بۇركىتشىلەر تويىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر - شەتەلدەگى قازاق ءتىلدى ب ا ق- قا شولۋ
حابارشى كوگەرشىندەردىڭ 500 شاقىرىمدىق جارىسى وتكىزىلدى - «اعاجاي التاي» پورتالى
وسى اپتادا kz.ts.cn سايتىنىڭ حابارلاۋىنشا قىتايدىڭ التاي ايماعىندا قىزىقتى ءبىر قوعامدىق شارا ۇيىمداستىرىلىپتى. «التاي ايماقتىق كەپتەرلەر قوعامى» دەپ اتالاتىن ۇيىم كوگەرشىن قۇستىڭ الىس قاشىقتىقتاعى بايگەسىن وتكىزگەن. اتالعان جارىسقا جالپى جيىنى 560 كوگەرشىن قاتىسقانى ايتىلادى.
«كەپتەر اۋەسكەرلەرى» دەپ اتالاتىن توپ جارىسقا قاتىناساتىن قۇستارىن ايماقتىق ۇيىمعا تاپسىرعان. «كەپتەرلەر قوعامى» جارىسقا قاتىناساتىن قاناتتىلاردى 500 شاقىرىم قاشىقتىقتاعى موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانىنا اپارىپ، قويا بەرگەن. كوگەرشىن باپتاۋشىلار سوڭعى كومبە رەتىندە التاي قالاسىنداعى «اققايىڭ» دەپ اتالاتىن باقشانى بەلگىلەگەن.
ءبىراق كىمنىڭ قۇسى ءبىرىنشى بولىپ كەلگەنى ايتىلماپتى. باسىلىمنىڭ مالىمەتىنشە، بۇنداي شارا ءبىرىنشى رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرىلعان جوق. بيىلعى قوعامدىق شارا كوگەرشىن قۇستى باپتايتىندار ءارتۇرلى ۇلتتان قۇرام تاپقاندىقتان «ىنتىماقتى بولىپ، وتاندى، بەيبىتشىلىكتى ءسۇيۋ» دەگەن تاقىرىپپەن ءوتىپ وتىر ەكەن. اتالعان ۇيىم «قۇس بايگەسىن» ءار جىلى 1 -مامىر جانە 1 -قازان كۇنىنە وراي قولعا الاتىن كورىنەدى.
«كوگەرشىندەر بايگەسى بەيبىتشىلىكتى، ۇلتتار ىنتىماعىن جانە ءبىزدىڭ ورتاق تىلەگىمىزدى بەينەلەيدى» دەيدى «التاي ايماقتىق حابارشى كەپتەرلەر» قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى ۋاڭ لين.
قازاقستاننىڭ 1991 -جىلى تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋى - trt.net.tr
وسى اپتادا ءدال وسىنداي تاقىرىپپەن تۇركيا راديو تەلەديدار اگەنتتىگى كولەمدى ماقالا جاريالادى. ماقالا اۆتورى تۇركيالىق قانداسىمىز تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، ميمار سينان كوركەم ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى ءابدىۋاقاپ قارا. تاريحشى عالىم بۇل جازباسىندا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك الۋىنىڭ جالپى جاعدايىن تولىقتاي ايتا كەلىپ، كەڭەس وداعى ەلدەرى اراسىندا قازاق ەلىنىڭ نە ءۇشىن تاۋەلسىزدىك تۋىن كەش كوتەرگەنى تۋراسىندا توقتالادى. جانە ونىڭ ناقتى سەبەبىن ايتادى.
«1991 -جىلى تامىز ايىندا كەڭەس وداعىنداعى توڭكەرىستىك ارەكەتتەن كەيىن كەڭەستىك ەلدەر ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى تاۋەلسىزدىكتەرىن جاريالاي باستادى. قازاقستان بولسا تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋدا اسىقپادى. بۇگىنگى ماقالامىزدا قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن جاريالاۋ ۇدەرىسىنە توقتالماقپىز» دەپ باستايدى ماقالاسىن پروفەسسور ءابدىۋاقاپ قارا مىرزا.
ءابدىۋاقاپ قارا بۇل تاريحي جازباسىندا كەڭەس وداعىن ساقتاپ قالۋ جونىندەگى ارەكەتتەردىڭ قۇلدىراۋ سەبەپتەرىمەن بىرگە، ەڭ الدىمەن ۋكراينادان باستالعان 10-عا جۋىق ەلدىڭ تاۋەلسىزدىك جاريالاي باستاۋىن، ال وسى ەلدەردىڭ ەڭ سوڭىندا تاۋەلسىزدىككە قادام جاساماي وتىرعان ەكى ەل رەسەي مەن قازاقستان عانا ەدى. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىككە اسىقپاۋىن سول ۋاقىتتاعى تاريحي جاعدايعا ساي «دۇرىس شەشىم ەكەنىن كورەمىز» دەيدى جانە اۆتور ونىڭ وزىندىك سەبەبىن اشىپ جازادى.
