مومىش ۇلى مويىنداعان قازاق

استانا. قازاقپارات - الەۋمەتتىك جەلىدە لەنتانى سىرعىتىپ وتىرسام، ەسكى سۋرەت شىعا كەلدى. جاپ-جاس جىگىت.

استىنا: «قازىر كوبى بىلە بەرمەس. ءبىراق، بۇل - بوكستان قازاقتان شىققان تۇڭعىش قازاق كسر- ىنىڭ ءۇش دۇركىن چەمپيونى شوقىر بولتەك ۇلى»، - دەپ جازىلىپتى. بۇرىن نەگە ەستىمەگەنمىن دەپ تاڭداندىم داعى، ينتەرنەتتەن ول كىسى تۋرالى مالىمەت ىزدەي كەتتىم.

شوقىر بولتەك ۇلى - قازاقستانعا بوكستى اكەلگەن، 223 رەت رينگكە شىعىپ، ونىڭ 199 ىندا جەڭىسكە جەتكەن، قازاق جاستارى اراسىنان تۇڭعىش ك س ر و سپورت شەبەرى اتانعان قازاق بوكسىنىڭ ءباھادۇرى ەكەن. مىقتى سۋرەتشى دە بولعان. جارى نۇرسۇلۋ تاپالوۆا بولسا، قازاقتان شىققان تۇڭعىش پريما بالەرينا. اڭىز ادامدار تۋرالى ماتەريالداردى وقي كەلە، «قوس تۇڭعىشتىڭ» ۇرپاعىمەن كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسۋگە، ەستەلىك تىڭداۋعا اسىقتىم.

شوقىر بولتەك ۇلىن جولداستارى شوق دەپ اتايدى ەكەن. شوق اتانىڭ توتى ەسىمدى قىزى بار. بۇگىندە جاسى 57 دە. جۋرناليستەردى اسا جاقتىرا بەرمەيدى دەگەندى ەستىپ السام دا، تاۋەكەل دەپ قوڭىراۋ شالدىم. ا دەگەننەن «ءنومىرىمدى كىم بەردى؟» دەدى.

«جۋرناليستەردەن العان ەدىم» دەيمىن قيىلىپ. «اي، سۇقبات بەرەتىن سىڭايى جوق-اۋ. قازىر باس تارتىپ، تۇتقانى تاستاي سالسا نە ىستەيمىن؟ نە دەپ كوندىرسەم ەكەن؟» دەپ ۋايىمداپ تۇرمىن ىشىمنەن.

«ۇلاننان» ەكەنىمدى ايتىپ، ءوزىمدى تانىستىرعان سوڭ اپامىزدىڭ داۋىسى جۇمسارايىن دەدى. سونى پايدالانىپ، قازىر قايدا ەكەنىن سۇراپ الدىم. اپام دا ساسپايدى. «كەڭسايدامىن. اكە-شەشەمنىڭ قاسىندا جاتىرمىن»، - دەيدى. الماتىعا جاقىندا عانا كەلگەن مەن كەڭسايدا تەك مازار بار دەپ ويلايدى ەكەنمىن. قاپەلىمدە نە دەرىمدى بىلمەي قالدىم. توتى اپاي دا سونى سەزگەن بولۋى كەرەك، كۇلىپ: «جوعا، ءولىپ قالعام جوق. وسى جاقتا، تاۋدا تۇرامىن. قالاعا بارسام، اۋىرىپ قالامىن»، - دەپ ءتۇسىندىردى. اپامىزدى اقتاۋدا دەپ ەستۋشى ەدىم، الماتىدا تۇراتىنىنا قۋانىپ كەتتىم. قۋاندىم دا اڭگىمەلەسكىم كەلەتىنىن جەتكىزدىم. باسىندا سۇقبات بەرگىسى كەلمەي، سەنىڭكىرەمەي تۇرعان توتى اپاي اقىرىندا كەلىستى. كەلەسى اپتا كەزدەسەتىن بولىپ، تۇتقانى قويدىق.

