اباي مەن اۋەزوۆ كەزدەسكەن بە؟
كوزىن اشقاننان ەستىگەنى - اباي ءانى، تىڭداعانى - اباي ءسوزى، جاتتاعانى اباي ولەڭدەرى بولدى.
ونىڭ اتاسى اۋەز اينالاسى قۇرمەتتەپ «ءاۋ قوجا» دەپ اتايتىن، قۇنانبايمەن ارالاس-قۇرالاستىعى بار دانا قاريا ەدى. وقۋ- ءبىلىم دەگەندە ىقىلاسى بولەك ءارى شاريعات بىلگىرى اۋەزگە قۇنانباي قاجىلىقتان قايتقان ساپارىندا تازا اسىل تاستان تاسپيىق، جايناماز جانە قۇران كىتاپ اكەلىپ سىيلاعان ەكەن.
كەز كەلگەن ادامعا ىقىلاس-پەيىلى تۇسە بەرمەيتىن قۇنانبايدىڭ سوناۋ مەككەدەن سىيلىق اكەلگەنىنىڭ ءوزى ءاۋ قوجانىڭ تەگىن ادام ەمەستىگىن كورسەتسە كەرەك. ونىڭ قۇنانبايمەن ءوزارا سىيلاستىعى كەيىن ابايمەن جالعاسىن تاپتى. 15 جاس كىشىلىگى بار اباي ونى «اۋكەش اعا» دەپ ەركەلەي اتايدى ەكەن.
اۋەز قوجانىڭ شاڭىراعىندا ومىرگە كەلگەن مۇحتار اباي دۇنيەدەن وتكەندە نەبارى 7 جاستا بولاتىن. الايدا، سول جەتى جاسقا دەيىن-اق ۇلى اقىندى بىرنەشە رەت كورسە كەرەك. ەستەلىكتەر سوعان مەڭزەيدى.
جازۋشى ابايدى كورگەن كۇنىن ەرەكشە تەبىرەنىسپەن، ۇلكەن قۋانىشپەن اڭگىمەلەيتىن كورىنەدى. كەيدە تاپسىرما ورىنداماي، ۇستازىن رەنجىتىپ العان شاكىرتتەرى مۇحاڭنىڭ اشۋلى كەزىندە «اعاي، ابايدى ءوز كوزىڭىزبەن كوردىڭىز بە؟» - دەپ تۇتقيىلدان سۇراق قويىپ، اڭگىمەنى باسقا ارناعا بۇرا قويادى ەكەن.
بۇل تۋرالى شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى، ابىز جازۋشى ءابىش كەكىلبايەۆ بىلاي دەپ جازادى: «مۇحاڭنىڭ ءجۇزى جىلىپ قويا بەردى. قالتاسىنان كولدەي ءشايى ورامال سۋىرىپ، ۇلان-عايىر ماڭدايىن ءبىر سيپاپ ءوتتى. «كورگەنىم بار... تورتتەمىن عوي دەيمىن. بورىلىدە وتىراتىنبىز. انام مەنى الىپ جيدەبايعا باردى. سىيلاساتىن شاڭىراقتاردىڭ ءبىر-بىرىنە سىباعا اپاراتىنى بار. ءبىز دە سويتتىك. بوتەن اۋىلدى جاتىرقادىم بىلەم، ۇيگە قايتقىم كەلدى. اناما قايتا-قايتا قىڭقىلداي بەردىم. ءتور جاعىمىزداعى قۇندىز ساقالى ومىراۋىنا توگىلگەن، كوزى نۇرلى، تاقيالى كىسى ماعان بۇرىلىپ: «اۋىلىڭا باراسىڭ عوي، بالام، اناڭنىڭ مازاسىن الا بەرمە!» دەگەنى. داۋىسى جۇمساق. شىرايى جىلى. ءبىراق مەن انامنىڭ باۋىرىنا بۇرىنعىدان بەتەر تىعىلا ءتۇستىم. سويتسەم، الگى كىسى اباي ەكەن». بۇل مۇحاڭنىڭ ءوز ەسىندە قالعانى.
ال اتالاس ءىنىسى، جازۋشى تۋرالى ەستەلىك كىتاپ جازعان احمەت اۋەزوۆ مىنانداي ەستەلىك ايتادى: «ەرالى جايلاۋى، ويقۇدىق. مۇحتار، ءبىلال ۇشەۋمىز اتاممەن بىرگە ايگەرىم اپامنىڭ ۇيىنە تالاي-تالاي بارعانبىز. سوندا التى قانات اق ءۇيدىڭ قاق تورىندە جاتقان جازىق ماڭداي، شۇناق قۇلاق، ءوڭى قارا تورى، كەۋدەلى، قاپساعاي كەلگەن، ۇلكەن مەيىرىمدى كوزدى اقساقال ءبىزدى ۇنەمى قۇشاعىن جايىپ قارسى الاتىن. ول ۇشەۋمىزدىڭ دە ماڭدايىمىزدان سۇيەتىن».
