ميانما مۇسىلماندارى نەگە مۇڭايدى؟

استانا. قازاقپارات - بىرنەشە كۇننەن بەرى الەم حالقى ميانما مەملەكەتىندە ۇكىمەتتىك كۇشتەر مەن روحيندجا مۇسىلماندارى اراسىندا ورىن العان قاقتىعىستى تالقىلاپ، ءتۇرلى پىكىرلەر ايتۋدا. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ مالىمەتىنشە، قاقتىعىس «روحيندجا سودىرلارىنىڭ» راكحاين شتاتىندا بىرنەشە پوليتسيا بەكەتىنە جانە اسكەري بازاعا جاساعان شابۋىلىنان باستالعان- مىس.

وقيعاعا بايلانىستى حالىقارالىق ۇيىمدار مەن ساياساتكەرلەر ءتۇرلى پىكىرلەر بىلدىرۋدە.

ب ۇ ۇ باس حاتشىسى انتونيۋ گۋتەرريش ميانماداعى «قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ وپەراتسياسىندا» تۇرعىنداردىڭ ولىمىنە بايلانىستى الاڭداۋشىلىعىن جاسىرمادى. ب ۇ ۇ- نىڭ جابىق وتىرىسىنىڭ كۇن تارتىبىندە ميانماداعى جاعداي جان- جاقتى تالدانعانىن ايتا كەتكەن ءجون. الايدا تاراپتار ورتاق شەشىم شىعارعان جوق.

تۇركيا پرەزيدەنتى تايىپ ەردوعان بۇل وقيعانى «مۇسىلماندار زۇلماتى» دەپ اتاعان بولاتىن. ەردوعان تۇركيا الەمدىك قاۋىمداستىققا اراكانداعى جاعدايدى جەتكىزۋ ءۇشىن قولدان كەلگەنىن جاسايتىنىن مالىمدەپ وتىر. تۇركيانىڭ سىرتقى ىستەر ءمينيسترى ميەۆلۋت چاۆۋشوعلى وزىنە قاراي اعىلعان بوسقىنداردى قابىلداۋدان باس تارتقان بانگلادەشتەن كومەككە مۇقتاج جانداردى شەكارادا قالدىرماۋدى ءوتىنىپ، بارلىق شىعىنداردى ءوز مويىندارىنا الاتىنىن جەتكىزدى. يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىن داعدارىستى شەشۋگە جۇمىلدىرۋعا ۋادە ەتكەن باس ديپلومات وسى جىلى اراكانعا ارنالعان سامميت وتكىزۋ جونىندەگى جوسپارىمەن ءبولىستى. شەشەنستان باسشىسى رامزان قادىروۆ بۇل قانتوگىستى بۇكىل الەم بولىپ توقتاتۋ قاجەتتىگىن ايتقان ەدى. جەكسەنبىدە ماسكەۋدە، شەشەنستانمەن كورشى داعىستاندا روحيندجالاردى قولداۋ اكتسياسى ءوتتى. رەسەي سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى ميانماداعى جاعدايعا ماسكەۋدىڭ «مۇقيات نازار اۋدارىپ» وتىرعانى تۋرالى مالىمدەپ، جانجالعا قاتىسۋشى تاراپتاردى ديالوگ ورناتۋعا شاقىرعان. ريم پاپاسى فرانتسيسك ءوز سالتى مەن مادەنيەتىن ۇستانىپ ءومىر سۇرگەنى ءۇشىن مۇسىلماندارعا قىسىم كورسەتۋ دۇرىس ەمەس ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترى قايرات ءابدىراحمانوۆ ميانماداعى ەتنيكالىق روحيندجا توبىن قۋدالاۋعا قاتىستى الاڭداۋشىلىق تانىتىپ، پىكىر ءبىلدىردى. «بۇل جەردەگى يسلامعا كەرى تەندەنتسيانى بايقاپ وتىرمىز. وسىعان بايلانىستى يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى بايلانىس توبى سەكىلدى قۇرىلىمى ميانماداعى احۋالدى رەتتەۋگە بەلسەندى تارتىلعانى وتە ماڭىزدى. سونىمەن قاتار ۇيىم وكىلدەرى بۇل ەلدىڭ بيلىك تاراپىمەن ديالوگتا بولعانى وزەكتى» دەدى مينيستر. پارلامەنت سەناتىنىڭ ءتوراعاسى قاسىم- جومارت توقايەۆ «ب ۇ ۇ تاراپى ميانماداعى وقيعالارعا قاتىستى ءوزىنىڭ ۇستانىمىن جاريالاۋى ءتيىس. سەبەبى، جازىقسىز كوپتەگەن مۇسىلماندار قاتىگەزدىك رەپرەسسياسىنىڭ قۇربانىنا اينالۋدا» دەپ twitter- دەگى پاراقشاسىندا جازدى.

الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى تاراپ، ەلدى دۇرلىكتىرگەن بەينەجازبالار مەن سۋرەتتەردىڭ قانشالىقتى شىندىققا جاناساتىنىن، وقيعا توركىنى نەدەن باستاۋ العانىن، ءقازىر نە بولىپ جاتقانىن ءبىلۋ ءۇشىن شەتەلدىك باق كوزدەرىنە ۇڭىلدىك...

روحيندجا دەگەن كىمدەر؟

روحيندجا - الەمدەگى ەڭ كوپ قۋعىن كورگەن ازشىلىق قاۋىم رەتىندە تانىمال. بۇل - ميانمادا جىلدار بويى مەكەن ەتىپ كەلە جاتقان مۇسىلمانداردىڭ ەتنيكالىق توبى. وڭتۇستىك- شىعىس ازيادا ورنالاسقان مەملەكەتتە بۇگىنگى تاڭدا 1,1 ميلليون روحيندجا مۇسىلماندارى ءومىر سۇرەدى. ولار سول ەلدەگى 135 رەسمي ەتنيكالىق توپتىڭ قۇرامىنا كىرمەي قالعان جانە 1982 -جىلدان بەرى ميانمانىڭ ازاماتتىعىن الۋ قۇقىعىنان ايىرىلعان. روحيندجالاردىڭ باسىم بولىگى ميانمانىڭ باتىس بولىگىندە ورنالاسقان راكحاين شتاتىندا تۇرادى. Reuters اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، ولار بيلىكتىڭ رۇقساتىنسىز ەلدى تاستاپ كەتە المايدى. بۇل گەتتو سەكىلدى لاگەرلەرى بار ەلدىڭ ەڭ كەدەي ايماعى سانالادى. بىرنەشە جىل بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان قۋعىن- سۇرگىن ءجۇز مىڭداعان روحيندجانىڭ جەر اۋدارۋىنا سەبەپ بولىپ وتىر.

وت قايدان ءورشىدى؟

راكحاين شتاتىندا ءورشي تۇسكەن قانتوگىسكە 25 -تامىزدا اراكان- روحيندجانى قۇتقارۋ ارمياسى دەپ اتالاتىن توپتىڭ پوليتسيا پوستتارى مەن اسكەري بازاعا شابۋىلداعانى سەبەپ بولىپ وتىر. وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا ءدال وسى توپ مۇشەلەرى 9 قۇقىق قورعاۋ ورگانى قىزمەتكەرىن ءولتىرىپ، ونىڭ سوڭى جەرگىلىكتى بيلىكپەن تەكەتىرەسكە ۇلاسقان ەدى. بيىلعى جىلى دا روحيندجا مۇسىلماندارىنىڭ ارەكەتى جاۋاپسىز قالمادى. ميانمانىڭ اسكەري كۇشتەرىنىڭ جاپپاي جازالاۋ شارالارىنان قازا تاپقانداردىڭ قاتارى كوبەيىپ، زورلىق- زومبىلىقتان اراشا ىزدەگەن حالىق شەكارا اسىپ، كورشى مەملەكەتتەرگە اعىلىپ جاتىر. بۇل تۋرالى الەمدىك باسىلىمدار جارىسا جازۋدا.