اق كيمەشەك كيگەن اجەلەردى تەك ناۋرىز مەرەكەسىندە كورۋشى ەدىك، توتى اپامىز كيمەشەگىن كيىپ كەلىپتى. تاڭدانىپ، ءبىر جاعى ءىشىم جىلىپ قالدى. جۋرناليستەرمەن كەزدەسىپ ۇيرەنىپ قالعان بولۋى كەرەك. اكەسى تۋرالى اڭگىمەنى ءوزى-اق باستاپ كەتتى.

-  اكەم 1916 -جىلى ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جارمىش اۋدانىندا دۇنيەگە كەلىپتى. سەرىكقالي دەگەن اعاسى بولعان. سوعىستان ورالمادى. ارزۋ دەگەن اپكەسىن كوردىم. ءبىراق، ونىڭ قانداي تۋىس ەكەنىن ناقتى بىلمەيمىن. ايتەۋىر، اكەم ارزۋدى تۋعان اپام، مەنەن ون ءتورت جاس ۇلكەن دەيتىن. قيىن زاماندا ءۇيىن ورتەپ، ءۇش باۋىردىڭ اۋىلدى تاستاپ كەتىپ بارا جاتقان سۋرەتىن دە سالعان. اكەم تۋىلعاندا اتامىز بولتەك سيرەك كەزدەسەتىن بەكىرە تۇقىمداس شوقىر دەگەن بالىقتى ۇستاپ العان ەكەن. اجەمىزگە قالجا بولىپتى. تۋىستارى جاقسىلىققا بالاپ، بالانىڭ ەسىمىن سول بالىقتىڭ اتىمەن اتاپتى. اكەمنىڭ بالالىق شاعى وتە اۋىر وتكەن. اشارشىلىق جىلدارى قاراشەشەك اۋرۋىنان اكە-شەشەسىنەن جاستاي جەتىم قالىپ، توعىز جاسىندا فورت شەۆچەنكو قالاسىنداعى بالالار ۇيىنە وتكىزىلەدى. قۇجاتىندا 2-3 جاسقا ۇلكەيتىلىپ جازىلعانىن جانە شىن تۋعان كۇنى شىلدە ايىندا ەكەنىن ايتقانى ەسىمدە. ال ءتولقۇجاتىندا ءبىرىنشى قاڭتار دەپ كورسەتىلگەن. بالالار ۇيىنە تۇسكەن بارلىق بالانىڭ تۋعان كۇنىن ءبىرىنشى قاڭتار دەپ جازادى ەكەن. سول قالاداعى جەتىجىلدىق مەكتەپتە وقىپ جۇرگەنىندە سۋرەتكە يكەمىن بايقاعان ۇستازدارى باكۋدەگى كوركەمسۋرەت ۋچيليشەسىنە تۇسۋگە كەڭەس بەرەدى. ونى ءۇش جىل وقىپ، 1934 -جىلى كيەۆتەگى كوركەمسۋرەتشىلەر دايىندايتىن اكادەمياعا ءتۇسىپ، سۋرەتشىلىكتىڭ ديپلومىن الىپ شىققان.

وعان قوسا شوقىر بولتەك ۇلى دەنە تاربيەسى ينستيتۋتىن بىتىرگەن. اسىرەسە، بوكسقا قاتتى قىزىعادى ەكەن. ماقساتىنا جەتۋدە الدىنا جان سالمايتىن جاس جىگىت ي. يۆانوۆتىڭ سەكسياسىنا جازىلىپ، جارتى جىلدىڭ ىشىندە كيەۆ، حاركوۆ، دونەسك، لۆوۆ سەكىلدى ءىرى قالالاردا ستۋدەنتتەردىڭ «بۋريەۆەستنيك» قوعامدىق سپورت جارىستارىندا ۇنەمى جەڭىسكە جەتىپ جۇرەدى. شاكىرتىنە سۇيسىنگەن يۆان كونستانتينوۆيچ دەگەن باپكەرى تاعى ەكى-ءۇش جىل كييەۆتە جاتتىعىپ، بۇكىلوداقتىق باسەكەگە دايىندالۋدى ۇسىنادى. ءبىراق، ەلىن ساعىنعان شوق اتا الماتىعا قايتىپ، سۋرەتشىلىكپەن اينالىسادى. اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا، قازاق فيلم كينوستۋدياسىندا سۋرەتشى بولىپ جۇمىس ىستەيدى.

