الماتىعا جۇمىسقا كەلگەن كەلىنشەك وزبەكستانداعى كەلىندەردىڭ ازاپتى ءومىرى جايلى ايتتى

استانا. قازاقپارات - وزبەكستان جەرىندە قالىپ قويعان قازاقتار الماتى، استانا، شىمكەنت، اقتاۋ سىندى قالالاردا جۇمىس ىستەپ، وتباسىن اسىراۋدى ادەتكە اينالدىرعان.

تاشكەنتتەن الماتىعا جۇمىسقا كەلگەن كەلىنشەك، بالا كۇتۋشىسى بولىپ بىرنەشە اي ىستەگەن. وسى ۋاقىت ارالىعىندا ول قازاقستاندىق كەلىندەردىڭ ءومىر سۇرۋىنە، قايىن جۇرتىنداعى سىيى مەن ابىرويىنا قاراپ قىزىققانىن جاسىرمايدى.

Stan.kz تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن اسەم (ەسىمى وزگەرتىلگەن) وزبەكستانداعى قازاقتاردىڭ سالت-ءداستۇرى مەن اسىرەسە كەلىنگە جۇكتەلەتىن مىندەتتەر مەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ شەكتەن تىس ەكەنىن ايتتى.

- ءوزىڭىز اتا-ەنەڭىزبەن تۇراسىز با؟ تۇرمىسقا شىققانىڭىزعا قانشا جىل بولدى؟

- مەن 19 جاسىمدا تۇرمىسقا شىقتىم. وزبەكستان قازاقتارى ءۇشىن بۇل ورتاشا جاس. نەگىزىنەن قىزدار 16 جاسقا تولعان كەزدەن باستاپ، جەرگىلىكتى حالىقتىڭ ادەتى بويىنشا قىزدىڭ قولىن سۇراپ كەلۋشىلەر كوبەيەدى. كەلىسىپ جاتقاندار 17 جاستان دا وتباسىلى بولادى. مەن ەنەممەن تۇرامىن. ءبىر ۇل، ءبىر قىزىم بار. كۇيەۋىمنىڭ اكەسى جوق. جالعىز قارىنداسى تۇرمىستا. قايىن ءسىڭلىم مەن تۇرمىسقا شىققاننان كەيىن ءتورت جىل وتكەندە ۇزاتىلدى. كەلىن بولىپ تۇسكەنىمە جەتى جىلدان استى.

- الماتىلىق كەلىندەردىڭ ءومىرى سىزگە نەسىمەن ۇنادى؟

- مەن بۇعان دەيىن وزبەكستاننىڭ وزىندە جۇرتپەن ارالاساتىن جۇمىستا ىستەپ كورگەن ەمەسپىن. كەلىن بولىپ تۇسكەننەن كەيىن ءوزىمنىڭ اتا-انام مۇعالىمدىكتىڭ ديپلومىن ساتىپ الىپ بەردى. ءبىراق، اۋىلىمىزداعى مەكتەپكە جۇمىسقا تۇرا المادىم. وسى ۋاقىتقا دەيىن ءۇي شارۋاسىن ىستەدىم، ول دەگەنىڭىز: مال، اسحانا، ەسىك الدىنداعى ەگىندىك. ماۋسىمداپ ەگىن القابىندا ەڭبەك ەتەمىز. ول جەردە كادىمگى ماقتا ەگىپ، پىستە، جۇگەرى سياقتى ءداندى- داقىلداردى وسىرەمىز. الماتىعا تانىستارىمىز ارقىلى ءبىرىنشى رەت جۇمىسقا كەلىپ وتىرمىن. ءبىر كەلىنشەكتىڭ بالاسىنا قارايمىن. سول ءۇيدىڭ كەلىنى دە ءوزىنىڭ اتا-ەنەسىمەن تۇرادى. ولاردىڭ ومىرلەرى مەن ءۇشىن ەۋروپانىڭ كينوسى سياقتى.

- ولار سوندا باي تۇرادى ما؟

- سونىسى قىزىق. ەشقانداي دا باي ەمەس. الماتىنىڭ ىرگەسىندە، قاراپايىم جەر ۇيدە تۇرادى. ۇيلەرى دە ۇلدە مەن بۇلدەگە تولىپ تۇرعان جوق. تەك وزدەرىنە قاجەتتىنىڭ بارلىعى بار. كەلىندەرىن قىزىنداي كورەدى. اتاسى مەن ەنەسى كەلىندەرىن قىزىم دەپ اتايدى ەكەن. ول كەلىن بىزدەگىدەي جورعالاپ، سولارعا جاعىنۋ ءۇشىن جالپىلداپ تا جۇرگەن جوق. راسىمەن دە سول ءۇيدىڭ قىزى ما دەپ قالاسىڭ. ەنەسى كەلىنىنە بالاسىن قاراسىپ، جاعدايىن ءتۇسىنىپ كومەكشى الىپ بەرىپ، جۇمىسىن جالعاستىرۋىنا جاعداي جاساپ وتىر. ءتورت ادام تۇراتىن ءۇي. اتاسى مەن ەنەسى، كەلىنى مەن بالاسى دا جۇمىستا. مەن سول ءۇيدىڭ نەمەرەسىنە قارادىم.