«...ويتكەنى 1991 -جىلى قازاقستاندا قازاقتار ءوز ەلىندە باسىم بولماي، 40 پايىز مولشەرىندە ازشىلىقتا بولعاندىقتان، مەزگىلسىز تاۋەلسىزدىك وزگە ۇلتتاردىڭ قارسىلىعىن تۋعىزىپ، ۇلتارالىق قانتوگىسكە سەبەپ بولۋى مۇمكىن ەدى. سوندىقتان وزگە ۇلتتاردى تاۋەلسىزدىكتەن ولارعا ەشقانداي زيان كەلمەيتىنىن، قاۋىپ- قاتەر بولمايتىنىن تۇسىنەتىن ىڭعايلى ۋاقىتتى كۇتۋ وتە ماڭىزدى بولدى. سول كەزدەگى ۋاقيعالارعا كوز جۇگىرتكەنىمىزدە، بۇل ءۇشىن 1991 -جىلى 16 -جەلتوقسان كۇنىنىڭ ۇتىمدى ەكەنىن كورەمىز...» دەگەن تاريحشى ءابدىۋاقاپ قارا.
اۆتور وسىلايشا تالداۋ جاساي وتىرىپ، تمد- نىڭ قۇرىلۋى سول كەزدەگى قازاقستان تاۋەلسىزدىك جاريالاۋىنداعى ماڭىزدىلىقتارىنا توقتالىپ، قازاق ەلىنىڭ كەشىرەك ياعني 16 -جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىك جاريالاۋىنىڭ وتە وڭدى شەشىم بولعانىنا سەنىم بىلدىرەدى.
تاريحشى عالىمنىڭ قازاقستان رەسپۋبلياسىنىڭ الەم ساحناسىنا كوتەرىلۋىنىڭ العاشقى قۇتتى قادامى تۋرالى جازعان ماقالاسىنىڭ سوڭىندا ەلىمىزدىڭ نىق باسقان كەيىنگى قادامدارىنا دا جوعارى باعاسىن بەرەدى. كورەگەن كوشباسشىنىڭ باستاۋىمەن قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ بەدەلدى ءبىر مۇشەسىنە اينالۋى، سونداي-اق ەلدىڭ باس قالاسىن الماتىدان استاناعا كوشىرىپ، سارىارقانىڭ توسىندە الەمگە ۇلگىلى دە كورىكتى قالا سالىپ، كوشپەلى تۇركى مادەنيەتىنىڭ بەلدى مۇشەسى قازاقتاردىڭ وتىرىقشىل قالا مادەنيەتىنىڭ دە وزىق وكىلى ەكەندىگى تۋراسىندا جازادى.
«...بۇدان كەيىن قازاق حالقىنىڭ جاڭارۋ كەزەڭى باستالدى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە الەمدەگى ەكى جۇزدەن استام مەملەكەت قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىن تانىدى. سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ كورەگەن ساياساتىنىڭ ارقاسىندا قازاقستان الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ بەدەلدى ءبىر مۇشەسىنە اينالدى. ەكونوميكالىق تابىستى رەفورمالار قازاقستاننىڭ «ەۋرازيانىڭ جارقىراعان جۇلدىزى» دەپ اتالۋىنا سەبەپ بولدى. ەلدىڭ باس قالاسى الماتىدان استاناعا كوشىرىلىپ، سارىارقانىڭ توسىندە الەمگە ۇلگىلى دە كورىكتى ءبىر قالا سالىندى. بۇل كوشپەلى تۇركى مادەنيەتىنىڭ بەلدى مۇشەسى قازاقتاردىڭ وتىرىقشىل قالا مادەنيەتىنىڭ دە وزىق وكىلى ەكەندىگىن بەلگىسى رەتىندە تاريحقا ەندى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا قازاق حالقى ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتۋ قاۋپىنەن ارىلدى... كەزىندە جاتجۇرتتىق وكتەم بيلەۋشىلەردىڭ زورلىق- زومبىلىقتارى سالدارىنان تۋعان جەرىنەن شەت ەلدەرگە اۋعان قازاقتار اتامەكەندەرىنە قونىس اۋدارا باستادى. 1992 -جىلدان 2017 -جىلعا دەيىن دۇنيەجۇزى قازاقتارى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءتوراعالىعىندا بەس قۇرىلتاي وتكىزدى.