1937 -جىلى ش. بولتەك ۇلىنىڭ باسشىلىعىمەن العاش رەت بوكستان الماتى قالاسىنىڭ بىرىنشىلىگى وتەدى. وعان 50 سپورتشى قاتىسقان. الايدا، سوعىس باستالىپ كەتىپ، شوقىر بولتەك ۇلى ءوزى سۇرانىپ، 1941 -جىلدىڭ شىلدەسىندە باتىس مايدانىندا اۋەلى زەڭبىرەك كوزدەۋشىسى، كەيىن ونىڭ كومانديرى بولعان. «جاۋىنگەرلىك ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالىپ، «قىزىل تۋ» مەدالىنە ۇسىنىلعان. قىزىنىڭ بايانداۋىنشا، سپورتشىلاردان دايىندالعان ارناۋلى توپتىڭ قۇرامىندا شايقاسىپ، ءبىر تۇندە وتىز ادامنان تەك ەكى جاۋىنگەر امان قالعان. ونىڭ ءبىرى - اياعىنان جارالانعان تاتار جىگىت.

«مەنى تاستاپ، ءوزىڭ قۇتىل» دەگەنىنە قاراماستان اكەسى ونى ەكى كۇن بويى قالىڭ قارمەن سۇيرەپ، قار استىنداعى ۇسىگەن وسىمدىك پەن ءشوپتىڭ تامىرىن تالشىق ەتىپ، باسقا جاۋىنگەرلەرگە امان-ەسەن جەتكەن ەكەن.

«سوزبەن سويىپ سالاتىن»

- اكەم سوعىستان اياعىنا سناريادتىڭ جارىقشاعى ءتيىپ، جارالانىپ قايتقان. ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن سول اياعى اۋىرىپ ءوتتى. ەلگە كەلگەن سوڭ اكەمدى كوپ تەكسەرىپتى. سول سەبەپتى دە مايدان تۋرالى ءسوز قوزعامايتىن. اكەم تەگىن بولتەكوۆ ەمەس، بولتەك ۇلى دەپ جازدىرعان العاشقى قازاق.

تەكسەرۋشىلەر دە فاميلياسىنا قادالىپ، «نەگە بولتەك ۇلى؟» دەپ سۇراي بەرەدى ەكەن. «نەگە بولۋشى ەدى؟ بولتەكتىڭ ۇلى بولعاندىقتان»، - دەپ جاۋاپ بەرەتىن. باۋىرجان اتالارىڭ: «مەن بىلەتىن ناعىز ەكى قازاق بار. ءبىرى - مەن، ەكىنشىسى - شوقىر»، - دەيتىن. ويتكەنى، ول كىسى دە تەگىن مومىش ۇلى دەپ جازدىرعان عوي.

قازاق بوكسىنىڭ دامۋىنا باس بولعان شوقىر اتالارىڭ تۋعان جارمىش اۋىلىنان كەزىندە «حالىق جاۋى» دەگەن جالامەن كوپ ادام ۇستالعان. سوندىقتان دا شوقىر بولتەك ۇلى تۋىستارىمەن كوپ ارالاسپاپتى. قاي ءبىر جىلدارى ارزۋ اپاسى ىزدەپ كەلگەندە دە «مەن سەنى تانىمايمىن» دەپ قايتارىپ جىبەرگەن ەكەن. سويتسە، ۇستىنەن تەكسەرۋ ءجيى بولاتىندىقتان، «تۋىستارىما زيانىم تيمەسە ەكەن» دەيدى ەكەن. 1943 -جىلى ەكىنشى دارەجەلى مۇگەدەك بولىپ ەلگە ورالىپ، 1944-1947 -جىلدار اراسىندا ءوزى دە جاتتىعۋىن ۇزبەي، «دينامو»، «سپارتاك» ەرىكتى قوعامدارىنىڭ وداقتىق جارىستارىنان جۇلدەگەر اتانىپ جۇرەدى. 1947 -جىلدان باستاپ شاكىرت تاربيەلەيدى. «شوقتىڭ شاكىرتىمىز» دەيتىندەردىڭ قاتارىندا ە. حاسانوۆ، ا. ۇسەنوۆ، ن. تيتوۆ، ا. كادەتوۆ، س. ابدەناليەۆ، ا. قۇلىبايەۆ سىندى رينگ تورىندە اتوي سالعان ازاماتتار بار. كىشكەنتايىنان شوق باپكەرىنىڭ تاربيەسىندە بولعان سەرىك ابدەناليەۆ بۇگىندە قازاقتان شىققان تۇڭعىش وليمپيادا تورەشىسى. سەرىك اعامىز شوقىر بولتەك ۇلى تۋرالى ەستەلىگىمەن ءبولىستى:

