موڭعول پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى - قازاق جىگىت
موڭعوليادا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاق جاندوس ءشارىپ ۇلى جۋىقتا سول ەل پرەزيدەنتى حالتمااگيين باتتۋلگانىڭ كەڭەسشىسى بولىپ تاعايىندالدى. 1984 -جىلى بايان- ولگي ايماعىندا دۇنيەگە كەلگەن جاندوس موڭعوليانىڭ مەملەكەتتىك جوعارعى وقۋ ورنىن الەۋمەت تانۋشى ماماندىعى بويىنشا بىتىرگەن.
- ەل پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى قىزمەتىنە تاعايىندالۋعا دەيىنگى ءوسۋ باسپالداعىڭىز قانداي بولدى؟
موڭعوليا پرەزيدەنتى ءىس باسقارۋشىسى ز. ەنحبولدىنىڭ جاندوس شارىپكە كۋالىك تاپسىرىپ تۇرعان ءساتى.
- جوعارعى وقۋ ورىنىن بىتىرگەننەن كەيىن بايان- ولگي ايماقتىق ساۋدا جانە كاسىپ پالاتاسىندا قىزمەتىمدى باستاعانمىن. ودان كەيىن ساياساتقا ارالاستىم. دەموكراتيالىق پارتيانىڭ ايماقتىق بولىمشەسى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى، وسى پارتيانىڭ ايماقتىق جاستار وداعىنىڭ جەتەكشىسى، ۇكىمەتتىك گەولوگيالىق ورتالىق لابوراتورياسىنىڭ ءىس باسقارۋشىسى جانە قارجى مينيسترلىگىنە قاراستى مەملەكەتتىك اكىمشىلىك دەپارتامەنتىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن اتقاردىم. ساياسات ماسەلەسىنە بەلسەندى بولدىم.
- مۇنداي بيىكتىككە كوتەرىلۋگە ساياسي بەلسەندىلىگىڭىز عانا اسەر ەتتى مە الدە باسقاداي ءبىر سەبەبى بولدى ما؟
- قانداي دا ءبىر جەتىستىككە جەتۋ سول ادامنىڭ ساياسي بەلسەندىلىگى مەن جۇمىسقا دەگەن قابىلەتىنە بايلانىستى عوي. ءبىز دەموكراتيالىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. مۇندا بارلىق نارسە باسەكە. ماسەلەن، كىم ارتىق بىلەدى، كىم تاجىريبەلى، كىم جاقسى ىستەي الادى - سول ادام وزاتىن قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سونىمەن قاتار ءبىز - موڭعوليا مەملەكەتىندە ۇساق ۇلتتاردىڭ ءبىرىمىز. ءبىراق ۇساق ۇلتتىڭ دا قوعامدىق بەلسەندىلىگى بولۋ كەرەك. قوعامنىڭ ءاربىر سالاسىندا ەرەكشە قىزمەت ەتۋ ارقىلى ءوزىمىزدى كورسەتىپ، مويىنداتۋىمىز كەرەك. مەنىڭ وسۋىمە بۇدان باسقا وسىنداعى از عانا قازاقتىڭ قولداۋى، ىستىق ىقىلاسى سەپ بولدى. ونىڭ ۇستىنە ءوزىمنىڭ جەكە باسىمنىڭ مۇمكىندىكتەرى دە جەتىستىككە جەتۋىمە سەبەپ بولدى.
- قاراپايىم الەۋمەت تانۋشىدان تانىمال ساياسي تۇلعاعا اينالۋدىڭ جولى قانداي؟
- ارينە، ساياساتتا تەك ساياساتتانۋشىلار جۇرگەن جوق، بارلىق سالا ماماندارى بار. بىزدە كوپ پارتيالى جۇيە بولعاندىقتان ساياساتقا ارالاسپاۋىڭ دا مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ساياسي پارتيا ارقىلى حالىقپەن تىعىز بايلانىستا بولۋ، ولاردىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن تىڭداۋ، ەلدىڭ جوعىن جوقتاپ، مۇددەسىن قورعاۋ - ساياساتتىڭ ەڭ العاشقى باسپالداعى. ياعني وسىلاي اۋەلى ءوزىڭدى حالىققا تانىتا ءبىلۋ كەرەك. ودان كەيىن ءوزىڭ تاڭداعان ساياسي پارتيانىڭ ىشىندە ورنىڭ، بەت- بەينەڭ، بەدەلىڭ مەن قابىلەتىڭ بولۋ كەرەك. مۇنان باسقا سەنىڭ ساياساتقا ارالاسۋ ءۇشىن مورالدىق قۇقىڭ بولۋ كەرەك. ەڭ باستى جولى - وسى. باسقا قۇپيالىلىعى جوق.