- كەلىن مەن ەنەنىڭ قارىم - قاتىناسىندا وزبەكستانداعى قازاقتارمەن سالىستىرعاندا قانداي ەرەكشەلىكتەر بار ەكەن؟

- وزبەكستاندا مەن ارالاساتىن قاتارلاستارىم، ابىسىندارىم مەن كەلىندەرىم سىرت كوزگە جاقسى كەلىن بولعانىمەن، وتباسىندا قاتتى قىسىم كورەدى. كەلىن بولىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ سىنالىپ، سول ۇيگە كەلگەن جۇمىسشى سياقتى ۇلكەندەرگە جاعىنۋعا تىرىسۋ ادەت. مىسالى، مەنى ەنەم تۇندە كەش جاتقىزىپ، تاڭعى التىدا اۋلا سىپىرۋعا ۇيرەتتى. مەن ەش قارسىلىعىم جوق، جۇمىستى كەلىن ىستەگەنى جاقسى عوي. تەك تاڭعى التىدا وياتقىشى بار ساعاتىمدى الىپ قوياتىن. سوندا ايتاتىنى «كۇن شىقپاي تۇرىپ، ءوزىڭ ويانىپ ۇيرەن».

سول التىدا تۇرعاننان باستاپ تۇنگى ون ەكىگە دەيىن قيمىلداپ ءجۇرۋىڭ كەرەك. جۇمىس جوق كەزدە كورپە تىگەمىز، اۋلاداعى ءشوپتى جۇلامىز. مەنىڭشە ماماندىق بويىنشا، مەكتەپتە جۇمىس ىستەۋدىڭ ءوزى ۇلكەن باقىت. ولاي بولۋ ءۇشىن مەنىڭ اتا-انام اقشا تولەپ، جۇمىسقا كىرگىزۋى ءتيىس. سوسىن ايلىعىمدى قالاي الامىن، سولايىمەن ەنەمنىڭ قولىنا تاپسىرۋىم كەرەك. مەكتەپكە جۇمىسقا تۇرعىزۋعا اتا- انامنىڭ جاعدايى كەلمەدى. سوندىقتان تۇرمىسقا شىققاننان بەرى ءۇي شارۋاسى مەن ەگىن القابىندا ىستەيمىن. الماتىدان بالا كۇتۋشى بولىپ تاپقان تابىسىمدى دا ەنەمە الىپ بارىپ بەرەمىن.

- ەنەڭىز ول اقشانى بىرگە جەيتىن تاماققا، بالالارىڭىزدىڭ كيىمىنە جۇمسايتىن شىعار؟

- ارينە، ءبىراق بىزدە قالىپتاسقان تۇسىنىك پا بىلمەيمىن بۇرىننان كەلەجاتقان ادەت بار. كەلىن اۋىرسا، ءوز توركىنىندە ەمدەلەدى، كەلىنگە ءبىر زات قاجەت بولسا ءوزىنىڭ اتا- اناسى الىپ كەلىپ بەرەدى. ەنەم دە ءوزىنىڭ جالعىز قىزىن ەمدەتىپ، جيەن نەمەرەلەىنىڭ قاجەتىن تۇگەندەپ وتىرادى. سوندىقتان مەن تابىسىمنان ءبىر كيىم دە الا المايمىن.

- رۇقسات سۇراپ، وزىڭىزگە ۇنايتىن زاتتى الىپ الساڭىز بولاتىن شىعار.

- ارينە الۋعا بولادى. ءبىراق، سول زاتتى بىرنەشە جىل بەتىمە سالىپ، كۇيەۋىم ەكەۋمىزدى ۇرىستىرىپ، وتباسىمىزدىڭ بەرەكەسى قاشۋى مۇمكىن. بىزدە قايتىپ كەلگەن قىزدى اتا- اناسى الىپ بارىپ، وتباسىمەن تابىستىرىپ قويادى. سوندىقتان ءوز ەركىمىزبەن باس كوتەرىپ قالاعانىمىزدى ىستەي المايمىز. ءبىر، اجىراسىپ قايتا قوسىلۋ دەگەن- تۇسكەن جەرىڭدەگى ابىرويىڭ مەن سىيىڭدى تۇسىرەدى. ءومىر بويىنا كۇيەۋىنىڭ تۋىستارى كەلىننىڭ بەتىنە باسىپ وتىرادى.