ءبىر ميلليوننان استام قازاق اتامەكەنىنە ورالدى. مىنە، وسىلاردىڭ بارلىعى تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا بولعان جاقسىلىق. سوندىقتان دا 1991 -جىلى 16 -جەلتوقسان كۇنى جاريالانعان تاۋەلسىزدىك قازاق تاريحىنداعى ۇلى وقيعا دەپ جوعارى باعالانادى. بۇدان كەيىن بارشا الاش بالاسىنىڭ ماقساتى بىرەۋ-اق. ول - قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن ماڭگى ەتۋ» دەپ تۇيىندەيدى ءسوزىن ءابدىۋاقاپ قارا مىرزا.
قازاقستان قىتايعا جىلىنا 5 ميلليارد تەكشە مەتر گاز ەكسپورتتايتىن بولدى - Fars اقپارات اگەنتتىگى
ءدال وسىنداي حاباردى تۇركيالىق باسىلىمدار مەن قوسا يراندىق اقپارات قۇرالدارى دا جارىسا جازدى. ءبىز اپتا سوڭىندا جارىق كورگەن parstoday.com-نىڭ جازباسىن وقىرماندارعا ۇسىنا كەتۋدى ءجون كوردىك.
«قازاقستاننىڭ «قازترانسگاز» جانە قىتايدىڭ PetroChina International Company Limited كومپانيالارىنىڭ اراسىندا قىتايعا جىلىنا 5 ميلليارد تەكشە مەتر تابيعي گاز ەكسپورتتاۋ تۋرالى كەلىسىمگە قول جەتكىزىلدى»، - دەلىنگەن ماقالادا.
«قازاقستان گازىنىڭ ترانزيت جولدارىن تۇرلەندىرۋ مەن ونىڭ ەكسپورت مولشەرىن ۇلعايتۋ ەل پرەزيدەنتى ايقىنداعان ستراتەگيالىق ماقساتتار بولىپ تابىلادى» دەگەن «قازترانسگاز» كومپانياسىنىڭ تاسىمال جانە ماركەتينگ ءبولىمى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى قايرات شاريپبايەۆتىڭ پىكىرىن دە قوسا جازادى اتالعان اقپارات كوزى.
parstoday.com-نىڭ مالىمەتىنشە قازاقستاننىڭ تابيعي گازدىڭ وسىنشا كولەمىن ەكسپورتتاۋدان تاباتىن پايداسى 1 ميلليارد دوللاردان اسادى ەكەن.
سونداي-اق، ءدال وسى اقپاراتتىق اگەنتتىك «قازاقستان قىتاي مەن رەسەيگە تەمىر جول ارقىلى ەكسپورت مەن يمپورت كولەمىن ارتتىردى» دەگەن حاباردى جاريالاعانىن ايتا كەتكىمىز كەلەدى. Parstoday.com-نىڭ جاريالاعان جاڭالىعىندا قازاقستاننىڭ رەسەي مەن قىتايعا تەمىر جول ارقىلى جاسالاتىن ەكونوميكالىق ىقپالداستىعى ارتا تۇسپەك دەلىنگەن.
«قازاقستان 2017 -جىلدىڭ قاڭتار جانە قىركۇيەك ايلارى ارالىعىندا تەمىر جول ارقىلى ەكسپورت كولەمىن 12 پايىزعا، يمپورت كولەمىن 19 پايىزعا ارتتىردى. اتالعان ۋاقىت ارالىعىندا قازاقستاننان قىرعىزستانعا جۇك تاسىمالداۋ كولەمى 24 پايىزعا، قىتايعا 19 پايىزعا، رەسەيگە 12 پايىزعا ارتتى. اعىمداعى جىلدىڭ العاشقى 9 ايىندا قازاقستانعا قىتايدان تەمىر جول ارقىلى كەلگەن يمپورت كولەمى 26 پايىزدى، رەسەيدەن 19 پايىزدى، وزبەكستاننان 16 پايىزدى قۇرادى. وسى ۋاقىت ارالىعىندا كاسپيي حالىقارالىق ترانزيت تەڭىز جولدارىنىڭ جۇك تاسىمالدارى ارقىلى ەكسپورت كولەمى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 62 پايىزعا ۇلعايدى» دەيدى Fars اقپارات اگەنتتىگى.