- موڭعولياداعى از ۇلتتاردىڭ ءبىرىنىڭ وكىلىمىن دەپ وتىرسىز. پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى دەڭگەيىنە دەيىن جەتكەن قازاقتاردىڭ الدى ءسىز بە الدە سىزگە دەيىن دە مۇنداي قىزمەتتى اتقارعاندار بولدى ما؟
- بۇرىن- سوڭدى موڭعوليا پرەزيدەنتىنىڭ كەڭەسشىسى بولعان قازاقتى ەستىمەدىم. ءبىراق پارلامەنت دەپۋتاتتارى، مينيستر بولعان قازاقتار كوپ. جالپى مىنانى ءتۇسىنۋ كەرەك. ءبىزدىڭ ەلىمىز دەموكراتيالىق قوعامدا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندىقتان ۇساق ۇلت، ۇلكەن ۇلت دەمەي، بارلىعىنا بىردەي مۇمكىندىك بەرىلگەن. ياعني بۇل جەردە مەنى ۇساق ۇلتتىڭ وكىلى رەتىندە پرەزيدەنتتىڭ كەڭەسشىسى ەتىپ تاعايىنداپ وتىرعان جوق، جەكە قارىم- قابىلەتىمە بايلانىستى. ساياساتتاعى جۇرگەن كوپ جىلعى ەڭبەگىمىز بار، جوعارعى ۇيىمداردا ىستەگەن تاجىريبەمىز بار - سونىڭ بارىنە قاراپ تاعايىنداپ وتىر.
- بۇل قىزمەت ءسىزدىڭ ساياسي كارەراڭىزدىڭ بيىك شىڭى ما، الدە بولاشاقتا ەل باسقارۋ ىسىنە ارالاسۋ ويىڭىزدا بار ما؟
- شىنىمدى ايتسام، ساياساتتا بەلگىلى ءبىر بيلىككە جەتۋ ءۇشىن جۇگىرىپ جۇرگەنىم جوق. ويتكەنى بيلىكتى، مانساپتى «ۇلكەن حالىقتىڭ تاۋقىمەتى» دەپ ەسەپتەۋىمىز كەرەك. ەگەر سول جۇكتى ارقالاي الاتىن بولساڭ، حالىق كەلەسى جۇكتى دە ساعان ارقالاتۋى مۇمكىن. سوندىقتان ەل باسقارۋ - بولاشاقتىڭ ەنشىسى. ال ەندى قانداي اسكەر گەنەرال بولۋدى ارماندامايدى؟ سول سەكىلدى ساياساتتا جۇرگەندىكتەن ەلدىڭ جاقسى تۇرمىسى ءۇشىن الدە دە ءبىر جاقسى جۇمىس جاسايىق دەگەن وي بار.
- كەيىنگى جىلدارى «موڭعوليا قازاقتارىنىڭ تىلدىك قۇقىعى شەكتەلە باستادى» دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلا باستادى. بيلىك باسىندا جۇرگەن ازامات رەتىندە ايتىڭىزشى، بۇل قانشالىقتى راس؟
- موڭعوليا مەملەكەتىنىڭ كونستيتۋتسياسىندا «موڭعوليادا ءومىر سۇرەتىن ءاربىر موڭعوليا ازاماتىنىڭ ءوزىنىڭ انا تىلىندە ءبىلىم الۋعا، اقپارات الماسۋعا جانە ءوزارا قارىم- قاتىناس جاساۋ مۇمكىندىگىن شەكتەمەيمىز» دەگەن تارماق بار. وسى تارماق قازىرگى كەزدە زاڭدى تۇردە ىسكە اسىپ جاتىر. از عانا قازاقتىڭ تىلىنە، دىنىنە، سالتى مەن مادەنيەتىنە نۇقسان كەلتىرەتىندەي قورقىنىش جوق. قيىنشىلىق كورسەك تە، جاقسىلىق كورسەك تە، موڭعوليالىق اعايىندارمەن بىرگە كورىپ ءجۇرمىز.
- موڭعوليادا قانشا قازاق مەكتەبى بار؟
- موڭعوليادا 160 مىڭعا جۋىق قازاق ءومىر سۇرەدى. بۇل - حالىقتىڭ 6-7 پايىزى عانا. ونىڭ 90 مىڭى بايان- ولگي ايماعىندا، قالعان 70 مىڭى ەردەنەت، نالايح سەكىلدى ايماقتارىندا شاشىراي قونىستانىپ وتىر. ارينە، ولارعا قازاق مەكتەبىن سالۋ مۇمكىندىگى جوق. ال بايان- ولگي ايماعىنىڭ ورتالىعىندا توعىز مەكتەپ بار. سونىڭ بىرەۋى عانا موڭعولشا، قالعان سەگىزى قازاق تىلىندە ءبىلىم بەرەدى. سونىمەن قاتار 12 اۋىلدا 12 قازاق مەكتەبى جۇمىس ىستەپ تۇر. بۇل دا - مەملەكەتتىڭ از ۇلتتارعا دەگەن دۇرىس ساياساتى.
- سۇحباتىڭىزعا راقمەت.
نۇرتاي لاحان ۇلى
www.azattyq.org