جەرگىلىكتى بيلىك ميانماعا شەتەلدىك بۇقارالىق اقپارات وكىلدەرى مەن قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارىن كىرگىزبەي وتىرعاندىقتان، قاقتىعىس قۇرباندارى جونىندە ورتاق دەرەك جوق. CNN، APF، Al-Jazeera اقپارات اگەنتتىكتەرى 400 گە جۋىق مۇسىلماننىڭ مەرت بولعانىن جازسا، BBC جۋرناليستەرى قازا بولعانداردىڭ سانى 100 ادام دەگەن اقپارات تاراتتى. اگەنتتىك جۋرناليستەرى Human Rights Watch قۇقىق قورعاۋ ۇيىمىنىڭ جەر سەرىگىنەن تۇسىرىلگەن سۋرەتتەردە راكحاين ايماعىنداعى 700 گە جۋىق ءۇيدىڭ ورتەلگەنى انىق كورىنەدى دەگەن مالىمدەمەسىن ۇسىنادى. ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمنىڭ ايتۋىنشا، اۋىلداعى باسپانالاردىڭ 99 پايىزى قۇلاتىلعان. ميانمانىڭ اسكەري باسشىسى مين اۋنگ حلايم 25-30-تامىز ارالىعىندا «اراكان- روحيندجانى قۇتقارۋ ارمياسى» مەن قۇقىق قورعاۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ اراسىندا 90 عا جۋىق قاقتىعىس بولىپ، ناتيجەسىندە، روحيندجا تاراپىنان 370 «بۇلىكشىنىڭ» كوزى جويىلعانىن حابارلادى.

بيرمانىڭ بيلىگى 2012 -جىلعى قاندى وقيعادان كەيىن مۇسىلمانداردى قورعاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان اراكان- روحيندجانى قۇتقارۋ ارمياسى توبىن تەرروريستىك ۇيىم دەپ تانىپ، ولتىرىلگەندەر ءتارتىپ ساقشىلارىنا ءقاۋىپ ءتوندىرىپ، تۇراقتىلىقتى بۇزعان لاڭكەستەر دەگەن مالىمدەمە جاسادى.

Human Rights Watch ۇيىمىنىڭ ساراپشىسى فيل روبەرتسون بيرمانىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى شابۋىلدى باستاعان تەررورشىلاردى جازالاۋ شاراسىنىڭ اتىن جامىلىپ، جەرگىلىكتى بەيبىت تۇرعىنداردىڭ اۋىلدارىن ورتەپ، اياۋسىز قىرىپ جاتقانىن ايتادى.

ميانماداعى روحيندجا مۇسىلماندارى قازىرگى كوشباسشى اۋنگ سان سۋ چجي ءۇشىن ەڭ ۇلكەن پروبلەماعا اينالدى. باتىس سىنشىلارى ونى ازشىلىقتى قولداماعانى ءۇشىن ايىپتاۋدا. نوبەل سىيلىعىن العان وعان بانگلادەش، تۇركيا، يندونەزيا جانە پاكىستان سەكىلدى مۇسىلمان حالقى كوپ ەلدەر ديپلوماتيالىق قىسىم كورسەتىپ جاتىر. ولار روحيندجانىڭ بەيبىت تۇرعىندارىن قورعاۋدى تالاپ ەتىپ وتىر.

Al-Jazeera اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، ميانماداعى راكحاين شتاتىنىڭ ونشاقتى اۋدانىندا ءورت تىركەلگەن، 50 مىڭنان استام ادام بوسىپ، ەكى ەلدىڭ اراسىندا قالىپ قويعان. سونىمەن بىرگە، اگەنتتىك شتات كانتسلەرى اۋنگ سان سۋ جيدىڭ روحيندجالاردىڭ اۋىر جاعدايىن تالقىلاۋدان باس تارتقانىن مالىمدەدى.

