ءابىلقايىر حان كەسەنەسىنە قىستا مۇلدە جول بولماي قالادى - فوتو
ال جازدىڭ ءار ايىندا 20-30 ادام كىشى ءجۇز حانى ءابىلقايىرعا زيارات ەتىپ بارادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
ءابىلقايىر حانعا ارنالعان مەموريالدىق كەشەنى 2015 -جىلدىڭ كۇزىندە اشىلدى. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا وراي اس بەرىلىپ، الامان بايگە ۇيىمداستىرىلدى. ال تولىباي اۋىلىندا ءابىلقايىر حان مۋزەيى اشىلدى.
بۇگىندە حان مولاسىنا ارنايى بارىپ، زيارات ەتۋشىلەر بار. ءبىراق جول قاشىق، قاتىناس قيىن. سوندىقتان وبلىس ورتالىعىنان 550 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورنالاسقان كەشەنگە باراپ، تاريحي ورىندى كورۋگە نيەت ەتۋشىلەر قاتارى از. قىستا بۇل جەردە مۇلدە قاتىناس بولماي قالادى ەكەن.
«ايىندا 20-30 ادام بارىپ ءجۇر. قىستا جول بولمايدى. جازدا عانا جول بولادى. كەي كەزدە ءابىلقايىر كەسەنەسىنە 50-60 ادام بارادى. وقۋشىلار كوپ. باسىندا ءۇش قورىقشى جۇمىس ىستەيدى. ولار ۆاحتالىق ادىسپەن ەڭبەك ەتىپ ءجۇر. 15 كۇن سايىن الماسىپ وتىرادى. كەسەنە جانىندا قوناقتارعا ارنالعان 2 ۆاگون بار. بىرەۋى اسحانا، بىرەۋى قوناقجاي. حان كەسەنەسىنە زيارات ەتىپ بارعان ادامدار قونادى. قىزمەت تەگىن. قورىقشىلار تاماق ءپىسىرىپ بەرەدى»، - دەدى «حالىقتار دوستىعى» مۋزەيىنىڭ ەكسكۋرسوۆودى الپامىس جالمۇحانبەتوۆ.
كەسەنە ماڭىنا ەكى اي سايىن تازالىق جۇمىسى جۇرگىزىلىپ تۇرادى. العاشقى جىلى مۇندا 500 ءتۇپ اعاش ەگىلسە، قازىرگى كۇنى ونىڭ 220 ءتۇبى جايقالىپ ءوسىپ تۇر. ءبىر قيىنى، حان مولاسى ماڭىناداعى جەر تۇزدى، قۇدىقتان سۋ شىقپايدى. تىرشىلىك ءنارى تەك تاسىمالدانادى. «تاياۋدا ۆەنرگيادان ماجارلار كەلدى. ولار ۆانگريادان جاياۋ شىققان ەكەن. ماجارلاردى تورعاي دالاسىنان ولكەتانۋشى بەكارىستان مىرزابايەۆ كۇتىپ الدى. ساياحاتشىلار ءارى زەرتتەۋشىلەر بەينەماتەريال، ياعني، دەرەكتى فيلم دايىنداۋعا كەلدى. سونىمەن قاتار، حان مولاسىنا وقۋشىلار ءجيى بارادى. زيارات ەتۋشىلەر دە كەلىپ ءجۇر»، - دەدى الپامىس جالمۇحانبەتوۆ.
ءابىلقايىر حان مەموريالدىق كەشەنىندەگى ستەللانىڭ بيىكتىگى 25 مەتر. ءۇش ءجۇزدىڭ بىرلىگىن بىلدىرەتىن بۇل ستەللاعا قاجەتتى تاس ارنايى باشقۇرتستاننان اكەلىنگەن. قۇرىلىس جۇمىستارى كەزىندە جەتكىزۋشىلەر شىمكەنتتەن تاس الدىرىپ، قىلمىستىق ءىس قوزعالعان سوڭ قاتەلىك تەز ارادا تۇزەتىلدى. الداعى ۋاقىتتا مادەني- تاريحي ەسكەرتكىشتىڭ اۋماعىن قورشاپ، قورعاۋ جوسپاردا بار. ءارى بۇل ماڭدا 1 مىڭنان استام ءقابىر بار. تاريحشى ءارى ەكسكۋرسوۆود الپامىس جالمۇحانبەتوۆ زەرتتەۋ قورىتىندىلارى شىققانىمەن تاريح جازبالارىنىڭ جاڭارماعانىن ايتىپ وتىر. ول «ءابىلقايىر حان رەسەيگە ءوز ەركىمەن قوسىلدى» دەگەن تاريحتىڭ قايتا جازىلاتىن ءساتى تۋعانىن ايتىپ، كەلۋشىلەر مەن تىڭداۋشىلارعا زەرتتەۋشىلەردىڭ جازبالارى مەن عىلىمي ەڭبەكتەرىنەن مىسال كەلتىرەدى.