- 1954 -جىلى الماتىداعى №12 مەكتەپ-ينتەرناتقا وقۋعا ءتۇستىم. سەگىزىنشى سىنىپ وقيمىن. مەكتەپتە بوكسقا كوپ كوڭىل ءبولىندى. بوكسقا باراتىن بالا قالعاندارىنان بيىك تۇراتىن. ينتەرناتتا وعان ەشكىم تيىسە المايتىن، قوقاڭدامايتىن.  

1955 -جىلى جىگىتتەرمەن ىلەسىپ، شوقىر بولتەك ۇلىنا باردىم. مەنى الماي قويدى. بويىم تىريعان، قىرىق ءۇش كەلىمىن. ەسىك اشىق تۇردى. ىشتەن شوقتىڭ جىگىتتەرگە كورسەتكەنىن مىنا جاقتان قايتالايمىن. كوزىنە ءتۇسىپ قالدىم عوي دەيمىن. ءبىر جەتىدەن كەيىن «بەرى كەل» دەپ شاقىرىپ الدى دا، ءبىر بالامەن جۇدىرىقتاسۋعا شىعاردى. ول دا جۇدىرىعىن سەرمەيدى، مەن دە توپەپ جاتىرمىن. قايتپادىم. انا بالا شىداماي كەتكەن سوڭ ءبىزدى توقتاتىپ، مەنى قالدىردى. قالالىق جارىستاردا جۇلدەگەر اتانا باستادىم. ءبىر جىلدان سوڭ اقتوبەدە جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى بىرىنشىلىككە قاتىستىم. قاراسام، قارسى بۇرىشتان اياق-قولى بالعاداي، بويى قىسقا ورىس جىگىتى شىعىپ كەلە جاتىر. جالتاقتاپ قويام.

ىشىمنەن «مىناۋ ءبىر ۇرسا، مەنى قاتىرادى عوي» دەيمىن. جۇدىرىعىن تيگىزبەي ءجۇرمىن. ەكى مينۋت ءوتىپ، بۇرىشىما بارىپ وتىرىپ ەدىم، شوق ىشىمنەن ءتۇرتىپ قالدى. «نەعىپ بيلەپ ءجۇرسىڭ، ا؟ نەعىپ بيلەپ ءجۇرسىڭ؟» - دەپ اشۋلاندى.

«اي، قولىنا قاراي بەرمەي باسىنا قارا. باسى تۇر عوي قاقيىپ»، - دەدى. شىقتىم داعى، قارسىلاسىمنىڭ ءدال مۇرنىن كوزدەپ، ءبىر ۇردىم. ەكىنشى راۋندتىڭ اياعىنا تامان توقتاتىپ تاستاپ، تورەشى مەنىڭ قولىمدى كوتەردى. سول بىرىنشىلىكتە ەكىنشى ورىن الدىم عوي دەيمىن. سونداي كەز بولماسا، شوق ءبىزدى ۇرمايتىن. ءبىراق، سوزبەن سويىپ سالاتىن. جەڭىلسەڭ، قالاي جەڭىلگەنىڭە قارايتىن. قورقىپ جەڭىلسەڭ، جاعدايىڭ قيىن. شوقتىڭ ءبىر رەت قاراعانى نەگە تۇرادى؟! باسىڭنان ۇرعانمەن بىردەي. ال نە ۇيرەتسە، سونى ىستەپ، سوندا دا جەڭىلىپ قالساڭ، قاتەلىكتەرىمىزدى ايتىپ، تۇزەتۋگە جاتتىقتىراتىن.

