ءمايىتتى «بولشەكتەۋ» كۇنا مە؟
ءسىزدىڭ ساۋالىڭىزدىڭ جاۋابىن ەكى ءتۇرلى ماسەلە اياسىندا قاراستىرعانىمىز ءجون:
1.ادام بولمىسىنىڭ قاستەرلەۋگە بايلانىستى؛
2.جالپى قوعام قاجەتتىلىگىنە بايلانىستى.
ءاسىلى، مۇسىلمان ادامنىڭ جانى مەن قانى دا قاستەرلى. ءدىن نەگىزى بويىنشا، ادامدىڭ قۇرمەتى ءتىرى كەزىندە جانە قايتىس بولعاندا دا ساقتالادى. ايشا (ر. ا. ) انامىز ريۋايات ەتكەن حاديستە: «ءمايىتتىڭ سۇيەگىن سىندىرۋ، ءتىرى ادامنىڭ سۇيەگىن سىندىرۋمەن پارا- پار[1]»، - دەگەن.
يبن حاجار: «بۇل حاديستەن مۇسىلماننىڭ ءتىرى كۇنىندەگى قاستەرلىلىگى ولگەننەن سوڭ دا ساقتالادى...» ، - دەپ تۇسىندىرگەن.
سونىمەن قاتار، شاريعاتىمىزدا:
«پايدالىسىن ىسكە اسىرۋ جانە زيانكەستىڭ الدىن الۋ[2]» دەگەن فيقھ قاعيداسى بار. وسى قاعيدا نەگىزىندە عۇلامالار كوز جۇمعان جۇكتى ايەلدىڭ قۇرساعىنداعى بالانى امان الىپ قالۋ ءۇشىن ءىشىن جارۋعا رۇقسات ەتەدى. سونداي-اق، انا ءومىرىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن شارانانى الدىرۋعا دا ءپاتۋا بار. شارتى - جۇكتىلىك ايەل ومىرىنە ءقاۋىپ توندىرگەنى تۋرالى بىلىكتى دارىگەر انىقتاماسى (دياگنوز) كەرەك.
سونىمەن بىرگە:
«ەكى مۇددەلى ماسەلە قاتار كەلسە، كۇشتىرەگىنە باسىمدىلىق بەرىلەدى. ەكى زيان قاتار كەلسە، اۋىرىنان قۇتىلۋ ءۇشىن جەڭىلى جاسالادى[3]» دەگەن شاريعات ەرەجەسى تاعى بار. سوندىقتان مەديتسينالىق ءتالىم ءۇشىن ءمايىتتى اشۋ - ادام ءومىرى مەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋ تۇرعىسىنان تۋىنداعان قاجەتتىلىك. سەبەبى، دارىگەردىڭ ادام اناتومياسىن ۇيرەنۋى كوپتەگەن اۋىر ناۋقاستىڭ ءومىرىن ساقتاۋعا سەپتىگى تيەرى ءمالىم.
سونىمەن بىرگە، مەديتسينا ءىلىمىن جەتىك ءبىلۋ - پارىز كيفايا. پارىز كيفايا - قوعامدا وسى ماماندىقتى تولىق يگەرگەن ادامدار بولمايىنشا، قوعامعا تۇگەلدەي مىندەت بوپ قالا بەرەتىن پارىز ءتۇرى. جانە وسى پارىزدى ۇيرەنۋگە قاجەتتى ءىلىمنىڭ بارلىعى وسى دارەجەدە پارىز[4].
ءمايىت سۇيەگىن بولشەكتەۋگە رۇقسات بەرەتىن جانە ەسكەرىلەتىن جايتتار:
1. سوت ساراپتاماسى. بۇل ءمايىتتىڭ ءولىمى نەمەسە قىلمىس سەبەبىن انىقتاۋ ءۇشىن تۋىنداعان قاجەتتىلىك؛
2. عىلىمي قاجەتتىلىك. مەديتسينا ماماندارىنىڭ ۇيرەنۋ جانە ۇيرەتۋى ءۇشىن. بۇنىڭ شارتتارى:
ا) ءمايىتتى اشۋعا مارقۇمنىڭ تۋىستارىنان نەمەسە قۇزىرلى ورىننان رۇقسات بولۋى؛
ءا) ءمايىتتى بولشەكتەۋ قاجەتتى دارەجەدەن اسپاۋى؛
ب) ايەل ادام مۇردەسىن مۇمكىندىگىنشە تەك ايەل ماماندار تەكسەرۋ؛
ۆ) تەكسەرۋدەن سوڭ دەنەنىڭ بارلىق اعزاسى جەرلەنۋى.
سوندىقتان دارىگەر ماماندىعىن وقىپ جاتقان ستۋدەنتتەردىڭ تاجىريبە جەتىلدىرىپ، بىلىمدەرىن تولىقتىرۋ ماقساتىندا ولگەن جاننىڭ دەنە قۇرىلىسىنا زەرتتەۋ جۇرگىزۋىنە رۇقسات. دەگەنمەن، دارىگەر جانە بولاشاق مەديتسينا مامانى ءمايىت قۇرمەتىن ءبىر ساتكە دە جادىنان شىعارماي، قاجەتتى بولعان دارەجەدە عانا دەنەگە پىشاق تيگىزگەنى دۇرىس. قاجەتتىلىكتەن تىس دەنەگە پىشاق ۇشىن تيگىزۋدىڭ ءوزى كۇنا.
[1] ءابۋ داۋد، يبن ماجاھ
[2] يلم ۋسۋل فيقھ، ابدۋلۋاھھاب حاللاف
[3] شارح قاۋاعيد فيقھيا، ش. احمەد بين شەيح مۇحاممەد زارقا
[4] ساۋد اراب پاتشالىعى، عۇلامالار كەڭەسى، 9-وتىرىس، №47 ۇكىمى (1420ھ. ج. )، مىسىر اراب رەسپۋبليكاسى، ءال- ازھار جانىنداعى ءپاتۋا ۇيىمى، 29.02.1971ج.
muslim.kz