شەتەل قازاقتارىنا حات

استانا. قازاقپارات - «شەتەل قازاقتارى» دەگەندە ەڭ الدىمەن ەسىمىزگە موڭعوليا مەن قىتايداعى قانداستارىمىز تۇسەدى.

سەبەبى، كوپ تالقىلانىپ تا، ايتىلىپ تا ءجۇر. بۇل جاقتاعى قازاقتار بىزدەن الدەقايدا ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنا بەرىك. ورتا اسەر ەتەدى-اۋ. نە دەسەك تە، شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ كوپ شوعىرلانعان جەرى وسى ەكى مەملەكەت. جان-جاعىڭدا قازاقتار كوپ بولسا، سالت-ساناڭدى ۇمىتا قويۋ، استە وڭاي ەمەس. سول سەبەپتى دە اڭگىمەمىزگە كوپ قازاقتىڭ ورتاسىندا وتىرماعان ەۋروپا مەن ا ق ش- تاعى قازاقتاردى ارقاۋ ەتپەكپىز.

ەۋروپاداعى قازاق دياسپوراسىنىڭ العاش قالىپتاسا باستاعان جەرى - گەرمانيا. مۇنداعى قازاقتاردىڭ العاشقى لەگى 1961 -جىلى گەرمانيا مەن تۇركيا اراسىندا قابىلدانعان «ەڭبەك ميگراتسياسى تۋرالى كەلىسىمشارتتىڭ» شەڭبەرىندە 1962 -جىلدان باستاپ تۇركيادان گەرمانياعا قونىس اۋدارعان. وسىنىڭ ارقاسىندا تۇركياعا شوعىرلانعان قازاقتار ەۋروپا ەلدەرىنە كوش تۇزەدى. بۇگىندە قازاق دياسپوراسى گەرمانيامەن بىرگە فرانسيا، گوللانديا، اۆستريا، دانيا، نورۆەگيا، شۆەتسيا، بەلگيا سياقتى ەۋروپا ەلدەرىندە كوپتەپ شوعىرلانعان.

ولار ەكىگە بولىنەدى: ءبىرىنشىسى، 1950 -جىلدارى قىتايدىڭ شىڭجاڭ ايماعىنان پاكىستان جانە ءۇندىستان ارقىلى تۇركياعا كوشكەن. ول جەردەن اتالعان «ەڭبەك ميگراتسياسى تۋرالى كەلىسىمشارت» ارقىلى ەۋروپالىق ەلدەردى جاعالاعان. باتىس ەۋروپا مەملەكەتتەرىنە قونىس اۋدارعان قازاقتار ءوسىپ-ءونىپ، بالا- شاعالى بولدى. ەكىنشى توپ: سان جاعىنان العاندا ازداۋ قازاقتار. 1920 -جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قازاقستاندا جۇرگىزىلگەن «سوۆەتتەندىرۋ ساياساتىنىڭ» سالدارىنان تۋعان جەرىنەن ۇدەرە كوشىپ، اۋعانستان مەن يرانعا تۇراقتاعان.

قانداستارىمىزدىڭ ەۋروپاعا قالاي بارعانىن بىلدىك. ول جاقتا قالاي ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىن بىلمەسەك تە، بولجاي الامىز. انا تىلىمىزگە كەلسەك، كەز كەلگەن ءتىل كۇندەلىكتى قولدانىپ وتىرماساڭ، ۇمىتىلادى. ەۋروپادا كىممەن كۇندەلىكتى سويلەلەسىڭ؟ ەشكىممەن...

وتباسى ىشىندە عانا سويلەسۋى مۇمكىن. ءبىراق، ول قازاق ءتىلىنىڭ قولدانۋ اياسىن تارىلتىپ قانا قويماي، سوزدىك قورىن ازايتادى. بىلۋىمشە، گەرمانياداعى قازاق دياسپوراسى سانالاتىن 250-گە جۋىق وتباسى بار. ولارداعى ادام سانى 1300-1500 اراسىندا. ويلاي بەرىڭىز، 250 قازاق شاڭىراعىندا قانشا ۇرپاق تاربيەلەنىپ جاتىر؟ ماسەلە: قالاي تاربيەلەنىپ جاتىر؟

ەلدە جۇرگەن ءبىز ءۇشىن بۇل وتە ءبىر قورقىنىشتى ساۋال. جات ەلدە، جات جەردە قازاق تىلىندە ەركىن كوسىلە الاتىن، الاقان جايىپ، دۇعاسىن وقي الاتىن ۇرپاق تاربيەلەۋ ەكىتالاي. ەگەر ونداي ۇرپاق تاربيەلەنىپ جاتسا، بارشا قازاق شەكسىز ريزا بولار ەدى. ەندىگى ءبىر ماسەلە: ۇلت سانىن كوبەيتۋگە ەۋروپالىق قازاقتار قانشالىقتى ۇلەس قوسۋدا؟ بۇل سۇراق تا ادامعا ەكى ءتۇرلى وي سالادى: ءبىرىنشىسى، ءوز ەلىمىزدە دەموگرافيامىز وسپەي جاتقاندا، تەڭىزدىڭ ارعى جاعىنداعىلاردان نە ءۇمىت، نە قايىر؟! ەكىنشىسى، ءبىر قازاق دۇنيەگە كەلسە دە قازاقتىعىن ۇمىتپاسا ەكەن...

ەۋروپالىق قازاقتارعا ايتار حالىقتىڭ ءبىر عانا تىلەگى بار: مەيلى، ەت جەمەڭدەر، قىمىز ىشپەڭدەر، مەيلى، ەرلەرىڭ شاپان كيمەي، ايەلدەرىڭ ورامال تاقپاي-اق قويىڭدار، مەيلى، دومبىرا دا تارتىپ اۋرە بولماڭدار، تەك ۇرپاقتارىڭدى «سەن - قازاقتىڭ بالاسىسىڭ!» دەپ وسىرىڭدەر. تۇپكى تەكتەرىڭدى ۇمىتپاڭدار!

 مارجان ءابىش

«قامشى»