توتى اپاي ەندى اڭگىمە اۋانىن شەشەسىنە اۋداردى. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا 1923 -جىلى اقتوبە وبلىسىنىڭ ويىل اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. اتاسىنىڭ شىن ەسىمى مەيىرمان ەكەن. بويى الاسا بولعاندىقتان، ەل-جۇرتقا تاپال اتانىپ كەتىپتى. پريما بالەرينانىڭ اناسى ماقپال، ناعاشى اپاسى اقىرىس، تۋعان اپكەسى جۇماش تا ويىل مەن ورال تەاترلارىندا ءبي بيلەگەن، ءارتىس بولعان. 1929 -جىلى تۋعان ءىنىسى نۇرعالي وپەرا جانە بالەت تەاترىندا حور ءارتىسى بولىپ قىزمەت ەتكەن.

- ول زاماندا احمەت جۇبانوۆ سىندى ونەردەگى تاۋ ازاماتتار اۋىل ارالاپ، تالانتتى بالالاردى ىزدەيدى ەكەن. 1934 -جىلى اقتوبەنى ارالاپ ءجۇرىپ، شەشەمنىڭ تالانتىن بايقاپ، الماتىعا وقۋعا شاقىرعان. ءبىراق، ماقپال اجەم شەشەمنىڭ ءارتىس بولعانىن قالاماي، جىبەرمەي قويىپتى. ەكى جىلدان سوڭ اقىرىس اپام شەشەمدى الماتىعا پويىزعا سالىپ جىبەرگەن.

الماتىعا كەلگەن سوڭ اباي اتىنداعى اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترى جانىنداعى ءبي مەكتەبىندە اياقتىڭ ۇشىمەن بيلەۋدىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنگەن. شارا جيەنقۇلوۆامەن وتە جاقسى ارالاسىپتى. ۇيىنە ءجيى كەلىپ، مارە-سارە بولىپ شاي ىشەدى ەكەن. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا «قىز جىبەك»، «قالقامان- مامىر» قويىلىمدارىندا شارانى الماستىرادى. تۇڭعىش پريما بالەت ءبيشىسى ءوز ەستەلىگىندە ءبي مەكتەبىنە ءتۇسىپ، كۇلاش بايسەيىتوۆانىڭ قامقورلىعىندا ءجۇرىپ، شارا اپايىنىڭ كومەگىن كوپ كورگەنىن جازعان.

ا. الەكساندروۆ، گ. ۋلانوۆا، ە. ليفانوۆا، يۋ. كوبالوۆا سياقتى الەمدىك دەڭگەيدەگى ونەر يەلەرىنىڭ دە ءبيشى بولىپ قالىپتاسۋىنا كوپ اسەر ەتكەنىن بايانداعان. 1938 -جىلى كوردەبالەت ءارتىسى، بالەت ءبيشىسى، ال 1945-1953 -جىلدارى وسى تەاتردىڭ پريما- بالەريناسى بولىپ جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ بالەرينا رەتىندە سومداعان شەتەلدىك كلاسسيكالىق وپەرا جانرىنداعى زارەما، جيزەل، ادانا، تاو حاو، گليەرا، ۆەليكانوۆا سىندى تۇلعالارى، «قىز جىبەك»، «اباي»، «ءبىرجان- سارا» سىندى قازاق وپەرالارىنداعى بيلەرى سول كەزدەگى مىقتى مامانداردان دا، كورەرمەننەن دە جوعارى باعاعا يە بولعان.

جيىرما شاقتى فيلمگە دە تۇسكەن ەكەن. 1947 -جىلى «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى» قۇرمەتتى اتاعىن يەلەنىپ، الماتى قالالىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتىعىنا سايلانعان. 1958 -جىلى ماسكەۋدە وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىنە قاتىسىپ «ءبىرجان- سارا»، «نازۋگۋم»، «دۋداراي» وپەرالارىن بيىمەن ورنەكتەگەن نۇرسۇلۋ تاپالوۆا قازاق ونەرىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى ءۇشىن «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالادى.