د. قاسەيىنوۆكە «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» مەدالى بەرىلدى - trt.net.tr
وسى اپتادا ت ر سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى تۇرىكسوي باس حاتشىسى قازاقستاندىق دۇيسەن قاسەيىنوۆتى وسىنداي مەدالمەن ماراپاتتادى. بۇل تۋرالى تۇركيا راديو تەلەديدار اگەنتتىگى حابارلاعان بولاتىن.
«تۇرىك مادەنيەتىنىڭ حالىقارالىق ۇيىمى تۇرىكسوي باس حاتشىسى پروفەسسور دۇيسەن قاسەيىنوۆ تۇرىك ءتىلى، مادەنيەتى جانە ونەرىنىڭ قورعالۋىنا قوسقان ۇلەسىنە وراي تۇركيا رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ «ەرەن ەڭبەگى ءۇشىن» سىيلىعىنا لايىق دەپ تابىلدى» جازادى اتالعان اقپارات اگەنتتىك.
trt.net.tr - نىڭ مالىمەتىنشە، تۇركيانىڭ دوس جانە باۋىرلاس ەلدەر ءازىربايجان، بەلورۋسسيا، گرۋزيا، قازاقستان، قىرعىزستان، مولدوۆا، وزبەكستان، تاجىكستان، تۇرىكمەنستان جانە ۋكراينامەن اراداعى ديپلوماتيالىق قاتىناستاردىڭ قۇرىلعانىنا 25 جىل تولۋى انكارادا اتالىپ وتكەن.
انكارا پالاستا بولعان شاراعا تر سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ميەۆلۇت چاۆۋشوعلۋ، تۇرىكسوي باس حاتشىسى دۇيسەن قاسەيىنوۆ، 1992 -جىلى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنان ءبولىنىپ، تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان ون ەلدىڭ وكىلەتتى ەلشىلەرى مەن ديپلوماتيالىق وكىلدەرىمەن بىرگە باسقا دا ەلدەردىڭ وكىلدەرى قاتىسقان.
«تۇرىك مادەنيەتىن جالعاستىرۋ جانە بولاشاق ۇرپاققا جەتكىزۋ ماقساتىندا جۇمىس ىستەيتىن تۇرىكسويدىڭ قۇرىلعانىنا دا 25 جىل تولعانىن اتاپ كورسەتكەن سىرتقى ىستەر ءمينيسترى چاۆۋشوعلۋ وسى ۇيىمنىڭ باس حاتشىلىعىن 2008 -جىلدان بەرى اتقارىپ كەلە جاتقان پروفەسسور دۇيسەن قاسەيىنوۆكە ەرەكشە العىس ءبىلدىردى» دەپ جازادى تۇركيالىق باسىلىم.
تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق كۇنىنە وراي ازەربايجان ەلى مالىمدەمە جايالادى - trt.net.tr
وسى اپتادا اتالعان بۇل اقپاراتتىق پورتالدا جاعىمدى جاڭالىقتار كوپ بولدى. سولاردىڭ اراسىندا ەڭ ماڭىزدىلارىنىڭ ءبىرى «3 -قازان - تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق كۇنى» دەپ اتالاتىن اقپارات ەكەنىن اتاپ ايتۋعا بولادى. «ازەربايجان رەسپۋبليكاسى سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى «تۇركىتىلدەس ەلدەردىڭ ىنتىماقتاستىق كۇنىنە» وراي جازباشا مالىمدەمە جاريالادى. وندا تۇركىتىلدەس ەلدەر ىنتىماقتاستىق كەڭەسىنىڭ ورتاق تاريح، ءتىل، كۋالىك جانە مادەنيەت سىندى ءتورت نەگىزگە قۇرىلعانىن، مۇشە ەلدەر اراسىندا ىنتىماقتاستىق پەن ۇيىمشىلدىقتىڭ جەتىلۋى ءۇشىن ماڭىزدى وڭىرلىك پلاتفورما ەكەنى ايتىلدى» دەلىنگەن تۇركيا راديو تەلەديدار اگەنتىگىندە جاريالانعان ماتەريالدا.
«2009 -جىلى تۇركيا، ازەربايجان، قازاقستان جانە قىرعىزستان اراسىندا تۇركىتىلدەس ەلدەر ىنتىماقتاستىق كەڭەسىن ىسكە قوسقان ناحچىۆان كەلىسىمى قول قويىلعان 3 قازان كۇنىنىڭ جىل سايىن «تۇركىتىلدەس ەلدەر ىنتىماقتاستىعى كۇنى» رەتىندە اتاپ وتىلگەنى ايتىلعان ءازىربايجاندىق حابارلامادا ء«ازىربايجان مۇشە ەلدەر اراسىنداعى ءوزارا سەنىمنىڭ نىعايتىلۋى، ءوڭىر مەن وڭىرلەر تىسىندا بەيبىتشىلىكتىڭ ساقتالۋى، ورتاق مۇددەلەردە ءتيىمدى ىنتىماقتاستىقتاردى ارتتىرۋ، ساۋدا مەن كاپيتال ءۇشىن جاعىمدى كليمات قالىپتاستىرۋ سىندى تۇرىك كەڭەسىنىڭ بارلىق ماقساتتارىنا بەرىك» دەپ اتاپ كورسەتىلدى.
