مەملەكەتتىك «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا قالاي قاتىسۋعا بولادى

استانا. قازاقپارات - بۇگىندە حالىقتى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ نەگىزگى باسىمدىعى ەكەنى بەلگىلى.

قازاقستاندا وسى سالاداعى شارالار «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا اتقارىلىپ كەلەدى. قازاقپاراتقا سۇحبات بەرگەن ق ر ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ مينيسترلىگى قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي - كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق ىستەرى كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى مارحابات جايىمبەتوۆ اتالعان باعدارلامانىڭ باستى ەرەكشەلىكتەرى جايىندا ايتىپ بەردى.

- مارحابات جايىمبەت ۇلى، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى مەن «قولجەتىمدى باسپانا - 2020» باعدارلاماسىنىڭ ايىرماشىلىعى نەدە؟ بىلۋىمىزشە، بۇدان بىلاي «جاس وتباسى»، «مەملەكەتتىك قىزمەتشى» سياقتى ارنايى ساناتتار بولمايدى. مەملەكەتتىك باعدارلاماعا قاتىساتىندار ناقتى ەكى توپقا - «تولەم قابىلەتتىلىگى بار» جانە «تولەم قابىلەتتىلىگى جوق» ازاماتتار بولىپ بولىنەدى. ولاردىڭ اراسىندا باسپانا تاراتۋ جۇمىسى قالاي جۇرگىزىلەدى؟

 - نەگىزى، تۇرعىن ءۇي سالاسىندا بۇعان دەيىن بولعان بارلىق مەحانيزمدەر «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا ەنگىزىلدى. تۇرعىن ءۇي جيناق پەن يپوتەكادان بولەك، جەكە تۇرعىن ءۇيدى سالۋ جۇيەسى دە بار. باعدارلامانىڭ نەگىزگى ماقساتى - وسى سالانى نارىققا بارىنشا بەيىمدەۋ. مەملەكەت وعان كوپ ارالاسپاۋى ءتيىس. سەبەبى حالىقتىڭ ءوز جيناقتارى بار، تابىسى دا جوق ەمەس. ال الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان ازاماتتار ءۇشىن ارنايى باسپانالار سالىنادى.

ماسەلەن، I توپتاعى مۇگەدەكتەر مەن جەتىم بالالار ارەندالىق ءۇيدى الا الادى. ءبىراق ونى جەكە ءوز اتىڭا اۋدارۋعا رۇقسات جوق. تۇرعىن ءۇي جيناق جۇيەسى ارقىلى جەكە باسپانانى الۋعا بولادى. وعان تابىسى مەن جيناقتارى بار ازاماتتار قاتىسادى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، دارىگەرلەر، مۇعالىمدەر سياقتى بيۋدجەت سالاسىنىڭ ماماندارى، اسكەري ازاماتتار جانە تاعى باسقا تۇراقتى جالاقىسى بار ادامدار ءدال سول كرەديتتىك باسپانانى السا دا بولادى.

بۇدان بولەك، ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردى سۋبسيديالاۋ ارقىلى جەكەمەنشىك كومپانيالاردان پاتەر ساتىپ الۋعا مۇمكىندىك بار. جاڭا باعدارلامادا يپوتەكا دا قاراستىرىلعان. الايدا ونى تەك قىمبات ءۇي العىسى كەلەتىندەر عانا پايدالانا الادى. مەملەكەتتىك باعدارلاما اياسىندا ەكونوم- كلاسسقا جاتاتىن باسپانا سالىنادى. ال ەليتالىق باسپانا يپوتەكا ارقىلى ساتىلادى.

