تۇڭعىشتى اتا-اجەگە بەرۋ ءداستۇرىن ساقتاۋ كەرەك پە؟

استانا. قازاقپارات - قازاق وتباسىلارىندا تۇڭعىشتى اتاسى مەن اجەسىنىڭ باۋىرىنا سالۋ ءداستۇرى كەڭىنەن ساقتالعان.

«بالام- بالىم، نەمەرەم- جانىم» دەپ ۇلكەن كىسىلەر نارەستە كەزىنەن ەر جەتكەن شاعىنا دەيىن بار مەيىرىن اياپ قالمايدى.

شال مەن كەمپىردىڭ بالاسى بولۋ - بۇكىل اۋلەتتىڭ ەركەسى بولۋ دەگەن ءسوز. ەشكىم بەتىڭنەن المايدى، اراشا تۇسەر، ارقا سۇيەرلەرىڭ مىقتى. بۇل ءۇردىس بۇرىننان- اق قالىپتاسىپ قويعان. وعان مىسال، ءبارىمىز بىلەتىن شوقاننىڭ ايعانىمى، ابايدىڭ زەرەسى، الەمدى مويىنداتقان ديماشتىڭ اتا- اجەسى. الايدا، كەيبىر ومىرلىك مىسالدار ءداستۇردىڭ بالا پسيحولوگياسىنا كەرى اسەرى دە بولۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتۋدە. بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ قوعامدا بۇل داستۇرگە كەلگەندە پىكىرلەر ەكىگە ءبولىنىپ، داۋ تۋعىزىپ ۇلگەردى. مىسالى، ادامنىڭ تەگىن انىقتاۋمەن اينالىساتىن مامان ءاليا ساعىمبايەۆا «مەگاپوليس» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا: «قازاقتا تۇڭعىشتى تۋىلا سالىپ اتا- اجەسىنە بەرىپ جاتادى.

ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ات ۇستىندە ءجۇرىپ سوعىسقان. پەرزەنتتەرى قاۋىپسىزدىكتە بولسىن دەپ ولاردى اتا- اجەسىنە بەرگەن. الايدا، ۋاقىت وتە بۇل داستۇرگە اينالىپ كەتتى. مەنىڭ پىكىرىمشە، اتالعان ءۇردىس دۇرىس ەمەس. 3 جاسقا دەيىن بالا اناسىنىڭ قامقورلىعىندا بولۋى كەرەك. ويتكەنى، بۇل ۋاقىتتا ءسابيدىڭ دۇنيەتانىمىندا قورشاعان ورتاعا، تۋعاندارىنا دەگەن ماحابباتى ويانادى.

ال، ءۇش جاستان كەيىن بالانىڭ تاربيەسىنە اكەسى ارالاسۋى ءتيىس. ەگەر ءسابيدى اناسىنان ەرتە اجىراتاتىن بولسا، تابيعاتتىڭ زاڭدىلىقتارى بۇزىلادى. بولاشاقتا ول بالا ءجيى پروبلەمالارعا شالدىعىپ، كوڭىلىندە اتا- اناسىنا دەگەن رەنىش پايدا بولادى» دەيدى. دەگەنمەن، ءبىرقاتار زيالى قاۋىم وكىلدەرى ماماننىڭ بۇل پىكىرىن قولدامايتىندىعىن، بۇل سالتتىڭ تۋعاندار اراسىنداعى بايلانىستى نىعايتاتىنىن ايتتى. باۋىرىنا باسقان نەمەرەسىنە دەگەن ماحاببات اتا مەن اجەنىڭ قىزعانىشىنا سەبەپ بولىپ جاتادى.

جاس بالانىڭ ءوز اكە-شەشەسىن مويىنداماي «سەن» دەپ قارسى سويلەگەن ءاربىر ءسوزىن جاقسى كورىپ، مۇنداي قارىم-قاتىناستىڭ سالدارىنا بەي-جاي قارايتىن اۋلەت ۇلكەندەرى دە بار. سونىڭ زاردابىنان كىمنەن تۋعانىن بىلسە دە «تاتەلەپ»، «اعالاپ» ياكي اتىن اتاپ جۇرگەن نەمەرەلەردى كەزدەستىرىپ جاتامىز.

ۋاقىت ءوتىپ، ەسەيسە دە قالىپتاسىپ قالعان قاعيدانى وزگەرتۋ قيىن. ال قاريالار كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىنىپ كەتكەن سوڭ ورتادا قالعان بالا جەتىمدىكتى ەرتە سەزىنۋگە ءماجبۇر بولادى. تاعدىردىڭ بۇل سوققىسى ەسەڭگىرەتىپ، اكە- شەشەسىمەن قارىم- قاتىناسىن جاڭاشا قالىپتاستىرۋعا تۋرا كەلەدى. استانادا تۇراتىن امان اقساقال تۇڭعىش نەمەرەسىن ءوز باۋىرىنا العان كىسىلەردىڭ ءبىرى.

