قازاق كۇرەسىنىڭ قادىرىن قاشىرمايىق

استانا. قازاقپارات - قازاق كۇرەسىنىڭ قانات جايىپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز جىل بولدى. تالاي الەم چەمپيوناتتارى، قۇرلىق بىرىنشىلىكتەرى دە ءوتتى.

جىل سايىن استانا قالاسىندا وتەتىن «قازاقستان بارىسى» تۋرنيرىنە جۇرت ىقىلاسى ەرەكشە. جۇلدە قورى دا قوماقتى. سوندىقتان اپايتوس، اتان جىلىك بالۋاندار شيرىعىپ، شامىرقانىپ جەتەدى استاناعا.

ءبىراق سول تۋرنيرگە قاتىسۋ دا وڭاي ەمەس. «قازاقستان بارىسىنا» قاتىسۋ ءۇشىن اۋەلى اۋداندا، سودان قالا نەمەسە وبلىس بىرىنشىلىكتەرىندە توپ جارۋىڭ كەرەك.

الماتىداعى بالۋان شولاق اتىنداعى سپورت سارايىندا قالالىق سەگىز اۋداننان ىرىكتەلىپ كەلگەن 24 بالۋان ايقاسقا ءتۇستى. باس جۇلدە -  «جيگۋلي» كولىگى. كورىك كەۋدە بالۋاندار ارمانى -  تەمىر تۇلپارعا بۇعالىق تاستاپ، استاناداعى مارتەبەلى تۋرنيردە باق سىناۋ.

جانارلارى شوقتاي جانعان بالۋاندار، كىرپىك قاقپاي كىلەمگە كوز تىككەن قالىڭ جانكۇيەر. ءبىراق جارىس الدىنداعى داڭعازا اۋەن جۇرتتىڭ بەرەكەسىن الدى. ساحنادا جۇلقىنىپ تۇرعان «الداسپان» توبىنىڭ نە ايتىپ جاتقانى تۇسىنىكسىز.

داڭعىرلاعان، داڭعازا اۋەنمەن بىردەڭە ايتىپ جاتىر. ءبىر ءسوزىن ۇعا المايسىڭ. اۋەن دەيمىز- اۋ، قايداعى اۋەن؟!.. قولدارىندا قازاقتىڭ قوڭىر ءۇندى قارا دومبىراسىنىڭ بارلىق قاسيەتىن جۇرداي قىلعان ەلەكترو دومبىرا. نە گيتارا ەمەس، نە دومبىرا ەمەس. دۇمبىلەز، ەسەر اۋەن. داڭعازا بىتىسىمەن بەلدەسۋلەر باستالىپ كەتتى. كىلەم شەتىندەگى جۇرگىزۋشى ميكروفونمەن حابارلاي جونەلدى.

«شارشى الاڭعا ەكى بالۋان شىعادى». ال كەرەك بولسا! كوزىنە رينگ ەلەستەدى مە ەكەن؟ جارايدى، جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق. ءبىر قاتەلىككە كەشىرىممەن قاراۋعا بولادى. ەكى بالۋان ارپالىسا كۇرەسىپ جاتىر. «جارتىلاي جەڭىس ۇپايمەن قىزىل شاپاندى بالۋان الدا كەلەدى»، دەيدى ميكروفونمەن ساراي ءىشىن جاڭعىرتا.

مۇندايدى كىم كورگەن؟! بالۋاندار جانتالاسا كۇرەسىپ جاتىر. ولارعا كەدەرگى جاساماۋ كەرەك قوي. تەلەديدار ارقىلى تاماشالاعان جانكۇيەر، ادەتتە، كوممەنتاتور سوزىنەن تىڭ مالىمەتتەرگە، قوسىمشا اقپاراتتارعا قانىعىپ وتىرادى. ءبىراق كوممەنتاتور داۋىسى ساراي ىشىنە تارامايدى. ال مىناعان جول بولسىن؟!