بۇركىتشىلەر تويىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر - kaznews.mn
وتكەن اپتادا «30 -قىركۇيەك پەن 1 -قازان ارالىعىندا بايان- ولگەي ايماعىنىڭ بۇعىتى سۇمىنىنداعى سايات توبەدە بۇركىتشىلەر فەستيۆالى وتەدى» دەپ حابارلانعان بولاتىن. وسى اپتادا «بۇركىتشىلەر تويىنداعى كەلەڭسىزدىكتەر» اتتى اقپارات ن. نۇرجاستىڭ اۆتورلىعىمەن kaznews.mn-دە جارىق كوردى.
ن. نۇرجاس ەسىمدى فوتوگراف بىلاي دەپ جازادى: «جىلىندا ءبىر رەت عانا وتكىزىلەتىن بۇركىتشىلەر فەستيۆالىنە ەل ىشىنەن جانە شەتەلدەن 1 مىڭعا جۋىق تۋريست، فوتوگرافتار كەلەتىنى بۇرىننان داستۇرگە اينالعان. ۇيىمداستىرۋشىلار بۇل شاراعا كەلگەن شەتەل ازاماتتارىنىڭ ءارقايسىسىنان 30 دوللاردان الادى ەكەن. ءبىراق اتالعان شارا ويداعىداي ۇيىمداستىرىلماعان»، - دەپ جازادى فوتوگراف.
«باسقاسىن ايتپاعاندا، ءوتىپ جاتقان ۇلتتىق شارانىڭ ورتاسىندا تۇرىپ العان پوليتسەيلەر سۋرەتكە تۇسىرۋگە مۇمكىندىك تۋعىزبادى. شەتەلدىك تۋريستەر epolic دەپ ەسكەرتىپ جاتقانىمەن، ونى ەشكىم ەلەمەدى.
فوتوعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن كورىنىستىڭ ماڭىزدى جەرلەرىن قايتسەم پوليتسەيسىز تۇسىرەم دەپ مەندە الەك بولدىم. قازىرگى كەزدە سۋرەتتەرىمدى جاريالاۋ ءۇشىن كەسكىندەردى كەسۋمەن اينالىسىپ ءجۇرمىن. كەلەسى جولى ۇيىمداستىرۋشىلار مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردى قايتالاماسا ەكەن. پوليتسيانىڭ ءوتىپ جاتقان كەز كەلگەن شارا ورتاسىنا تۇرۋى مىندەت ەمەس شىعار»، - دەپ جازادى اۆتور.
قوڭىر كۇز كەلبەتى - «اعاجاي التاي» پورتالى
ءدال وسىنداي تاقىرىپپەن kz.ts.cn/altai پورتالىندا فوتورەپورتاج جارىق كوردى. ايتا كەتۋ كەرەك، قىتايلىق اقپارات كوزدەرىندە سۋرەتتى حابارلار جاريالاۋ بۇرىننان قالىپتاسقان. اتالعان اقپارات كوزىندە «قوڭىر كۇز كەلبەتى» وتكەن اپتادا جارىق كورگەن. ولكەدەگى قازاقتاردىڭ 1-دارەجەلى ساياحات ورىنى «قاناس كولى» ماڭىنداعى تابيعاتتىڭ تاڭعاجايىپ كوركەم كورىنىسىن وقىرماندارعا ۇسىنا كەتۋدى دۇرىس دەپ تاپتىق.
«ادام ساناسىنا ۇنسىزدىك پەن ساعىنىشىن سەزىندىرەتىن، الۋان تۇسكە بويانىپ تاكاپپارلانا، ماڭعازدانا قارايتىن التىن التايدىڭ كۇزى قانداي تاماشا!
جەرۇيىق، قۇتتى مەكەن قاناسقا بارا قالساڭىز، تابيعات انا ءوزى سىيلاعان اسەمدىگىنە تاڭعالماي تۇرا المايسىز...» دەلىنگەن فوتورەپورتاجدا.
اۆتور: بەيسەن سۇلتان ۇلى