كۇلتوبە قالاشىعى جايلى نە بىلەمىز؟
كۇلتوبەدەن VII- VIII عاسىرلاردا پايدالانىلعان وتىرار زەرگەرلەرىنىڭ تەڭگەلەرى مەن قىش ىدىستارى تابىلىپ، سول جادىگەرلەر تۋرالى عانا اقپارات بەرىلدى.
ارحەولوگ م. ماسسون وسىنى نەگىزگە الا وتىرىپ، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنىڭ وڭتۇستىك بولىگىنە زەرتتەۋ جۇرگىزۋ كەرەكتىگىن ايتتى. ءسويتىپ، 1981-1984 -جىلدارى تۇركىستان ارحەولوگيالىق وتريادى قازبا جۇمىستارىن قولعا الدى.
سونىڭ ناتيجەسىندە كۇلتوبە قالاشىعىنىڭ IV- V عاسىرلاردا قالىپتاسىپ، XIV عاسىرعا دەيىن ءومىر سۇرگەنى انىقتالدى. بەلگىلەنگەن ايماقتار التى مەترگە دەيىن قازىلىپ، ودان سايىن تەرەڭدەي ءتۇستى. 23 قىش ىدىستىڭ سىنىعى تابىلدى. ءبىراق ولار تولىق زەرتتەلگەن جوق. ارحەولوگتاردىڭ بولجاۋىنشا، بۇل ىدىستار IV- V عاسىرلاردا كەڭىنەن قولدانىلعان.
قازبانىڭ ورتاسىنان ۇلكەن شار ءتارىزدى مەكەنجاي تابىلدى. ونىڭ وڭتۇستىك بولىگىنىڭ ەدەنىندە بالقىما داعى بار ەكەن. بالقىمانىڭ استىنان قابىر ارشىلدى. ودان اياقتارىن باۋىرىنا باسىپ جاتقان باسى جوق جىلقىنىڭ قاڭقاسى تازارتىلىپ الىندى. الدىڭعى اياعىنىڭ جانىنان سوپاقشا كەلگەن تەمىر ۇزەڭگى، تومەنگى جاعىنان ءتورت قىرلى سىرعالىعى بار بەلدىك، بەلدىكتىڭ كۇمىس قاپسىرماسى جانە جالعىز شىعىرشىقتى تەمىر اۋىزدىق شىقتى. مۇنداي زاتتاردى ورتا ازيا مەن قازاقستان ايماعىنداعى جىلقى كومىلگەن قابىرلەردەن دە كەزدەستىرۋگە بولادى. سوندىقتان تاريحشىلار ونى VI- VII عاسىرلاردىڭ اياعىنا جاتقىزدى.
قازبا جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن 6 قۇرىلىس بەلدەۋىنەن 13-عاسىردىڭ اياعى مەن XIV عاسىردىڭ بىرىنشى جارتىسىندا قولدانىلعان شاعاتايلىق تەڭگەلەردىڭ قويماسىن دا كەزدەستىرۋگە بولادى. ولار اشەكەي بۇيىمدار سالىنعان ىدىس سىنىعىنان الىندى. تاريحشىلار وسى XIV عاسىردا كۇلتوبەدەگى بەكىنىس قيراتىلىپ جويىلعانىن، ونىڭ بۇكىل اۋماعى زيراتقا اينالعانىن ايتادى.
ەدىلباي كوشەرباي،
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنا
قاراستى تاريحي- مادەني مۇرانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ جانە
پايدالانۋ جونىندەگى ورتالىقتىڭ قىزمەتكەرى
«انا ءتىلى» گازەتى