الاش اۆتونومياسى ءاۋ باستا دەربەس مەملەكەت بولۋدى ارمانداعان - سۇلتانحان اقق ۇلى

استانا. قازاقپارات - الاش تانۋشى سۇلتانحان اقق ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە الاش يدەياسىن دۇرىس تۇسىنبەيتىندەر كوپ.

«الاش پارتياسى»، «الاش قوزعالىسى» مەن «الاش اۆتونومياسى» دەگەن اتاۋلاردى بىلسە دە، يدەيانىڭ تۇپكى ماقساتىن تۇسىنبەيدى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«ءبىر نارسەگە باسا نازار اۋدارۋىمىز قاجەت. XX عاسىردىڭ باسىندا «اۆتونوميا» دەگەن ۇعىمنىڭ قازىرگى تۇسىنىكتەن ايىرماشىلىعى جەر مەن كوكتەي بولعان. مىسالى، اۆستراليا دا انگليانىڭ «اۆتونومياسى» بولىپ سانالادى. سوندىقتان ءاليحانداردىڭ تۇسىنىگى بويىنشا «اۆتونوميا» دەگەن سونداي مەملەكەت بولدى. ءوز الدىنا جەرى، ەلتاڭباسى، بىلايشا ايتقاندا، مەملەكەتتىلىكتىڭ بارلىق اتريبۋتتارى بولعان. سول سەبەپتى الاش پارتياسى، الاش قوزعالىسى - بۇنىڭ بارلىعى الاش ۇلتتىق، دەموكراتيالىق، پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ جولىنداعى قوسالقى جۇمىستىڭ ءبىرى بولدى»، - دەدى اقق ۇلى بۇگىن استانادا وتكەن جيىندا.

ونىڭ ايتۋىنشا، الاش پارتياسىن قۇرۋدىڭ نەگىزگى ماقساتى - بۇكىل رەسەيلىك قۇرىلتاي جينالىسىنا قاتىسىپ، قازاق حالقىنا بولىنگەن «كۆوتانى» بارىنشا يگەرۋ. سول ارقىلى الاش مەملەكەتىن زاڭداستىرىپ شىعارۋ مىندەتى بولعان.

«ەندى قاراڭىز، بۇكىل رەسەيلىك قۇرىلتاي جينالىسىنىڭ سايلاۋى كەزىندە قازاقستاندا «الاش» پارتياسىمەن بىرگە كولباي توعىسوۆتىڭ «ءۇش ءجۇز» پارتياسى مەن ءالىبي جانگەلدين باستاعان سوتسيال-دەموكراتتار داۋىسقا ءتۇستى. سوندا «الاش» پارتياسى ءبارىن ويسىراتا جەڭىپ، قازاققا بولىنگەن بۇكىل 43 مانداتقا يە بولدى. حالىق ونى نەگە قولدادى؟ سەبەبى اتالعان پارتيا قازاقتى ۇلت بولىپ ۇيىستىردى، ءاربىر ازامات رۋىنا، جۇزىنە قاراماي، ءوزىن الاشتىڭ ۇرپاعىمىن دەپ قابىلدادى. سوندىقتان ول كەزدە الاش مەملەكەت بولىپ قالىپتاسا ءبىلدى. ءيا، رەسەي يمپەرياسىنىڭ قۇرامىنداعى اۆتونوميا رەتىندە اياققا تۇرا باستادى»، - دەپ اتاپ كورسەتتى الاشتانۋشى.

ال «الاش» پارتياسىنىڭ جارعىسىندا «رەتى كەلسە، ءوز الدىنا دەربەس، رەتى كەلمەسە، رەسەي قۇرامىنداعى اۆتونوميا بولامىز» دەپ جازىلدى. 1917-جىلى قازان ايىندا ءاليحان بوكەيحانوۆ جالپى ءسىبىر سەزىنە قاتىستى. سوندا پارتيا وكىلدەرى ءسىبىر اۆتونومياسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا ارنايى باپ ەنگىزۋگە كەلىستى. وعان سايكەس، الاش اۆتونومياسى قالاعان كەزدە ءسىبىر اۆتونومياسىنان ءبولىنىپ، ءوزىن دەربەس مەملەكەت رەتىندە جاريالاي الادى. «قازىر كەيبىر تاريحشىلار ءاليحاننىڭ دەربەس مەملەكەت بولىپ ءبولىنۋدى ماقسات تۇتپاعانى جايىندا ايتادى. ولار قاتتى اداسىپ وتىر. الاش پارتياسىنىڭ دا، الاش قوزعالىسىنىڭ دا تۇپكى ماقساتى - دەربەس مەملەكەت بولۋ. ولار رەسەيدىڭ قۇرامىندا «اعا-كوكە» دەپ، ورىستاردىڭ ارقاسىنان قاعىپ وتىرىپ، اقىرى مەملەكەتتىڭ شەكاراسىن تولىعىمەن بەلگىلەپ الۋدى كوزدەدى. باسقارۋشى كادرلاردى دايارلاپ، ءوز اسكەرىن جاساقتاپ العاننان كەيىن ءبولىنىپ كەتۋدى ارمانداعان»، - دەدى سۇلتانحان اقق ۇلى.

اۆتور: ارمان اسقاروۆ