ەر جانىبەكتىڭ جورىق ساپتاياعى
باتىرلىق جىرلاردا نەمەسە ەل اۋزىندا بۇل ادام «ەر جانىبەك» دەگەن اتىمەن تانىمال. اتاقتى قانجىعالى بوگەنباي دۇنيەدەن وتكەندە ۇمبەتاي جىراۋ باتىردىڭ قازاسىن حان ابىلايعا ەستىرتكەن تولعاۋىندا:
ارۋاعىڭا بولىسقان،
ءادىل بيلىك قىلىسقان،
قاشپاعان قانداي ۇرىستان
كەرەيدە باتىر جانىبەك،
قاز داۋىستى قازىبەك،
قۋ داۋىستى قۇتتىباي،
قاراكەرەي قابانباي،
قانجىعالى بوگەنباي -
ابىلاي، سەنىڭ تۇسىڭدا،
سول بەسەۋى بولىپتى-اي، - دەگەن ەكەن.
وسى تولعاۋدا اتى اتالعان كەرەي تايپاسىنىڭ باتىرى ەر جانىبەك شامامەن 1714 -جىلى تۋىپ، 1792 -جىلى دۇنيەدەن وتكەن، دەيدى زەرتتەۋشىلەر. مارقۇمنىڭ سۇيەگى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، جارما اۋدانى، ورتابۇلاق اۋىلى ماڭىندا جەرلەنگەن ەكەن. باتىردىڭ ءۇرىم-بۇتاعى بۇگىندەرى كۇرشىم-زايسان وڭىرىندە جانە التاي بەتىندە تىرلىك كەشۋدە.
جانىبەك باتىردىڭ كوزى تىرىسىندە ءوزى قولدانعان ءبازبىر زاتتارى كۇنى كەشەگە دەيىن ۇرپاقتارىنىڭ قولىندا ساقتالىپ كەلگەن.
اتاپ ايتقاندا، پىشاعى، جورىق ساپتاياعى، اعاش توسەگى، اق تۋى، ت. ب. وسىلاردىڭ ىشىندە باتىر جورىق كەزىندە ۇنەمى قانجىعالاپ، الىپ جۇرگەن ساپتاياعى ءدال قازىر الماتى قالاسىنداعى مەملەكەتتىك ورتالىق مۋزەيدىڭ ەكىنشى قاباتىندا ورنالاسقان «ءداستۇرلى قازاق مادەنيەتى» زالىنىڭ تۇراقتى كورمەسىندە تۇر.
ەكسپوناتتاردىڭ ءتىزىمى تىركەلگەن مۋزەي جۋرنالىندا اتالمىش جادىگەر جايلى «...XVIII عاسىردا ءومىر سۇرگەن جانىبەك باتىردىكى، 1946 -جىلى ۇرپاقتارىنان الىنعان 2000 سومعا باعالاندى...» دەپ جازىلىپتى.
ساپتاياقتى مۋزەيگە اكەلىپ تاپسىرعان - اكادەميك الكەي مارعۇلان. الەكەڭ العاش 1927 -جىلدارى رۋدەنكونىڭ ەكسپەديتسياسىنىڭ قۇرامىندا زايسانعا بارعان ساپارىندا بۇل بۇيىمدى كوزىمەن كورگەن. زايسان ءوڭىرىنىڭ تۋماسى بەلگىلى ەتنوگراف- عالىم احمەت توقتابايەۆ اۋداندىق «ىزگىلىك ءۇنى» گازەتىنىڭ 1973 -جىلعى 19- سانىندا ۇلكەن عالىم الكەي مارعۇلاننىڭ اۋزىنان جازىپ العان ەستەلىگىن جاريالاپتى.
وندا اكادەميك اتامىزدىڭ: «...سەندەردىڭ ەلدەرىڭدە بولدىم، جانىبەكتىڭ ساپتاياعىنان ءدام دە تاتتىم. اقساقالدار ناۋرىز، قۇربان ايت مەيرامدارىندا باتىردىڭ ساپتاياعىنا ەت تۋراپ، جانەكەمنىڭ ساپتاياعىنان ءدام تاتىپ كەلدىك - دەپ ۇلكەن مارتەبە سانايدى ەكەن. مەن مۋزەيگە تاپسىرىڭدار دەپ ەدىم، بەرمەدى، اقىرى 1946 -جىلى الدىردىم...»، دەگەن ءسوزىن كەلتىرەدى.