اراكان- روحيندجانى قۇتقارۋ ارمياسى دەگەن نە؟

اراكان- روحيندجانى قۇتقارۋ ارمياسى (ARSA) بۇعان دەيىن ءال- ياكين قوزعالىسى رەتىندە بەلگىلى بولعان. ARSA بيىل ناۋرىزدا جاساعان مالىمدەمەسىندە «الەمدەگى ەشقانداي تەررورلىق توپپەن بايلانىسى جوق ەكەنىن» جانە «ازاماتتاردىڭ ءدىني نەمەسە ەتنيكالىق سيپاتىنا قاراي ەشقانداي تەرروريزم تۇرلەرىن جاسامايتىنىن» حابارلاعان.

Al-Jazeera اقپارات اگەنتتىگىنىڭ مالىمدەۋىنشە، بۇل توپ راكحاين شتاتىنداعى پوليتسيا بولىمشەلەرى مەن اسكەري بازاعا جاسالعان شابۋىلدى ءوز موينىنا الدى. «بيلىك وكىلدەرىنىڭ ايتۋىنشا، قاقتىعىس بارىسىندا قايتىس بولعان 400 گە جۋىق ادامنىڭ دا كوپشىلىگى ARSA مۇشەلەرى بولعان. ءبىراق حالىقارالىق داعدارىس توبىنىڭ مالىمدەۋىنشە، ARSA- نىڭ ساۋد ارابياسىندا ءومىر سۇرەتىن روحيندجالارمەن بايلانىسى بار. ميانما بيلىگى 25 -تامىزدا بۇل توپتى رەسمي تۇردە «تەررورلىق ۇيىم» دەپ تانىدى» دەيدى Al-Jazeera اقپارات اگەنتتىگى.

كەشەگى بەيبىت تۇرعىن - بۇگىنگى بوسقىن

روحيندجا مۇسىلماندارىن بارلىق باق وكىلدەرى الەمدەگى ەڭ قىسىم مەن قۋدالاۋعا كوپ ۇشىراعان ەتنيكالىق توپ ەسەبىندە قاراستىرادى. AL- Jazeera اقپاراتتىق اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، 1970 -جىلدان بەرى ميانمادان 1 ميلليونعا جۋىق مۇسىلمان قونىس اۋدارعان. ب ۇ ۇ- نىڭ ۇسىنعان دەرەگىنە سايكەس، 2012 -جىلى بيرماداعى جەرگىلىكتى بۋدديستەر مەن روحيندجا مۇسىلماندارىنىڭ اراسىندا بولعان قاقتىعىستان سوڭ، وڭتۇستىك ازيانىڭ وزگە مەملەكەتتەرىنەن پانا ىزدەگەندەردىڭ سانى 168 مىڭدى قۇراسا، وتكەن جىلدىڭ قازان ايىندا قۇقىق قورعاۋ ورگانى قىزمەتكەرلەرىنە جاسالعان شابۋىلدان كەيىنگى جازالاۋ شاراسى كەسىرىنەن 87 مىڭ بەيبىت تۇرعىن بانگلادەشكە بەت تۇزەگەن.

25 -تامىزدان بەرى ون كۇن ىشىندە ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا باس ساۋعالاپ، بانگلادەشكە جەتكەن بوسقىنداردىڭ سانى تۋرالى دەرەكتەر ءارتۇرلى.