«بالالار ەر جەتىپ كەتكەننەن كەيىن جاس ءيىستى ساعىناسىڭ. تۇڭعىش كورگەن نەمەرەم بولعاندىقتان وزىمە مەنشىكتەپ الدىم. ول كەزدە ۇل مەن كەلىن جاس بولدى، باسقا جۇمىستارى بار دەگەندەي، ءبىر جاعىنان بالاسىن باعىپ بولسىن قولعابىس ەتىپ، سەپتىگىمىزدى تيگىزەيىك دەپ ويلادىق. نەمەرەم مەكتەپ جاسىنا كەلگەنشە مەنىمەن تۇردى. ومىردەن كورگەن- بىلگەندى ۇيرەتىپ، تاربيەلەدىم. ەكى جاقتىڭ بىرەۋىن تاڭداۋ كەرەك بولعاندىقتان شىعار، اجەسى ەكەۋمىزگە جاقىن بولدى دا، اكە-شەشەسىنە سۋىق باۋىرلاۋ بولىپ ءوستى. قازىر ۇلكەن جىگىت بولسا دا، بىزگە كەلگەندە كىشكەنتاي بالاشا ەركەلەپ كەتەدى»، دەيدى ول.

ال ولجاس ىرىسبەكوۆ بولسا، تۇڭعىشىن اتا-اجەسىنە بەرگەن اكە. ول بۇل ءداستۇردىڭ بالاسىنا پايداسى بولماسا، زيانى تيمەگەنىن ايتادى. «مەنىڭ تۇڭعىشىم اتاسى مەن اجەسىنىڭ قولىندا ءوستى. وكىنىشكە وراي، ەكەۋى دە اراسىنا ءبىر جىل سالىپ دۇنيەدەن ءوتتى. ەكى ءۇيدىڭ ورتاسىندا تەل وسكەندىكتەن دە شىعار، بالامىز سوققى العان جوق.

كەرىسىنشە اتاسى مەن اجەسىنەن كوپ دۇنيەنى الىپ قالدى: ۇلكەندەرشە ءسوز ساپتايدى، ارتىنان ەرگەن ەكەۋىنە اسا مەيىرىمدى. مەن بۇل ءداستۇردىڭ وڭ باعاسىن كورگەن اداممىن، سوندىقتان اكە- بالا- نەمەرە اراسىنداعى بايلانىس تۇراقتى تۇردە ساقتالۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن» ، دەيدى ولجاس. ال دانا ورىنباسار -  كىشكەنتايىنان اتا- اجەسىنىڭ قولىندا وسكەن نەمەرە. ول بالا كۇنىندە ەشكىم بەتىنەن قاقپاي وسكەنىمەن، كەيىن قينالعانىن ايتتى. «كىشكەنتاي كەزىمنەن كىمنىڭ قىزىسىڭ دەپ سۇراسا «اجەمنىڭ قىزىمىن» دەپ جاۋاپ بەرەتىنمىن. كوزىمدى اشقالى اجەمنىڭ قوينىندا ءوستىم. بالالىق شاعىمدا ەشتەڭەدەن تارشىلىق كورمەدىم. وتە ەركە بولدىم، ەسەيگەنشە ەركەلەيتىنمىن. وسىلايشا، اكە- شەشەممەن ارامىز ەرتە ءۇزىلىپ قالدى. اجەم مەنى قىزعانعاندىقتان شىعار، ولاردى ەسىمىمەن اتاپ ۇيرەتتى. ول كىسىلەردىڭ ايتقانىن ەش تىڭدامايتىنمىن. وتباسىنداعى بالالاردىڭ اراسىندا «مەن اجەمنىڭ قىزىمىن» دەپ ۇنەمى ءبولىنىپ ءجۇردىم.

وكىنىشكە وراي، وسى جىلى اجەمنەن ايىرىلىپ قالدىم. شىنى كەرەك، اجەمسىز بۇل الەم بوس قالعانداي سەزىلدى. ءومىر جالعان دەپ ويلاپ، ءومىر سۇرگىم كەلمەگەن كەزدەر دە بولدى. ءبارىنىڭ قايتا ورنىنا كەلمەيتىنىن بىلسەم دە، اجەمدى قاتتى ساعىندىم. تۇسىنگەنىم، مەنىڭ ەركەلىگىمدى اجەمنەن باسقا ەشكىم كوتەرە المايدى ەكەن. كەيدە كوشەدە كەتىپ بارا جاتقان اجە مەن نەمەرەسىن كورسەم ەسىمە ءوزىمنىڭ اجەم تۇسەدى. سوندىقتان دا مەن بالانى تۋعان اكە- شەشەسىنەن ايىرۋعا قارسىمىن. بۇل ءداستۇردىڭ قۇربانى تەك ءبىز عانا بولايىقشى» دەپ اعىنان جارىلدى دانا.