- ءسۇيىپ قوسىلعان كۇيەۋىڭىز ءسىزدى قورعاپ، قالاعانىڭىز بەن تىلەگىڭىزدى ورىنداۋعا تىرىسپايدى ما؟

- بىزدە كۇيەۋىمىز ەڭ ءبىرىنشى ادام بولىپ سانالادى. ونىڭ ءسوزى- زاڭ. ايەلىن قورعاپ اتا-اناسىنا قارسى سويلەگەن ۇل بولمايدى. كۇەۋىمىزدىڭ كوڭىلىنەن شىعۋ ءۇشىن دە تۋىستارىنىڭ بارلىعىنا ەش ماسەلەسىز ۇناۋعا، جاعىنۋعا مىندەتتىمىز. كۇيەۋى ۇرىپتى دەگەن ءسوز ءبىزدىڭ جاقتا ايەلدىڭ ابىرويىن تۇسىرەدى. بىردەن سونداي تاياقتاۋعا لايىقتى ايەل دەگەن باعا الادى. شىنداپ قاراسا ەر ادامنىڭ نازىك جاندىعا قول كوتەرۋى ۇيات ەمەس پە؟

- ءسىزدى كۇيەۋىڭىز ۇرعان كەز بولدى ما؟

- ءيا. بىرنەشە مارتە. مەنىڭ ابىسىنىمدى ءتىپتى اياعى اۋىر كەزدە ەنەسى ساباپ تاستادى.

- نە سەبەپتى؟

- كەلىنى ۇناماي قالعان. ۇلىن اجىراستىرىپ، باسقا قىز الىپ بەرمەكشى ەدى.

- ول كەلىن نە سەبەپتى ۇناماي قالدى؟

- قايىن ءىنىم ءوزىنىڭ قالىڭدىعىن قاتتى جاقسى كوردى. ول ەشقاشان تۋىستارىنىڭ سوزىنە ەرىپ، ايەلىنە قول كوتەرگەن ەمەس. كەلىنىم دە كۇيەۋىن قاتتى جاقسى كورەدى. اناسى ۇلىن ايەلىنەن قىزعانعان بولار، كەلىندى بىرنەشە رەت ۇيىنەن قۋىپ جىبەردى. اياعى اۋىر كەزدە شاشىنان جۇلىپ، اۋناتىپ تۇرىپ ۇردى. مۇمكىن بالانى تۇسىرمەكشى بولعان دا شىعار. كەلىنىمىز سوندا دا ەشقايدا كەتكەن جوق. ءقازىر امان- ەسەن بوسانىپ الدى. ال، قاينىم اناسىنان ايەلىن قورعامايدى جانە اناسىنا قارسى دا شىقپايدى، شەشەسىنىڭ ءسوزىن قولداپ تا سويلەمەيدى.

- ەنەسىنەن تاياق جەگەن كەلىنشەك ءوز اتا-اناسىنا شاعىمدانبايدى ما؟

- جوق. اتا-اناسىن الاڭداتقىسى كەلمەيدى. بىزدە كۇيەۋىنەن، قايىن ەنەسى مەن قايىن سىڭلىسىنەن تاياق جەپتى دەگەن جاي قالىپتى جاعداي سياقتى. وندايدى باسىنان وتكىزبەيتىندەر كەم. مىسالى، مەن دە قانشا قورلىق كورگەنىممەن ءوز اتا-اناما بىلدىرمەۋگە تىرىسامىن. اپكەلەرىمە عانا ايتامىن. ولاردان اقىل سۇراپ وتىرامىن. ولار تەك «شىدا» دەگەن اقىل ايتادى. بالالار وسكەننەن كەيىن باسىلادى دەپ سەندىرەدى.

وزبەكستاندا تۇراتىن قازاق كەلىنى وسىلايشا الماتىدا تۇراتىن كەلىندەر سياقتى ءومىر ءسۇرۋدى ارماندايدى. اسەم الداعى ۋاقىتتا كۇيەۋىنە قازاقستانعا كوشۋ جايلى ۇسىنىس ايتىپ كورمەكشى. سەبەبى، ول قىزىنىڭ ءوز ءومىرىن قايتالاعانىن قالامايدى.