- ارەندالىق باسپانا جايىندا كەڭىرەك ايتىپ بەرسەڭىز؟ ونداي پاتەرلەردى جالعا الۋ قۇنى قانشا بولادى؟

 - ونداي پاتەرلەر اكىمدىكتىڭ كەزەگىندە تۇرعان I توپتاعى مۇگەدەكتەر مەن جەتىم بالالارعا بەرىلەدى. ولار ءۇشىن سالىناتىن ارەندالىق پاتەرلەردى سالۋ ءۇشىن بيۋدجەتتەن جىل سايىن 25 ميلليارد تەڭگە بولىنەتىن بولادى. وسى اقشاعا رەسپۋبليكا بويىنشا جىل سايىن 3 مىڭ پاتەر سالىنادى. ال ءاربىر ايماقتا جىلدا شامامەن 180 ارەندالىق باسپانا پايدالانۋعا بەرىلەدى. جالعا الۋ اقىسىنا كەلەر بولساق، ءاربىر شارشى مەتر ءۇشىن اي سايىن 100 تەڭگە تولەنەدى. ماسەلەن، پاتەردىڭ اۋدانى 50 شارشى مەتر بولسا، ءبىر ايلىق تولەماقىنىڭ كولەمى  5000 تەڭگە بولادى، 60 شارشى مەترگە -  6000 تەڭگە دەگەندەي.

 - «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا قاي قالالاردا قۇرىلىس جۇمىستارى باستالدى؟

- قازاقستاننىڭ ءىرى قالالارىندا قۇرىلىس جۇمىستارى باستالىپ كەتتى. ەلىمىزدەگى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنىڭ قازىرگى قارجىلىق قورى 277 ميلليارد تەڭگەنى قۇراپ وتىر. سونىڭ ىشىندە جەكەمەنشىك كومپانيالاردىڭ قارجىسى، بيۋدجەتتىڭ اقشاسى جانە تاعى باسقا ينۆەستيتسيالار بار. ءبىزدىڭ جوسپارىمىزعا سايكەس، ءاربىر ايماقتا شامامەن 15-20 ميلليارد تەڭگە كرەديتتىك باسپاناعا جۇمسالادى. ال استانا مەن الماتىدا تۇرعىن ءۇي جيناقتارى بويىنشا سالىناتىن باسپانانىڭ كولەمى 30 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى. وسىلايشا، پاتەر كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتار تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى ارقىلى استانا مەن الماتىدا ءۇيدىڭ ءبىر شارشى مەترىن 180 مىڭ تەڭگەگە ساتىپ الا الادى. ال ايماقتاردا ءبىر شارشى مەتردىڭ باعاسى 140 مىڭ تەڭگە بولادى.

 - «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنىڭ قابىلدانعانىنا ءبىر جىل دا بولعان جوق. قالاي ويلايسىز، اتالعان قۇجاتتىڭ كەمشىن تۇستارى بار ما؟

 - ەندى، كەمشىلىكتەر جايىندا ءالى ەشتەڭە ايتا المايمىز. سەبەبى ول باعدارلامانىڭ ىسكە اسىپ جاتقانىنا نەبارى 5 اي بولدى. «نۇرلى جەر» بۇعان دەيىنگى «نۇرلى جول» مەن «وڭىرلەردى دامىتۋ» باعدالامالارىنىڭ جالعاسى ىسپەتتى. الايدا جاڭا باعدارلاما تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جاڭاشا جۇرگىزۋدى كوزدەيدى. «نۇرلى جەر» - بۇل الداعى 15 جىلعا ارنالعان ۇلكەن جوسپار. ونداي باستاما ەلىمىزدە العاش رەت قولعا الىنىپ وتىر. سونىڭ اياسىندا تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى سالاسى جاندانا تۇسەدى دەگەن سەنىم بار. «قالاي؟» دەيسىز عوي. ماسەلەن، تاۋەلسىزدىك العان 25 جىلدىڭ ىشىندە ءبىز ميلليون پاتەر سالدىق دەپ وتىرمىز. ال ءبىر ميلليوندى 25 كە بولسەك، جىلىنا 40 مىڭ پاتەر شىعادى. ەندى، «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا جىل سايىن 100 مىڭ پاتەر سالىنادى دەگەن جوسپار بار. وسىنىڭ ارقاسىندا 15 جىلدىڭ ىشىندە 1,5 ميلليون وتباسىنى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋگە بولادى.