ونى وتە سۇلۋ بولعان دەسەدى. قىزى: «نەبىر سۋرەتشىلەر قازاق قىزىنىڭ پورترەتىن سالاردا مەنىڭ انامنىڭ سىمباتتى مۇسىنىمەن سالىستىرىپ الىپ كىرىسەتىن ەدى»، - دەيدى.

شاڭىراق كوتەرگەنىنە 2-3 جىل تولعاندا جامبىل مەن امانگەلدى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا «ارتىستەر ءۇيى» سالىنادى. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا سول ءۇيدىڭ پاتەرلەرىن ارتىستەرگە بولۋگە جاۋاپتى بولىپتى. ءبىر كۇنى ارىپتەسى: «اي، قىزىم، وزگە ارتىستەردى ۇيگە كوشىرىپ ءجۇرسىڭ، ءوزىڭنىڭ باسىڭدا باسپاناڭ جوق. سول پاتەرلەردىڭ ءبىرىن الىپ المايسىڭ با؟» - دەيدى.

«ولاي دا بولا ما؟» دەپ تاڭىرقاعان بالەرينا باسشىلىققا بارادى. وعان پاتەر بەرىلەتىن بولادى. سوندا نۇرسۇلۋ تاپالوۆا 18 شارشى مەترلىك ءبىر بولمەلى ءۇيدى تاڭداعان. جۇرتتىڭ «بالا- شاعاڭ بار، كەلىم- كەتىم ادامىڭ كوپ، ەكى بولمەلىنى الساڭشى» دەگەنىن تىڭداماي، سول ءۇيدى دە قاناعات ەتكەن ەكەن. سوندا ءومىر بويى تۇرىپتى. اتاعى ك س ر و- عا جايىلعان ادامداردىڭ سونشا قاراپايىم بولعانىنا تاڭعالاسىڭ. جوعارىدا بالەرينانىڭ دەپۋتات بولعانىن دا ايتتىق. ەكى بولمەلى تۇرماق، بىرنەشە بولمەلى ءۇي ساتىپ الۋىنا بولاتىن ەدى عوي دەپ ويلايسىڭ. توتى اپايدىڭ ايتۋىنشا، ول كەزدەگى ادامدار دۇنيە جيناۋدى بىلمەگەن ەكەن. ءارى اتا- اناسى قاراپايىم كىسىلەر بولعان. اكەسى تىلشىلەردى جولاتپايدى ەكەن. گازەتكە ءبىر جۋرناليستىڭ «بوكستىڭ كورولى» دەپ جازعانىنا قاتتى اشۋلانىپ، «ولاي ايتپاڭدار!» دەپتى.

- شەشەم الدىندا تۇرمىستا بولىپ، ايسۇلۋ اپكەمدى دۇنيەگە اكەلگەن. اكەممەن قوسىلعاندا ول جەتى جاستا بولعان.

اكەم دە ءبىرىنشى ايەلىنەن اجىراسىپ كەتكەن. ايسۇلۋ اپكەممەن ناعىز باۋىر بولىپ وستىك. ول انامنىڭ جولىن جالعاستىرىپ، كاسىبي ءانشى بولدى. اكەم شەشەمدى العاش كەزدەسۋگە شاقىرعاندا شەشەم كويلەگىم جوق دەپ بارمايتىن بولىپتى. ونى ەستىگەن تەاتردا بىرگە ىستەيتىن ارىپتەستەرى قوياردا- قويماي ساحناداعى شىمىلدىقتىڭ كىشكەنتاي جەرىن كەسىپ الىپ، اناما ءبىر جارىم ساعاتتىڭ ىشىندە كويلەك تىگىپ بەرەدى دە، كەزدەسۋگە جىبەرەدى. اكەمدە جالعىز عانا شالبار ەكەن. ونى ۇتىكتەپ شىقپاقشى بولادى. قالاي دەيسىڭ عوي؟