سونىمەن قاتار بۇل جادىگەر جايلى زەرتتەۋ جۇرگىزگەن فوتو-مۇراعاتشى مارات ەسكەندىر- ابدەشوۆ ءوزىنىڭ 2008 -جىلى الماتىدا جارىق كورگەن «قازاق پورترەتتەرىنىڭ تاريحى» اتتى ەڭبەگىندە: «ساپتاياقتى مۋزەي قورىنا 1946 -جىلى قازاق ك س ر عا ادەبيەت جانە ءتىل ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى بادەل تۇرسىنبايەۆ تاپسىرعان. تۇگەندەۋ كارتىشكەسىندە: «بەرداۋلەت، جانىبەك، داۋىلباي، جىبەتەر، ساداقباي، بىلشىق» دەپ مۇراسىن ساقتاپ كەلگەن باتىردىڭ ءۇرىم-بۇتاعىنىڭ ەسىمدەرى جازىلعان. جادىگەر 1946 -جىلى 75 جاسار بىلشىقتىڭ قولىنان الىنعان»، دەيدى.
ءسويتىپ، 1946 -جىلى مۋزەي قورىنا الىنعان بۇل بۇيىم 1970- جىلدارعا دەيىن اشىققا شىعارىلماعان. سەبەبى، سول جىلداردا ۇلتتىق كونە دۇنيەلەر «ەسكىنىڭ قالدىعى» ەسەبىندە مانسۇقتالعاندىقتان ساپتاياقتى كورسەتۋگە مۇمكىندىك بولماعان. ءبىراق 1970- جىلداردىڭ ورتاسىندا ورتالىق مۋزەي ورنالاسقان 28-پانفيلوۆشىلار پاركىنىڭ ىشىندەگى سوبور عيماراتى جاڭارتۋدان ءوتىپ، جاڭادان تاقىرىپتىق- ەكسپوزيتسيالىق جوسپار قۇرىلاتىن بولادى. جوسپاردىڭ سوڭعى نۇسقاسىن مەملەكەتتىك ليتو قاراپ شىعىپ، ماقۇل كورسە ەكسپوزيتسياعا قويىلاتىن زاتتاردىڭ ءتىزىمىن بەكىتەدى.
وسى تىزىمگە باتىردىڭ ساپتاياعى ەنىپ، وعان «XVIII عاسىردىڭ ورتا كەزىندەگى قازاقتاردىڭ جوڭعار باسقىنشىلىعىنا قارسى ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ كۇرەسكەرى بەرداۋلەت ۇلى جانىبەكتىڭ جورتۋىل ساپتاياعى» دەگەن تۇسىنىك بەرىلەدى. ءبىر قىزىعى، ساپتاياق كورمەگە قويۋعا رۇقسات ەتىلگەن دۇنيەلەر قاتارىنا كىرەدى. سودان بەرى بۇل جادىگەر مۋزەيدىڭ تۇراقتى ەكسپوناتىنا اينالعان.
زەرتتەۋشى س. بەكەشوۆتىڭ 2002 -جىلى جازىلعان «قازاقتىڭ ءداستۇرلى اعاش ويۋ ونەرى» ديسسەرتاتسيالىق جۇمىسىنىڭ 43-بەتىندە جوعارىداعى ساپتاياققا عىلىمي سيپاتتاما بەرىلىپتى. وندا: «ساپتاياق تۇتاس اعاشتان ويىلعان، سابى قىسقا، جولعا الىپ جۇرۋگە قولايلى، ىدىستىڭ بىرنەشە جەرىن جەز قاڭىلتىرمەن جاماعان، ۇزىندىعى 37 س م، بيىكتىگى 24 س م، سابىنىڭ ۇزىندىعى 12 س م، سىيىمدىلىعى 1,5 ليتر» دەلىنگەن.
بەكەن قايرات ۇلى، «ەگەمەن قازاقستان»