وسىنداي كەزدەسۋلەردەن بولەك اۋەزوۆتانۋشىلار جازۋشىنىڭ ابايدان باتا العانى تۋرالى دا دەرەك كەلتىرەدى. نەمەرەسىنىڭ تاربيەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولگەن اۋەز قوجانىڭ بۇل ارەكەتى تۋرالى عالىم تۇرسىن جۇرتباي: «1903 -جىلى مامىردا «ابايعا سالەم بەرىپ، تۇراعۇلدان تۋعان نەمەرەسى اقيليانى باۋىرىنا سالعانىن ەستىگەن، سوعان قۇتتى بولسىن ايتا بارىپ، مۇحتارعا باتاسىن الماققا نيەتتەنەدى. «باتاسىز ۇل - جارىماس» دەگەن. وقىمىستى اتا ناۋرىزدان باستاپ مىقتاپ كىرىسەدى. مۇحتار ويىن قىزىعىمەن قوشتاسادى»، - دەپ جازادى. وسى دەرەكتەردىڭ ءوزى مۇحاڭنىڭ كىشكەنتايىنان اباي ىقپال ەتكەن ورتادا تاربيەلەنگەنىن، ءتىپتى كوزىن كورگەنىن، باتاسىن العانىن، وعان دەگەن ماحابباتتى بويىنا ءسىڭىرىپ وسكەنىن كورسەتسە كەرەك.
ابايداي دانانىڭ ءولىمى دە مۇحتار وسكەن اۋىلعا، ونىڭ ىشىندە اۋەز اقساقالعا وڭاي تيمەگەن ەدى. 1904 -جىلدىڭ ءدال سول قارالى كۇنى تۋرالى احمەت اۋەزوۆ: «جەتى جاسقا تولدىق. ەل - باۋىردا. ءبىزدىڭ اۋىل بولسا ءبورىلى جانىندا وتىر. وتكەن كۇنى عانا ايگەرىم اپامنىڭ اۋىلىنان ورالعان اتامنىڭ قاباعى قاتۋلى، رەنجۋلى. تولعانىس ۇستىندە «ۋھ» دەسە، قايعى مەن جالىن اتادى لاپىلداپ.
اتام اۋىلعا كەلگەن بەتىندە ءبىزدى جيىپ الدى، تەز-تەز تاپسىرما بەردى. بايقايمىز، كوڭىلى الدەنەگە الاڭ. تاعاتى جوق. ساباق وقىتۋعا كەلگەندە وتە قاتال كىسىنىڭ مۇنشا جۇمساق بولا قالعانىنا ءبىر جاعى ىشتەي ءسۇيسىنىپ، ءبىر جاعى الدەبىر ءوزىمىز بەيحابار نارسەگە الاڭ بولىپ وتىرمىز.
«شىراقتارىم، كۇندەگى ادەتتەرىڭشە وقىپ، ساباقتارىڭا جاقسى دايىندالا بەرىڭدەر»، - دەدى اتام. كوزىنەن ەرىكسىز جاس ساۋلادى. تىيا المادى. «اباي ءال ۇستىندە جاتىر. سوعان بارايىن مەن». اتام سوناۋ قاراقۇدىقتان شىققان قارادان كوز الماي تۇر. كەمسەڭدەيدى. «اۋ، ءدىناسىل، اتىمدى الدىرشى. انە ءبىر كەلە جاتقان اتتىلىنىڭ ءجۇرىسى جايسىز عوي. شاۋىپ كەلە مە، قالاي ءوزى؟!» «ابايدان ايرىلدىق»، - دەپ الگى اتتىلى كىسى اڭىراپ كەلدى اۋىلعا»، - دەپ جازادى.
اباي دۇنيەدەن وتكەننەن كەيىن اۋەز قوجا نەمەرەلەرىنە اقىن مۇراسىن ءتىپتى سىڭىرە تۇسەدى. ولەڭدەرىن جاتتاتادى، قاراسوزدەرىن وقىتادى، اباي تۋرالى ەستەلىكتەر ايتادى. كىشكەنتاي مۇحتاردىڭ اباي الەمىن تانىپ وسۋىنە ەرەكشە ىقپال ەتەدى. كەيىن ۇلكەن قالا - سەمەيگە وقۋعا اتتانارىندا دا سۇيىكتى نەمەرەسىنە اباي اماناتىن ارقالاتىپ جىبەرەدى. اتاسىنان العان بۇل امانات مۇحتاردىڭ جازۋشىلىق عۇمىرىنىڭ شامشىراعىنا اينالدى. اباي تانۋشى عالىم مەكەمتاس مىرزاحمەتوۆ اۋەزوۆتىڭ ابايدى ەمەس، ابىلايحاندى جازباق ويى بولعانىن، سول كەزدەگى ساياساتقا بايلانىستى جازا الماي، ابايدى تاڭداعانىن ايتادى. بۇل ءسوز ءسال قيسىنعا كەلىڭكىرەمەيتىندەي. اۋەزوۆ و باستان كىمدى جازاتىنىن ءبىلدى جانە سول جولدا ايانباي قىزمەت ەتتى. ويتكەنى وعان اتاسى تانىعان، اۋىلى تانىعان، سول ارقىلى ءوزى تانىعان ابايدى قازاققا تانىتۋ مىندەتى تۇر ەدى.
مارفۋعا شاپيان
islam.kz