Reuters اقپاراتتىق اگەنتتىگى 58 مىڭ مۇسىلمان - بوسقىندار لاگەرىندە، قالعان 10 مىڭ تۇرعىن ميانماداعى ۇكىمەت قاداعالامايتىن، ادام مەكەندەمەيتىن ارالداردا اس- سۋسىز قالىپ وتىر دەپ حابارلاسا، AL- Jazeera تەلەارناسى 25 -تامىزدان بەرى ون كۇننىڭ ىشىندە بانگلادەش جاعالاۋىنا كەلىپ جەتكەندەردىڭ سانىن 73 مىڭ دەپ باعالادى. ب ۇ ۇ- نىڭ بوسقىندار جونىندەگى اگەنتتىگىنىڭ قىزمەتكەرى ۆيۆيان تاننىڭ ايتۋىنشا، روحيندجا مۇسىلماندارىنا قارسى جاپپاي زورلىق- زومبىلىق اكتىلەرى باستالعان 25 -تامىزدان بەرى ون كۇننىڭ ىشىندە ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، بانگلادەشتى پانالاعانداردىڭ سانى كۇن ساناپ ارتىپ كەلەدى. BBC اقپاراتتىق اگەنتتىگى تاعى 20 مىڭ مۇسىلماننىڭ سۋ ۇستىندەگى قاۋىپتى ايماقتا قالىپ قويۋ ىقتيمالدىلىعى بار ەكەنىن جازدى. ۆيۆيان تان ميانمادان ءومىرىن قۇتقارىپ قالۋ ماقساتىندا مۇندا كەلىپ جاتقان مۇسىلمانداردىڭ جاعدايلارى اۋىر ەكەنىن ايتادى. «ولاردىڭ كوبى بىرنەشە كۇن قاتارىنان اس ىشپەگەن. جارالانعاندار مەن شۇعىل مەديتسينالىق كومەكتى قاجەت ەتەتىن ادامدار كوپ» دەيدى ول.

بانگلادەشكە جەتەر جولدا 20 ادام سۋعا كەتىپ، كوز جۇمعانى تۋرالى مالىمەت تاراتقان CNN اقپاراتتىق اگەنتتىگى بانگلادەشتىڭ شەكارا كۇزەتىنىڭ قىزمەتكەرى اريفۋل يسلامنىڭ پىكىرىن ۇسىنادى: «جاعالاۋدان دەنەسى تابىلعان ادامدار بانگلادەشكە كەلەر جولدا اۋدارىلىپ قالعان قايىقتا بولعانعا ۇقسايدى. ناف وزەنىنىڭ ارعى بەتىنەن كوك ءتۇتىن كورىنىپ، ءجيى اتىلعان وق داۋىستارى ەستىلەدى. بوسقىندار لاگەرىن پانالاعاندار اۋىلدارىنىڭ ورتەنىپ، ايەل ادامدارىنىڭ زورلىققا ۇشىراعانىن، بەيبىت تۇرعىنداردىڭ اياۋسىز جازالانعانىن حابارلاپ جاتىر».

ولار قايدان كەلگەن؟

كوپتەگەن تاريحشىلار مەن روحيندجا توپتارىنىڭ ايتۋىنشا، مۇسىلماندار 12-عاسىردىڭ وزىندە بۇگىندە ميانما اتالىپ جۇرگەن مەملەكەت اۋماعىندا ءومىر سۇرگەن. اراكان روحيندجالارى ۇلتتىق ۇيىمى «روحيندجا اراكاندا باعزى زاماننان بەرى تۇرادى» دەپ مالىمدەگەن. بۇل جەردى قازىر راكحاين دەپ اتايدى.

بريتاندىقتار وتارلىق ەتكەن ءجۇز جىلدان استام ۋاقىت ارالىعىندا ءۇندىستان مەن بانگلادەش، ميانما اراسىندا جۇمىسشىلاردىڭ قونىس اۋدارۋى ىشكى كوشى- قون بولىپ ەسەپتەلگەن ەدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ۇكىمەت بريتان بيلىگى كەزىندەگى كوشى- قوندى زاڭسىز دەپ تاۋىپ، ناتيجەسىندە، كوپتەگەن روحيندجالارعا ازاماتتىق بەرۋدەن باس تارتقان. ميانما ۇكىمەتى روحيندجالاردى سىرتتان كەلگەن ميگرانتتار دەپ سانايدى.