باسپانا كوپ سالىنسا، قۇرىلىس سالاسى دا جاندانا تۇسەدى. ماسەلەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن رەسپۋبليكا بويىنشا 17 ءۇي سالۋ كومبيناتى بوي كوتەردى. اتالعان كومبيناتتاردىڭ كومەگىمەن جىل سايىن 1,4 ميلليون شارشى مەتر باسپانانى سالۋعا مۇمكىندىك بار. قۇرىلىس ماتەريالدارى دا وزىمىزدىكى. نەگىزى، قازىردىڭ وزىندە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى سالاسىنداعى ماتەريالداردىڭ 90 پروتسەنتى - وتاندىق ونىمدەر. ال «نۇرلى جەردىڭ» ارقاسىندا ءۇيدى ەكى ەسە ارزان باعاعا الۋعا بولادى. ماسەلەن، استانا مەن الماتىدا ءبىر شارشى مەتردىڭ باعاسى شامامەن 260-280 مىڭ تەڭگە، ال مەملەكەتتىك باعدارلاما بويىنشا كرەديتتىك باسپانانىڭ ءبىر شارشى مەترى 180 مىڭ تەڭگەگە شىعىپ وتىر. ايماقتاردا دا سولاي.

- قازاقستاندا باسپانا كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتار كوپ پە؟

- قازىرگى كەزدە رەسپۋبليكا بويىنشا باسپانا كەزەگىندە 2 ميلليون 300 مىڭ ادام تۇر. ولاردىڭ ىشىندە 430 مىڭ ادام اكىمدىكتەردىڭ كەزەگىندە تۇرسا، شامامەن 800 مىڭ ادام - تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنىڭ سالىمشىلارى. بۇدان بولەك، 1 ميلليون 300 مىڭ ادام جەر كەزەگىنە تىركەلگەن.

- جەر دەمەكشى، جىل سايىن 40 مىڭ ادامعا جەر بەرىلەدى دەگەن اقپارات بار. ارينە، ول جەرگە الدىمەن سۋ، جارىق سياقتى ينفراقۇرىلىم جەلىلەرىن تارتۋ قاجەت. «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا دايىن كوتتەدجتەر سالىنادى دەپ ەستىدىك. سول جايىندا ايتىپ بەرسەڭىز؟

- ەندى قاراڭىز، قازاقتىڭ ۇيىندە بالا كوپ قوي. اسىرەسە، وڭتۇستىك ايماقتاردا بەس- التى بالاسى بارلار جەتەرلىك. سولاردىڭ بارلىعىن كەزەككە قويىپ قويادى. الايدا جەر بارىنە بەرىلەدى دەگەن اڭگىمە جوق قوي. سوندىقتان ءبىز وبلىس ورتالىقتارىندا كوتتەدج قالاشىقتارىن سالۋدى پيلوتتىق رەجيمدە ىسكە اسىرىپ كورگەندى ءجون كوردىك. قالعان وڭىرلەردە، قالا، اۋدان، مونوقالالاردا (كەزەكتە تۇرعان ءبىر وتباسىنىڭ بىرنەشە مۇشەسىنە - اۆت. ) بەرە بەرسىن. ال وبلىس ورتالىقتارى «اۋىلعا» اينالىپ كەتپەس ءۇشىن بىركەلكى كوتتەدجدەردىڭ بولعانى دۇرىس دەپ شەشتىك. ول جەردە ءبىرىڭعاي ستيل، ءبىرىڭعاي ديزاين بولادى. وسىنداي تالاپ قويىپ وتىرمىز. الداعى ەكى جىلدا بۇل باستامانى سىناقتان وتكىزىپ كورەمىز. كوتتەدج قالاشىقتارىن اقتوبە، سولتۇستىك قازاقستان، پاۆلودار جانە تاعى ءبىرقاتار وبلىستاردا سالۋ جوسپارلانىپ وتىر. بۇگىندە كوتتەدجدەردىڭ تيپتىك جوباسى بەكىتىلدى. مەردىگەرلەر ونداي ۇيلەردى سالعاندا ءبىر شارشى مەتردىڭ باعاسىن 120 مىڭ تەڭگەدەن اسىرماۋى ءتيىس. سونىڭ ارقاسىندا اتالعان باسپانا حالىققا قولجەتىمدى بولادى.