قاي بالۋاننىڭ ۇپاي سانىمەن الدا تۇرعانىن جاھانعا جار سالىپ حابارلاۋعا قانداي حاقىسى بار؟! بەلدەسۋ شيرىعا ءوتىپ جاتىر عوي. كىم جەڭەرى ءالى بەلگىسىز. بۇلاي ايقايلاپ ايتۋ بالۋان جۇيكەسىنە، جۇرەگىنە قانشاما سالماق تۇسىرەتىنىن ويلادى ما؟

ارينە، جوق. ساراي ءىشىن جاڭعىرتا حابارلاۋعا رۇقسات بەرگەن كىم؟ قانداي ۇپاي بەرىلگەنىن كىلەم تورەشىسى كورسەتۋى كەرەك، ول بەرىلگەن ۇپايدى دا جۇرگىزۋشى حابارلاۋدا.

تۋرنير كەشىن جۇرگىزۋشى تورەشى ەمەس قوي. مۇنى كىم ويلاپ تاپقان؟! «ۋاقىت! ۋاقىت!» دەدى ءبىر كەزدە ميكروفونمەن بەلدەسۋدىڭ اياقتالعانىن حابارلاپ.

بەلدەسۋ ۋاقىتىنىڭ بىتكەنىن تابلو ءۇنى ءبىلدىرۋى قاجەت ەمەس پە؟ «قازاق كۇرەسىندە تىك تۇرىپ كۇرەسەدى»، دەيدى قايتا-قايتا تاقىلداپ. سوندا كۇرەستىڭ باسقا تۇرلەرىندە جاتىپ كۇرەسە مە ەكەن؟! «قازاق كۇرەسىندە ءتورتتاعانعا سالمايدى»، دەسە جەتىپ جاتىر عوي. بالۋاندار ارپالىسىپ جاتىر. جۇرگىزۋشى سارايدى جاڭعىرتىپ اۋىز جاپپاي سويلەۋدە.

بالۋاندار جۇيكەسىنە قانشاما سالماق ءتۇسىپ جاتىر دەسەڭىزشى. قالىڭ جانكۇيەر جۇرگىزۋشىنىڭ بەي-بەرەكەت ءسوزىن ەمەس، بالۋاندار بەلدەسۋىن تاماشالاۋعا كەلدى. بۇل نە، تۋرنير مە، شوۋ ما؟

«سايات ادىسىنەن ەش ناتيجە شىعار ەمەس»، دەيدى «كورەگەندىكپەن». توبەدەن توقپاقپەن ۇرعانداي مىنا سوزدەن كەيىن بالۋان قالاي كۇرەسەدى، ايتىڭىزشى؟! «ءاي دەيتىن اجە، قوي دەيتىن قوجا جوق». ءوزى ءبي، ءوزى تورەشى. تىم ەركىنسىپ كەتتى. «شاشتان تارتىپ، كوزدى شۇقىماسا بولدى، باسقا بار ايلانى قولدانۋعا بولادى»، دەپ قويىپ قالعانى.

نەتكەن جاۋاپسىزدىق، نەتكەن سوراقىلىق. كۇرەس ەرەجەسى وزگەرەدى، ۇزدىكسىز داميدى. بوكستاعى ەكى مينۋتتىك راۋند ۋاقىتى ءۇش مينۋتكە قايتا وزگەردى. وتە دۇرىس. مىقتىنىڭ مىقتىسى ءۇش مينۋتتىك راۋندتا ءوزىن كورسەتەدى.

جاقىندا دزيۋدو كۇرەسىندە دە وزگەرىس بولدى. جاسالعان ادىسكە بەرىلەتىن بۇرىنعى يۋكو مەن ۆازاري ۇپايلارى قازىر ءبىر عانا ۇپايمەن باعالانادى. مۇنىڭ ومىرشەڭدىگىن ۋاقىت كورسەتەدى. مۇمكىن، بيىلعى الەم چەمپيوناتىنان كەيىن بۇرىنعى ەرەجەگە قايتىپ ورالار.

قازاق كۇرەسىنىڭ دە ەرەجەلەرى تايعا تاڭبا باسقانداي بولسا عوي دەيسىڭ قيالداپ. «كوك شاپانداعى بالۋانعا قاتاڭ ەسكەرتۋ» دەيدى دە، سول قولىن بالۋان يىعىنا قويىپ، باس بارماعىن شوشايتادى تورەشى.

