رەسەي ف ق ق ورتالىق مۇراعاتى ءاليحان بوكەيحانوۆ تۋرالى ماتەريالداردىڭ قۇپياسىن اشتى
عىلىمي جۇمىس اۆتورى - رەسەي ارنايى قىزمەتتەرىنىڭ قايراتكەرى، رەسەيلىك تاريحشى، ر ع ا رەسەي تاريح ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى ۆاسيلي حريستوفوروۆ.
«قازاقستاننىڭ ساياسي قايراتكەرى، عالىم، جۋرناليست، اۋدارماشى ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ ەسىمى XX ع. قازاقستان مەن رەسەي تاريحىن زەردەلەگەن زەرتتەۋشىلەرگە جاقسى تانىس. بوكەيحانوۆ «الاش» قازاق ۇلتتىق پارتياسىنىڭ قالىپتاسۋىنا باستاماشىلىق ەتكەن. تاۋەلسىز قازاقستاندى قۇرۋعا ۇمتىلعان. الاشوردا اۆتونوميالىق ۇكىمەتىنىڭ العاشقى ءتوراعاسى بولدى، - دەپ اتاپ وتىلگەن باياندامادا.
- قۇپياسىزداندىرىلعان، ورتالىق مۇراعاتتىڭ عىلىمي اينالىمىنا ەنگىزىلگەن قۇجاتتار مەن ماتەريالدار بوكەيحانوۆتىڭ ساياسي ءومىربايانىنىڭ بەلگىسىز فاكتىلەرىن اشۋعا، «الاش» پارتياسى جانە الاشوردا اۆتونوميالىق ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلۋى مەن جۇمىس ىستەۋ تاريحىن تولىقتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«قازاقستاندا كەڭەس بيلىگى ورناعان ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ الاشوردالىقتار ماڭىزدى قازاق مەملەكەتتىك ورگاندارىنىڭ بارلىعىندا بولدى. بۇل الاشوردانىڭ ۇلتتىق مۇددە تۇرعىسىنان ءتيىمدى ساياسات جۇرگىزۋگە، قازاق حالقىنا ىقپال ەتۋگە مۇمكىندىك بەردى. بوكەيحانوۆ - حالىقتىق جەر ءبولۋ كوميسسارياتى القاسىنىڭ مۇشەسى، بايتۇرسىنوۆ - حالىقتىق اعارتۋ كوميسسارياتىنىڭ مۇشەسى، عابباسوۆ - سەمەي وبلىستىق زەمستۆو جانىنداعى جەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى بولعان»، - دەلىنگەن عىلىمي جۇمىستا.
1922-جىلى وپپوزيتسيالىق باعىتتاعى زيالى قاۋىم وكىلدەرىن وقشاۋلاۋ ماقساتىندا كەڭەس ساياسي باسشىلىعىنىڭ نۇسقاۋىمەن ولاردى ماسكەۋ، لەنينگراد، قازان، رەسەيدىڭ باسقا دا ءىرى قالالارىنان شەتەلگە، سىبىرگە جەر اۋدارۋ وپەراتسياسىن جۇرگىزدى. جازاسىن وتەگەننەن كەيىن ەكىنشى توپ ءىرى قالالاردا تۇرۋعا قۇقىقتارى بولعان جوق. سول ۋاقىتتا بوكەيحانوۆتى قازاق حالقىنان وقشاۋلاۋ ماقساتىندا ماسكەۋگە جەر اۋداردى، ول باسپا ورتالىعىنىڭ قازاق سەكسياسىنا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ ورنالاستى»، - دەپ جازدى ۆ. حريستوفوروۆ.
1926-جىلى قىركۇيەكتە بوكەيحانوۆ اقتوبەدە تۇتقىندالدى، ماسكەۋگە جەتكىزىلىپ، بۋتىرسكي تۇرمەسىنە قامالدى. بوكەيحانوۆ تاعدىرىن ايگىلى «ۇشتىك» شەشتى. «1937-جىلى 27- قىركۇيەكتە ساعات 11 دە ك س ر و جس ءا ا جابىق سوت وتىرىسى باستالدى. سوتتى قاراۋ ءراسىمى، ۇكىمدى جاريالاۋ نەبارى 20 مينۋتقا سوزىلدى. سول كۇنى بىردەن ورىندالاتىن ۇكىممەن اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. مۇراعاتتا ونىڭ جەرلەنگەن جەرى جايلى كورسەتىلمەگەن. الايدا سول كەزەڭدە ساياسي قۋعىن-سۇرگىن قۇرباندارىن دون زيراتىنا جەرلەيتىن بولعان. سوندىقتان بوكەيحانوۆ سۇيەگى سول جەردە بولۋى ىقتيمال»، - دەدى حريستوفوروۆ.
كونفەرەنسياعا تۇركيا، وڭتۇستىك كورەيا، رەسەي، ۋكراينا، قىرعىزستان ەلدەرىنەن شەتەل عالىمدار كەلدى نە باياندامالارىن جىبەرگەن. قازاقتىڭ «الاش» ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى تاريحىن زەرتتەۋشىلەرى دە ءوز ەڭبەكتەرىن ۇسىنعان.