قولىنا تۇكىرىپ الىپ، شالباردىڭ بويىمەن قايتا- قايتا جۇگىرتىپ، قىرىن شىعارادى. شالبارى ابدەن ەسكىرىپ كەتسە كەرەك، تۋرا تىزەسىنە كەلگەندە جىرتىلىپ كەتىپتى. ەندى قايتپەك؟ باسقا شالبارى جوق. امال جوق، سول كۇيىنشە قىزبەن كەزدەسۋگە شىعادى. فونتاننىڭ قاسىنا ەكەۋى ەكى جاقتان كەلىپ تۇر. ورتادا جارىق. انام كويلەگىمنىڭ پەردەدەن تىگىلگەنىن ءبىلىپ قالا ما دەپ ءبىر قىرىنان تۇرادى. اكەم گازەتتى الىپ العان.

قولىنا وراپ ۇستاپ، تىزەسىن جاسىرىپ كەلە جاتىر. جارىقتىڭ قاسىنا كەلىپ، ەكەۋى ءبىر- بىرىنە «مۇندا كەل» دەپ ىمدايدى. جارىققا كەلسە، ەكەۋىنىڭ دە كيىمى كورىنىپ قالماقشى عوي. بولماعان سوڭ اكەم: «قازىر سول جەردە تۇرا تۇر»، - دەپ جارىقتى اينالىپ ءوتىپتى.

انام اكەمە شىعۋعا كەلىسىمىن بەرگەنىمەن، ناعاشى اجەم كونبەي وتىرىپ الىپتى.

«قايداعى ءبىر قايىرشىعا قىزىمدى بەرمەيمىن» دەگەن كورىنەدى. ءبىر كۇنى اكەم سىپتاي كيىنىپ الىپ، قولىنا ءتاتتى- ءماتتىسىن، ءۇندى شايىن الىپ، انامنىڭ قولىن سۇراۋعا بارادى. اجەم «تۇراتىن جەرلەرىڭدى كورىپ الايىن» دەگەن سوڭ ءبىر بولمەلى شاعىن پاتەرىنە اپارادى. «ە، ءومىر ءسۇرىپ كەتەدى ەكەنسىڭدەر» دەپ اجەم دە رۇقساتىن بەرگەن ەكەن. شەشەم قولىنا اقشا تيىسىمەن بازارعا بارىپ، تولتىرىپ ازىق- تۇلىك الاتىن.

ونى كوتەرىپ الىپ جاتاقحانالاردى ارالايتىن. قولىنداعىسىن سونداعى ستۋدەنتتەرگە تاراتاتىن. ول كەزدە قازاقكونتسەرتتە رەپەتيتور بولعان. سوندا ستۋدەنتتەر اش جۇرەدى دەپ ايايدى ەكەن عوي. اكەمدى ايتقاندا تەك بوكسشى دەپ جۇرەدى. ونىڭ مىقتى سۋرەتشى بولعانى اۋىزعا الىنا بەرمەيدى. اكەمنىڭ ءوزى سالعان كوپ پورترەتى بولاتىن.

ءبىراق، ءدىنىمىز بويىنشا ادامنىڭ سۋرەتىن سالماۋ كەرەك ەكەن دەپ ءبارىن ورتەپ تاستادى. «تىم بولماعاندا انا سۋرەتتى، مىنا سۋرەتتى قالدىرۋ كەرەك ەدى. قاتەلەسىپپىن. سۋرەت دەگەن - ونەر عوي»، - دەپ كەيىنىرەك وكىنىپ قالدى.

اكەمنىڭ اۋىرىپ جاتىپ قالعانىن ءبىر-اق رەت كوردىم. سوعىستان اياعى جارالانىپ كەلدى عوي. سول اياعى اۋىرىپ، 3 كۇن 40 گرادۋسقا دەيىن قىزۋى كوتەرىلىپ جاتىپ قالدى. تۋرا ءۇش كۇننەن سوڭ تۇرىپ كەتتى. دەنساۋلىعى مىقتى بولاتىن. ءوزى دۇرىس تاماقتانۋ مەن دەنە شىنىقتىرۋعا قاتتى مان بەرەتىن.