 - «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا قالاي قاتىسۋعا بولادى؟ وعان قانداي قۇجاتتار قاجەت؟

- «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىنا قاتىسامىن دەيتىن ازاماتتار الدىمەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا بارۋى ءتيىس. سول جەردە ءوتىنىش بەرىپ، اكىمدىكتىڭ كەزەگىنە تۇرۋ قاجەت. دەگەنمەن، باسپانا ەڭ ءبىرىنشى ارداگەرلەرگە، جەتىم بالالارعا، الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعاندارعا، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن بيۋدجەت سالاسىنىڭ ماماندارىنا بەرىلەدى. الەۋمەتتىك جاعىنان از قامتىلعان ازاماتتار دا 11 ساناتقا بولىنەدى. ول - كوپ بالالى وتباسىلار، تولىق ەمەس وتباسىلار جانە تاعىسىن تاعى. ولار دا ءوتىنىش بەرىپ، كەزەككە تۇرۋى ءتيىس. الايدا ناقتى شەكتەۋلەردىڭ دە بار ەكەنىن ەسكەرۋ كەرەك. سوڭعى بەس جىلدا ادامنىڭ اتىندا باسپانا بولماۋى شارت. ول - ءبىر. سوسىن استانا مەن الماتىدا تىركەۋگە تۇرۋ مەرزىمى 2-3 -جىل بولۋى قاجەت. اتالعان ەكى قالاعا حالىق كوپتەپ كوشىپ جاتىر. سول سەبەپتى جاڭاعىداي تالاپتار ەنگىزىلدى. ماسەلەن، ماسكەۋدە تىركەۋ مەرزىمى 10 جىلدان ارتىق بولۋى شارت.

- جاقىندا «اقجول» پارتياسى «نۇرلى جەر» باعدارلاماسى اياسىندا اۋىلدان كەلەتىن جاستار ءۇشىن جاتاقحانالاردى كوپتەپ سالۋدى ۇسىندى. جاڭا باعدارلامادا ونداي شارالار بولا ما؟

 - جوق، ونداي شارالار قاراستىرىلماعان. نەگىزى، بىزدە جاتاقحانالاردىڭ تيپتىك جوباسى بار. ونداي قۇرىلىستىڭ باعاسىن دا ەسەپتەپ كوردىك. نارىقتاعى باعادان كوپ ايىرماشىلىق جوق، نەبارى 5-10 پروتسەنت. سوسىن اۋىلدان كەلەتىن جاستار ءۇشىن جاتاقحانالار جوعارى وقۋ ورىندارى جانىنان سالىنىپ جاتىر. بۇدان بولەك، وڭتۇستىكتىڭ جاستارىن سولتۇستىكتە كوپتەپ قونىستاندىرۋعا ارنالعان باعدارلاما («سەرپىن» باعدارلاماسى - اۆت.) دا بار. سونىڭ اياسىندا سولتۇستىك وڭىرلەردە جاتاقحانالار سالىنۋى قاجەت. الايدا ونداي باسپانانىڭ باعاسى قالاي بولدى، سولاي قالادى.

- سوسىن اجىراسقان ازاماتتار مەن اسكەريلەر پاتەر كەزەگىندە تۇرىپ، باسپانا الا المايدى دەگەن اقپارات بار. «نۇرلى جەر» باعدارلاماسىندا ونداي تالاپتار دا بولا ما؟

- ءيا، ونداي ۇسىنىس بار. سەبەبى نەكەگە باسپانا الۋ ءۇشىن تۇراتىندار كوبەيىپ كەتتى. الايدا ونداي ازاماتتارعا باسپانا بەرمەۋ ماسەلەسى پارلامەنتتە ءالى قارالعان جوق. اسكەريلەر بولسا، بۇرىنعىداي كەزەكتە تۇر. ءبىراق الداعى ۋاقىتتا ولاردىڭ تولەماقىلارىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكىنە اۋدارۋ جوسپارلانىپ وتىر.

- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

 اۋدارما: ارمان اسقاروۆ