قايتىس بولعان ادامنىڭ «جەتىسىن» نەمەسە «قىرقىن» بەرۋدىڭ شاريعاتتا نەگىزى بار ما؟
«امبەباپ» دەۋىمنىڭ سەبەبى، ارداقتى عالىمنىڭ كىتاپ جازباعان ءدىني سالاسى جوق شىعار. بۇل عالىم بار بولعانى 40 جىلدىق ومىرىندە فيقھ، حاديس، ءتاپسىر، تاريح، اراب ءتىلى، كالام، مانتىق (لوگيكا) ت. ب. عىلىمدارىنا قاتىستى 600 گە جۋىق باعالى ءارى اۋقىمدى ەڭبەكتەر جازىپ قالدىرعان.
سول ەڭبەكتەرىنىڭ ءبىرى «ءال-ءحاۋيي ليل ءفاتاۋا» اتتى كىتابىندا، قابىر الەمىنە قاتىستى بولىمدە عۇلاما مىناداي ريۋاياتتاردى كەلتىرەدى.
ەلۋ شاقتى ساحابادان ءتالىم العان، تابيعيندەردىڭ ۇلىق عۇلاماسى تاۋس يبن قايسان بىلاي دەگەن:
«شىنىندا، مايىتتەر (قابىرگە قويىلعاننان سوڭ) جەتى كۇن بويى سىناققا دۇشار بولادى. وسىعان وراي، ولار (ساحابالار) وسى كۇندەرى سول مايىتتەردىڭ اتىنان اس بەرۋدى ۇنامدى سانايتىن».
بۇل ريۋايات يمام ءاحماد يبن ءحانبالدىڭ «كيتابۋز زۋھد» اتتى كىتابىندا ريۋاياتشىلار تىزبەگىمەن قوسا كەلتىرىلەدى.
بۇنىمەن قاتار بەدەلدى ءحاديسشى عۇلاما، فيقھ بىلگىرى «سيقا»، ياعني، «سەنىمدى» دەگەن اتاققا يە ابدۋل ماليك يبن ءجۇرايح (80-150 ح. ج. ) ءوزىنىڭ ەڭبەگىندە تابيعيندەردىڭ ۇلكەنى ۋبايد يبن ءۋماير ەسىمدى عۇلامانىڭ (مۇنى ساحابا دەيتىندەر دە بار) بىلاي دەگەنىن جەتكىزگەن:
«قابىردە ءمۇمىن ادام مەن مۇنافيق ادام سىناققا دۇشار بولادى. ءمۇمىننىڭ سىناعى - جەتى كۇن. مۇنافيقتىڭ سىناعى - قىرىق كۇن».
يمام سۋيۋتي وسى حاديستەردى ۇزاق تالقىلاي كەلە: «تاۋس نەمەسە ۋبايد (ر. انھۋما) سىندى ۇلىق تابيعيندەردىڭ قابىر الەمى سەكىلدى تىلسىم قۇبىلىستاردى ءوز ويلارىمەن ايتۋلارى مۇمكىن ەمەس. ال، حاديس عىلىمىنداعى قاعيدا بويىنشا، اقىرەت، بارزاح الەمى سەكىلدى ت. ب. اقىل مەن لوگيكاعا ورىن جوق ءدىني تاقىرىپتاردا كەلتىرىلگەن ريۋاياتتاردىڭ ۇكىمى - «ءمارفۋ» بولىپ تابىلادى. (ياعني، ريۋاياتشى كىسى ول ءسوزىن اشىق پايعامبار ايتتى دەمەسە دە، ونىسىن «پايعامبار ايتقان» دەپ قابىل ەتىلەدى). سوندىقتان دا، تاۋس (ر. ا. ) سەكىلدى ساحابا كورگەن، سەنىمدى تابيعين عۇلامالاردىڭ مۇنداي تاقىرىپتاردا ايتقان ءسوزى - «ءمارفۋ ءمۇرسال» ۇكىمىندە بولادى. (ياعني، ەستىگەن ساحابانىڭ ەسىمىن اتاماي، تىكەلەي «پايعامبار ايتتى» دەپ ريۋايات ەتكەن دەرەك رەتىندە ەسەپتەلەدى)»، - دەپ اتالمىش ريۋاياتتاردىڭ نەگىزگە الارلىقتاي «ساحيح» ەكەندىگىن ايتىپ وتەدى[1].
دەمەك، جوعارىداعى دەرەكتەرگە قاراعاندا، ءمايىت جەر قويناۋىنا تاپسىرىلعاننان سوڭ جەتى كۇن بويى پەرىشتەلەر تاراپىنان سۇراققا الىنادى ەكەن. سوندىقتان دا ساحابالار سول كۇندەرى مارحۇمنىڭ اتىنان اس بەرىلۋىن ۇنامدى ارەكەت رەتىندە ساناعان. وسىعان وراي، قازاق ۇلتىندا ءداستۇر بوپ قالىپتاسقان «جەتىسىن بەرۋ»، «قىرقىن بەرۋ» اتاۋىمەن بەلگىلى راسىمدەردىڭ دە ءتۇپ- توركىنى يسلامي دەرەكتەرگە سۇيەنەدى دەۋگە نەگىز بار.
دەرەككوز: islam.kz