بوسقىندار لاگەرلەرىنە ب ۇ ۇ مەن مالايزيادان ارنايى گۋمانيتارلىق كومەك جەتكىزىلگەنىمەن، حالىقتى ءدارى- دارمەك جانە اس- سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ وڭايعا سوعىپ جاتقان جوق. ۆۆس جۋرناليستەرىنە سۇحبات بەرگەن بوسقىنداردىڭ ءبىرى: «ءبىز وندا كوپ جاقىندارىمىزدى جوعالتتىق. اجال اۋزىنا قايتا بارعىمىز كەلمەيدى»، - دەپ، بۇلىڭعىر بولاشاعىنا قاراماستان، وتانىنا ورالۋعا قۇلىقسىز ەكەندىگىن جاسىرمادى. ءقازىر ميانمادان قاشىپ كەلگەن روحيندجا مۇسىلماندارى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، ءوز ەلىنەن ورىن بەرۋگە ەشقانداي مەملەكەت نيەت بىلدىرمەدى. وسىدان بۇرىن ءوز ەلىنە زاڭسىز كىرگەن 40 مىڭ روحيندجا مۇسىلماندى دەپورتاتسيالاۋعا بەل بايلاعان ءۇندىستان بوسقىندار تۋرالى كەلىسىمدەرگە قوسىلماعانىن العا تارتىپ، ءوز موينىنا جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەمەيتىنىن اشىپ ايتتى. بانگلادەش ميگرانتتار داعدارىسىن ەڭسەرۋ ءۇشىن بيرمالىق مۇسىلمانداردى ينفراقۇرىلىمى جوق، بوس ارالدارعا ورنالاستىرۋدى ۇسىندى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، سوڭعى كەزدەرى الەۋمەتتىك جەلىلەردە اتالعان وقيعاعا ءۇن قوسىپ، پىكىر قالدىرىپ جاتقانداردىڭ قاراسى كوبەيدى. دەگەنمەن دۇنيەجۇزىلىك اقپارات اگەنتتىكتەرى جەلى ارقىلى تارالىپ جۇرگەن سۋرەتتەردىڭ كوپشىلىگى شىندىققا جاناسپايتىنىن ايتۋدا. مىسالى، 29 -تامىزدا تۇركيا پرەمەر- ءمينيسترى مەحمەت سيمسەك الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتى راكحاينداعى «ەتنيكالىق تازالاۋدى» دوعارۋعا شاقىرعان ءتورت سۋرەت جاريالاعان.

BBC- دىڭ حابارلاۋىنشا، ونىڭ بۇل جازباسى 1600 رەت تارالىپ، 1200 وقىرمانعا ۇناعان. ءبىراق پرەمەر- ءمينيستردىڭ بۇل سۋرەتىنە سەنىمسىزدىك بىلدىرگەندەر دە پايدا بولدى. ول جاريالاعان سۋرەتتەردىڭ ءبىرىن بيرماندىقتار 2008 -جىلى نارگيس تسيكلونىنان قازا تاپقانداردىڭ كورىنىسى دەپ بولجاعان. ءبىراق ول وقيعا تۋرالى مۇنداي سۋرەتتەر جارىق كورمەگەن ەكەن. دەگەنمەن بۇل سۋرەت وزگە دە سايتتاردا وتكەن كۇننىڭ داتالارىمەن جاريالانعان. ياعني، ونىڭ راكحايندا بولعان وقيعالارعا ەش قاتىسى جوق. BBC ەكىنشى سۋرەتتىڭ 2003 -جىلى يندونەزيادا Reuters اگەنتتىگىنىڭ فوتوگرافى تۇسىرگەنىن دالەلدەپ شىققان. وسىدان- اق ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى تاراعان اقپاراتتاردىڭ قانشالىقتى اقيقاتپەن جاناساتىنىن زەردەلەمەي تاراتۋدىڭ ءوزى دەزينفورماتسياعا اكەلىپ سوقتىراتىنىن اڭعارۋعا بولادى.

راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

- ميانمادا ورىن الىپ جاتقان قاقتىعىس - تەك مۇسىلماندار قوعامىنا عانا ەمەس، ادامزاتقا جاسالىپ جاتقان ۇلكەن قىلمىس. بۇعان ميانما باسشىلىعى، ساياسي توپتارى، قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى جول بەرىپ وتىرعانى ەشبىر ويعا قونىمسىز. حالىقارالىق دەڭگەيدە مەملەكەتتەر، ساياساتكەرلەر نارازىلىعىن ءبىلدىرىپ، 21- عاسىردا مۇندايعا جول بەرىلمەۋ كەرەكتىگىن ايتۋدا. مەن دە بۇل پىكىردى قولدايمىن. وكىنىشكە قاراي، مۇنداي جاعداي تەك ميانمادا ەمەس. وزگە ۇلت، ءدىن وكىلدەرىن قۋدالاۋ، قىسىم جاساۋ باسقا دا مەملەكەتتەردە ورىن الىپ وتىر.

سوندىقتان وسىنداي ورەسكەل ارەكەتتەر تەزىرەك اياقتالىپ، وڭ شەشىمىن تاپسا دەيمىن. بۇل مەملەكەتتە سوڭعى 30-40 جىلدا حالىقشىل توپتار جانە اسكەريلەر باستاعان بىرنەشە توڭكەرىستەر بولعانىن بىلەمىز.

ميانما - ىشكى تۇراقتىلىعى ءالسىز، كەدەي، ارتتا قالعان مەملەكەت. بارلىق ماسەلەدە كىنانى قوعامنان نە باسقا ۇلتتان كورۋ ۇلتارالىق، ءدىنارالىق جانجالدار تۋدىرىپ، ارتى قايعىلى اياقتالاتىنىن كوردىك. ساياساتكەرلەر بۇدان ۇلكەن ساباق الىپ، ساراپتاۋى كەرەك. سەبەبى، مۇنداي جاۋىزدىق ءتۇرلى سيپاتتا باسقا دا مەملەكەتتە ورىن الۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان الەۋمەتارالىق، ۇلتارالىق، ءناسىلارالىق ماسەلەلەردى شارىقتاۋ شەگىنە جەتكىزبەي، ۋشىقتىرماي دۇرىس شەشۋ - ساۋاتتى كەشەندى بيلىكتىڭ جاۋاپكەرشىلىگى.

وقيعانىڭ قالاي ورىن العانى جايىندا الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءتۇرلى نۇسقالار ايتىلىپ جاتىر. ىشىندە اراڭداتۋشىلىق اقپاراتتار دا بولۋى مۇمكىن. بىزگە بەلگىلى اقپاراتتاردىڭ ىشىندەگى ناقتىسى، قاقتىعىس يسلام ءدىنىن ۇستانعانى ءۇشىن، سول توپقا كىرگەنى ءۇشىن ازاماتتارعا قارسى وسىنداي جابايى ارەكەتتەردىڭ ۇيىمداستىرىلۋى. بۇل ارەكەتتەر قانشالىقتى ۇيىمداستىرىلعانى بۇل ەكىنشى دارەجەدەگى ماسەلە. ماڭىزدىسى - قاقتىعىس سالدارىنان قانشاما ادامدار زارداپ شەگىپ، ومىرىمەن قوشتاستى. سوندىقتان 21- عاسىردا ءومىر سۇرە تۇرا وسىنداي ورتاعاسىرلىق جابايى ارەكەتتەرگە جول بەرمەۋ - ۇلكەن مىندەت.

 

اقبوتا يسلامبەك، كاميلا دۇيسەن، دينارا تىلەۋبەك

«ايقىن»