قوعامىمىزداعى وسىنداي جاعدايلاردى كوزىمەن كورىپ جۇرگەن داۋلەت نۇرلان ۇلى بۇل ءداستۇردىڭ قازىرگى تاڭدا كەرەك ەمەستىگىن ايتتى. «بۇل ءداستۇر كەزىندە قوعام ومىرىنە ءسىڭىسىپ كەتكەندىكتەن كەيبىر اتا- اجەلەر باۋىرىنا نەمەرە سالماعاندى ءمىن ساناعان. ولار دا ءوز بالالارىن ۇلكەندەرگە بەرگەن. سوندىقتان، ىشتە ىركىلىپ قالعان ماحابباتىن قانشا مەيىرلەنسە دە، ءوز بالاسىنا كەلگەندە كورسەتە الماعان. مىنە، وسى سەزىمىن نەمەرەسىن باۋىرىنا سالۋ ارقىلى تارقاتىپ، ومىرىنە قۋات العان. مەنىڭ ويىمشا، بۇگىنگى ۋاقىتقا ساي كەلمەيتىن دۇنيەلەردى، كەيىنگى ۋاقىتقا قالدىرۋىمىز كەرەك سياقتى. قازىرگى ۋاقىتتا اتا- اجە تاربيەسى بولعانىمەن دە، باۋىرىنا سالىپ الۋ ازايدى. ءوز باسىم زياندى تۇستارىن تۋىس- تۋعان، كورشى- قولاڭداردىڭ باسىنان تالاي كوردىم. اكە- شەشەسى دۇنيەدەن وزعاندا تۋعانى ەمەس، تۋىسى سياقتى بولىپ، اكە مۇراسىن بولىسۋگە كەلگەندە تىس قالاتىندىعى اۋىر جاعداي. ال تاعى ءبىر وتباسىندا اتا- اجەسى دۇنيەدەن وتكەندە بالا جالعىز ءۇي بولىپ ورتادا قالدى. اكە- شەشەسى: «ەندى تەك قۇدايدىڭ الدىندا الامىز» دەپ قابىلدامادى. كەيىن بالا كوشەدە قالىپ، اقىرى قىلمىس ىستەپ، سوتتالىپ ءومىرىنىڭ ءبارى ويرانعا اينالعان كەزدەر دە بولعان»

بۇل ماسەلەگە ماماندار نە دەيدى؟

پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، دوتسەنت المات نۋرادينوۆ اتا-اجەنىڭ قولىندا وسكەن بالانىڭ ەگويست بولىپ كەلەتىنىن ايتادى. «ءداستۇر بىرەۋ بولعانىمەن، بۇل جاعداي ءار وتباسىدا ءارتۇرلى قالىپتاسادى. باستاپقىدا بالا پسيحولوگياسىنا قاتتى اسەر ەتكەنى بايقالماسا دا، ارادا 10-20 جىل وتكەندە مىندەتتى تۇردە پروبلەمالار تۋىندايدى. قازاقى پسيحولوگيامەن قارايتىن بولساق، مۇنىڭ بالاعا پايداسى بولماسا، زيانى جوق. ۇلكەن بالانى اتا-اجەسىنە بەرۋ وتباسىندا ۇرپاقتار ساباقتاستىعىن ورناتادى. وسە كەلە مۇنداي بالالار زەرەك كەلىپ، ەرتە ەسەيەدى. دەگەنمەن، كەيبىر اتا-اجەلەر نەمەرەسىنىڭ بەتىن قاقپاي تاربيەلەگەندىكتەن، مىنەزىندە كەمشىلىكتەر بولۋى مۇمكىن. بالا كەزىنەن ەركەلەۋ بولىپ وسەدى، كەيىننەن ول ەگويست بولۋىنا جول اشادى» دەيدى پسيحولوگ.

ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ ايتۋعا تىرىسساق تا، كوپتىڭ پىكىرى ورتاق شىقپاعانىن اڭعاردىق. ارامىزدا بۇل ءداستۇردىڭ پايداسىن كورگەندەر دە، وپىق جەگەندەر دە بار. بۇگىنگى تاڭدا وتباسى قۇندىلىعىنىڭ قۇلدىراپ بارا جاتقانىن ەسكەرسەك، اتا مەن اجەنىڭ تاربيەسى كەرەك- اق. دەگەنمەن، بالا بولاشاعىنا قيانات جاساماي، تۋعاندارىن تانىپ وسسە بولعانى.

كوكتەم قارقىن، ل. ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ە ۇ ۋ ستۋدەنتى