«ءابىلقايىر حان ءالى قارالانىپ تۇر. ونى اقتاۋ ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز. ءابىلقايىر حاننىڭ ۇرپاقتارىن ىزدەپ جاتىرمىز. باۋىرلارىن انىقتادىق. ول بايبىشەدەن ءۇش اعايىندى بولعان. توقتامىس، ءابىلقايىر، بۇلقايىر. ءابىلقايىر بۇلانتى وزەنى بويىنداعى، قارا سيىر جەرىندەگى شايقاسقا، اڭىراقاي شايقاسىنىڭ شەشۋشى ۇرىسىنا قاتىسقان قولباسشى. جوڭعارلار جەڭىلىپ جاتقان كەزدە ءابىلقايىر حانعا «ورالداعى قالماقتار كىشى ءجۇز جەرىنە باسىپ كىردى» دەگەن حابار كەلدى. ءسويتىپ، ءابىلقايىر 30 مىڭ قولىنا الىپ، ءىنىسى بۇلقايىرعا 40 مىڭ قولىن قالدىرىپ، كىشى ءجۇز جەرىنە كەتىپ قالدى. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە تاريحشىلار ءبارىن بۇرمالاپ جازدى. دەگەنمەن مۋزەيگە كەلگەن ادامدارعا شىندىقتى ايتامىن. تاريحي شىندىقتى ۇعىپ العان ادام ونى باسقا ادامعا جەتكىزەدى. وقۋشىلارمەن جۇمىس جۇرگىزەمىز، ايىنا كەم دەگەندە 2 رەت مەكتەپ بالالارىن شاقىرامىز»، - دەدى الپامىس جالمۇحانبەتوۆ.
ايتا كەتەيىك، ءابىلقايىر حان جەرلەنگەن جەردى زەرتتەۋ جۇمىسى 1978 -جىلدان باستاپ 2012 -جىلعا دەيىن جالعاستى. 2012 -جىلى ءابىلقايىر حاننىڭ سۇيەگى قايتادان جەرلەندى. قازىرگى كۇنى ولكەتانۋشى بەكارىستان مىرزابايەۆ وڭىرگە كەلگەن، ءابىلقايىر حان كەسەنەسىنە بارىپ، زيارات ەتەمىن دەگەن ادامداردى جانىنا ەرتىپ، تاريحي دەرەكتەردى ايتىپ ءجۇر. الپامىس جالمۇحانوۆتىڭ ايتۋىنشا، باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ عالىمدارى ءالى كۇنگە دەيىن ورىنبوردىڭ مۇراعاتتارىنان قۇجاتتار ىزدەستىرۋدە.
«ەكى سۇيەك قازىلدى. گەنەتيكالىق زەرتتەۋ جۇرگىزگەن كەزدە ەكى سۇيەك تەي ءابىلقايىر حان ۇرپاقتارىنا سايكەس كەلگەن. تەك قازىپ الىنعان ەكى سۇيەك ەكى جىلدا ءومىر سۇرگەن ەكەن. ءبىر سۇيەك ءابىلقايىر حاننىڭ ءومىر سۇرگەن جىلدارىمەن سايكەس كەلدى. باس سۇيەگىنە قاراپ، بەت-بەينەسىن جاساعان. ءابىش كەكىلبايەۆ اۋىل اقساقالدارىنان «ءابىلقايىردى ارۋلاپ كومگەن كەزدە يىعىندا تىرتىق بولعان، باۋىرىنا قانجار قادالعان» دەپ ەستىگەن. ءابىلقايىر حان تەڭدەسى جوق ساباقشى بولعان. تيەۆكەليەۆ ءوز جازباسىندا «ءابىلقايىرعا تەڭ كەلەتىن ساداقشىنى جەر بەتىنەن كورگەن جوقپىن» دەپ جازعان. ول كوزدەمەي-اق تيگىزەتىن بولعان. مەرگەندەردىڭ وڭ اياعى سول اياعىنا قاراعاندا قىسقا بولادى ەكەن. سەبەبى، وڭ جامباسقا كۇش تۇسكەن»، - دەدى تاريحشى.
2015 -جىلى اشىلعان ءابىلقايىر حان مۋزەيىندە قۇندى جادىگەر جوق. سەبەبى، جەكە تۇلعانىڭ ەشقانداي زاتى ساقتالماعان. ۇرپاقتارى دا مۇراجايعا ءوز زاتتارىن تاپسىرمادى. «جەكە تۇلعانىڭ مۋزەيىنە باسقا جادىگەر قويا المايسىڭ. ۇرپاقتارىنىڭ زاتتارىن قويۋعا بولادى، ءبىراق كوبى بەيحابار. الماتىدا ۇرپاقتارى بار. ولار كەلە الماي جاتىر. كۇزگە شاقىردىق»، - دەدى ا. جالمۇحانبەتوۆ.
اۆتور: التىناي ساعىندىقوۆا