قارسىلاسىنا وڭ قولىن باعىتتاپ، كولبەتە سوزادى. كوك كۇرتەشەدەگىگە قاتاڭ ەسكەرتۋ بەرىلدى، قارسىلاسىنا ۇپاي بايلادى. باس بارماقتى قايقيتا شوشايتۋ «جارايسىڭ!»، «بەس!» دەگەن ماقتاۋ ماعىناسىن بىلدىرمەي مە؟! «بۇك ۇپاي»، دەپ تورەشى الاقانىن جازا قولىن كولبەتە سوزىپ بالۋان جاساعان ءادىستى باعالايدى.

بۇك دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى بۇگىلىپ جاتۋ ەمەس پە؟! اياق-قولىن باۋىرىنا الىپ، ءبۇرىسىپ جاتقان ادامدى بۇك ءتۇسىپ جاتىر دەيدى قازاق.

ءادىستى وسىلاي باعالاپ كورسەتۋ كوڭىلگە قونىمدى ما؟! «قۇلاعىم بولعان سوڭ ەستيمىن دە، كوزىم بولعان سوڭ كورەمىن دە»، دەگەن ەكەن باياعىدا ءبىر بەيباق.

جاعىمسىز كورىنىستەردى ىسىرىپ تاستاپ، ەندى ەكى اۋىز سوزبەن كىلەمدەگى ايقاستى تۇيىندەيىك. تۋرنير كەزىندە ەرەكشە ابجىلدىگىمەن، ادىستەردى ءمىنسىز ورىندايتىن ەرەكشەلىگىمەن امانعالي جارتىبايەۆ دارا كوزگە ءتۇستى. ول ءۇشىنشى اينالىمدا احماد بوبويەۆتى 12 سەكۋنتا وڭ جامباسقا الدى دا، بۇرق ەتكىزدى.

بار بولعانى 12 سەكۋند! ءتورتىنشى اينالىم. جارتىلاي فينال. داۋرەن نۇرالينوۆ پەن ءالىمجان جۇماحمەتوۆ بەلدەسۋى. تۇيە مەن تايلاقتاي. داۋرەن سالماعى 130 كەلى، ءالىمجان 90 كەلى. 40 كەلى ايىرماشىلىق. 130 كەلىنى كوتەرىپ لاقتىرۋ وڭاي ەمەس. داۋرەن جامباسقا سالىپ الىپ ۇردى دا فينالعا شىقتى.

فينال. رۋسلان ءابدىرازاقوۆ پەن داۋرەن نۇرالينوۆ ايقاسا كەتتى. الىپتار بەلدەسۋى. رۋسلان -  تاجىريبەسى مول بالۋان، «قازاقستان بارىسى» تۋرنيرىنىڭ ەكى دۇركىن جۇلدەگەرى. سالماعى 120 كەلى. داۋرەن وڭتايلى ساتتە قايىرا لاقتىردى. اككى رۋسلان اۋەدە اۋناپ بارا جاتىپ داۋرەننىڭ ءوزىن ءتۇسىرىپ كەتتى.

ال ءۇشىنشى ورىن ءۇشىن بەلدەسكەن ارپالىستا ۆيكتور دەميانەنكو ءالىمجان جۇماحمەتوۆتەن ايلاسىن اسىرىپ كەتتى. «ولمەي تۇرىپ ونەرىڭدى سىنا دا، تىرىلەرگە قالدىرىپ كەت مۇراعا»، -  دەيدى دانا قازاق.

ءبىزدىڭ مۇراعا قالدىراتىن ونەگەلى ونەرىمىزدىڭ ءبىرى -  وسى قازاق كۇرەسى. ولاي بولسا، قازاق كۇرەسىنىڭ تىزگىنىن ۇستاعان جاۋاپتى ادامدار ۇلت كۇرەسىنىڭ تازالىعى، ابىرويى، بەدەلى ءۇشىن ۇزدىكسىز كۇرەسۋلەرى كەرەك شىعار.

زەينەل جەكەي ۇلى،

جۋرناليست الماتى

Egemen.kz