ايتپايتىن جانە قايتارىپ بەرمەيتىن. ءبىر كۇنى ءابۋ ابدۋللاھ دۇكەنىن شاكىرتىنە تاپسىرىپ، ءبىر شارۋالارىمەن سىرتقا شىعىپ كەتەدى.

ءماجۋسي دۇكەنگە كەلىپ، ءابۋ ابدۋللاھتى كورە المادى. تاپسىرىس بەرگەن كيىمدەرىن الىپ، ديرھامدى الگى شاكىرتكە بەردى. شاكىرت ديرھامنىڭ وتىرىك ەكەنىن ءبىلىپ، ماجۋسيگە قايتارىپ بەرەدى.

ءابۋ ابدۋللاھ كەلگەن سوڭ شاكىرتى وعان بولعان ۋاقيعانى ايتادى. سوندا ءابۋ ابدۋللاھ: «وتە جامان ءىس قىلىپسىڭ. بۇل ءماجۋسي ءبىر جىلدان بەرى ماعان وسىلاي جاساپ كەلەدى. مەن وعان سابىر قىلۋشى ەدىم. ودان ديرھامدارىن الىپ، باسقا مۇسىلماندار الدانىپ قالماسىن دەپ ولاردى قۇدىققا تاستار ەدىم»، - دەپ ايتادى» دەگەن ريۋايات بار.

ءجۇسىپ يبن ابسات: «كوركەم مىنەزدىڭ ون بەلگىسى بار: قىرسىق مىنەز تانىتپايدى، ىنساپتى، باسقانىڭ كەمشىلىگىن ىزدەمەيدى، جامان ىسكە بارمايدى نەمەسە بۇزىق ارەكەتتى سەزگەن ساتتە ونى تۇزەتۋگە ۇمتىلادى، كەشىرىمدى، ماشاقاتقا شىدايدى، ناپسىگە لايىق قاتىناس جاسايدى، وزگەنىڭ كەمشىلىگىن ىزدەمەيدى، ءوزىنىڭ كەمشىلىگىمەن شۇعىلدانادى، كىشىگە اشىق ءجۇزدى، وزىنەن تومەندەرگە جىلى سويلەيدى» - دەگەن.

ساھل يبن تۋستاريدەن كوركەم مىنەز حاقىندا سۇراعان كەزدە، ول: «كوركەم مىنەزدىڭ ەڭ تومەنگى مارتەبەسى، ازار بەرگەنگە شىداۋ، زالىمعا مەيىرىمدى بولۋ، وعان جارىلقاۋ مەن كەشىرىم تىلەۋ»، - دەپ جاۋاپ بەرگەن.

ال ەندى احناف يبن قايسدان: «مەيىرىمدىلىكتى كىمنەن ۇيرەندىڭىز؟» -  دەپ سۇراعان ۋاقىتتا. ول: «قايس يبن اسيمنەن»، -  دەيدى. الگى ادام: «قايس يبن اسيمنەن جۇمساق مىنەزدىگى قانداي ەدى؟ » -  دەپ سۇرايدى. سوندا احناف مىنا وقيعانى اياتتى: «قايس اۋلاسىندا وتىرعان بولاتىن. قىزمەتشى وعان پىسىرىلگەن ءبىر ۇرشىق كاۋاپ اكەلەدى. كاۋاپ قادالعان شانىشقى جازاتايىم قىزمەتشىنىڭ قولىنان ءتۇسىپ كەتىپ، تومەندە ۇيىقتاپ جاتقان ءسابيىنىڭ كوكىرەگىنە قادالادى. ءسابيدىڭ جانى سول جەردە ءتاسىلىم بولادى. قىزمەتشى توسىنان بولعان ۋاقيعادان قاتتى قورقىپ كەتتى. احناف يبن قايس: «قورىقپا، سەنى اللانىڭ ريزالىعى ءۇشىن ازات قىلدىم»، -  دەپ وعان بوستاندىق بەرەدى» -  دەيدى.

«ءبىر ادام احناف يبن قايستى قاتتى سوكتى. احناف بۇعان ءسوز قاتپادى، سويتە تۇرا ونىڭ سوڭىنان ەرەدى. الگى ادام اۋىلعا جاقىنداعان كەزدە احناف: «ەگەر ىشىندە ايتىلماي قالعان نارسەڭ بولسا، ءقازىر ايتىپ ال. اۋىلداعى كەيبىر ماقاۋلار ماعان ايتاتىن سوزدەرىڭدى ەستىپ، ساعان ازار بەرىپ جۇرمەسىن» - دەيدى»، - دەگەن حابار كەلەدى.

كەلەسى ريۋاياتتا: «ءالي يبن ءابۋ تاليب (ر. ا. ) ءبىر قىزمەتشىسىن شاقىرادى. قىزمەتشى وعان جاۋاپ بەرمەيدى. ءالي ونى ەكىنشى، ءۇشىنشى مارتە شاقىرادى، جاۋاپ جوق. ءالي ورنىنان تۇرىپ قاراسا، قىزمەتشى توسەكتە جاتىر ەكەن. ءالي: «قىزمەتشى، مەنىڭ داۋىسىمدى ەستىمەدىڭ بە؟ » - دەپ سۇرايدى. قىزمەتشى: «ءيا، ەسىتتىم»، - دەيدى. ءالي: «ولاي بولسا، نەگە جاۋاپ بەرمەيسىڭ؟» - دەپ سۇرادى. قىزمەتشى: «ءسىزدىڭ جازالامايتىنىڭىزدى ءبىلىپ، جالقاۋلىعىم ۇستاپ جاتتى»، - دەپ جاۋاپ قاتادى. ءالي: «ولاي بولسا بار! مەن سەنى اللا ءۇشىن ازات ەتتىم!» - دەيدى»، - دەگەن حابار بار.

ياحيا يبن زياد ءال- ءحاريسيدىڭ قۇلى بولعان. ونىڭ مىنەزى ناشار ەدى. ادامدار ياحيا يبن زيادقا: «ونداي قۇلدى نەگە ۇستاپ وتىرسىز؟» - دەپ سۇرايدى. ياحيا يبن زياد: «ونىڭ مىنەزىنە قاراپ، مەيىرىمنىڭ نە ەكەنىن ۇيرەنۋ ءۇشىن ۇستايمىن»، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.

ءناپسى دەگەنىمىز وسىنداي جاتتىعۋلاردىڭ ارقاسىندا تاربيەلەنەدى، ال مىنەزدەر كوركەمدەلەدى. ىشكى وتىرىكتەن، جالعاندىقتان، كەكتەن تازارادى. سوندا بارىپ، ءناپسى كوركەم مىنەزدىڭ جوعارعى مارتەبەسىنە جەتەدى - اللا تاعدىر قىلعان بارلىق نارسەگە رازى بولۋدىڭ سيپاتىن يەلەنەدى. اللانىڭ تاعدىرىنا نارازى بولۋ وتە جامان قاسيەت. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، مۇنىڭ بەلگىسى سىرتتان سەزىلىپ تۇرادى.

مۇنداي بەلگىلەردەن امان ءناپسى «مەنىڭ مىنەزىم كوركەم» دەپ الدانىپ قالماسىن. كەرىسىنشە، ىجديھادپەن جاتتىعۋ ارقىلى كوركەم مىنەزدىڭ كەمەلىنە جەتۋگە ۇمتىلسىن. بۇل اسقاق دارەجەگە تەك اللاعا جاقىن جانە شىنشىل سيپاتتارمەن جەتۋ مۇمكىن.

اۋدارعان جالعاس ءسادۋاقاس ۇلى