«ەشقاشان كوكىرەك كوتەرمە» دەيتىن

كەيىپكەرىمىز ءۇش جاسىنان باستاپ جارنامالارعا تۇسكەن. مەكتەپتە ورىس ءتىلى مەن فيزيكانى ءسۇيىپ وقىپتى. فورتەپيانو، ۆيولونچەل اسپاپتارىندا ويناپ، مانەرلەپ سىرعاناۋمەن اينالىسقان. تەك شاڭعىنى جەك كورەدى ەكەن. كىشكەنتاي كەزىندە اناسى مەن اكەسىنە ەرىپ جۇرە بەرەتىن كورىنەدى. اناسىنىڭ دايىندىقتارىنان، اكەسىنىڭ بوكس زالىنان شىقپاپتى. شوقىر بولتەك ۇلى ءوزىن ماقتاعاندى، گازەتكە جازعاندى ۇناتپاپتى.

كىتاپ جازام دەپ بارعانداردى قۋىپ شىعادى ەكەن. قىزىن اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ورىس ءتىلى فيلولوگياسى ماماندىعىنا وقىتقىزىپتى. «مەن تۋرالى ءبىر جازسا، قىزىمنان باسقا ەشكىم جازباسىن»، - دەپتى. ال اناسى ءبىرشاما جىل اۋىرىپ جاتقاندا توتى اپاي مەديتسينا سالاسىن وقىپ الىپ، مەدبيكە بولىپ جۇمىس ىستەگەن ەكەن. العاشقى ماماندىعى بويىنشا قىزمەت قىلماعان. اناسى توسەك تارتىپ اۋىرىپ جاتقاندا شوقىر بولتەك ۇلى: «قازاقتىڭ ءبىرىنشى بوكسشىسى بولا تۇرا، سۇيىكتى جارىمدى قالاي ساقتاي المادىم؟» - دەپ كۇيزەلىپتى. توتى اپايدىڭ باۋىرجان، سانجار ەسىمدى ۇلدارى بار. ەكەۋى دە ونەر سالاسىندا.

- قازىر ءبىراز باسىلىمداردا اكە- شەشەم تۋرالى جالعان اقپاراتتار ءجۇر. سول سەبەپتى دە جۋرناليستەردەن اۋلاق جۇرۋگە تىرىسامىن. كوپشىلىك ورتاعا ءجيى بارا بەرگىم كەلمەيدى. ءبىراق، اكەمنىڭ ارتىنداعى وسىمەن ونىنشى جىل ۇيىمداستىرىلىپ كەلە جاتقان بوكس تۋرنيرىنە بارىپ تۇرامىن. اكەم ابىرويلى بول دەيتىن.

«قانداي تابىسقا جەتسەڭ دە كوكىرەگىڭدى كوتەرمە، اينالاڭا مۇرنىڭدى شۇيىرمە. ولار - ەڭ ناشار قاسيەتتەر. قانشا بيىككە مىنسەڭ دە، ءوز حالقىڭنان بيىك ەمەسسىڭ. ادامدارعا اتاق- دارەجەسىنە قاراپ قۇرمەت كورسەتپە. بارىمەن بىردەي سىيلاس. ۇيگە كىم كەلسە دە، داستارقانىڭ جايۋلى تۇرسىن» دەيتىن.

اكەم ءاربىر ادام دارىندى دەپ سەنەتىن. ار ادام ومىرگە كەلگەندە تەك سول جان عانا اتقارا الاتىن مىندەتى بارىن ايتاتىن. ال شەشەم بولسا مەنەن كىشى بولسىن، قۇرداس بولسىن، ءبارىبىر ۇيدەگى باس بولار جان ەر كىسى ەكەنىن قايتالاپ وتىراتىن. ءسىزدىڭ باسىلىمىڭىز بالالارعا ارنالعان عوي. جاس وركەندەر دە اكە- شەشەمنىڭ اقىلىن ەستەرىندە ساقتاسا ەكەن...

 

تاڭشولپان تولەگەن

  

«ۇلان» گازەتى، №43