قازاقتىڭ سالت-داستۇرلەرى يسلام دىنىنە قايشى ما
حالقىمىزدىڭ سالتى مەن ءداستۇرى عاسىرلار بويى جيناقتالعان رۋحاني قازىنا دەسەك بولادى.
سالت- ءداستۇرىمىز سان عاسىرلاردا قالىپتاسىپ، جەتىلىپ، داۋىرلەردىڭ سىنىنان سۇرىنبەي ءوتىپ، بۇگىنگى ۇرپاق بىزگە جەتتى.
داستۇرگە باي حالىق قاشاندا مادەنيەتكە باي بولادى. ءداستۇر مەن مادەنيەتتىڭ توعىسى ءبىر. ارناسى مەن ساعاسى سالالاس. قازاق حالقىنىڭ سالت- ساناسىنىڭ قاي ءتۇرىن الساڭىزدا، يسلام مەن ۇندەستىگىن بايقايمىز.
قازاقستان مۇسىلماندارىنىڭ ءدىني باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى، باس ءمۇفتي ەرجان قاجى مالعاجى ۇلى حازىرەتتىڭ «ءدىن مەن ءداستۇر» اتتى ەڭبەگىنىڭ جارىققا شىعۋى اسىل دىنىمىزبەن قازاق حالقىنىڭ سالت- ساناسىنىڭ دىنىمىزبەن ۇندەستىگىن تەرەڭ تارقاتا بىلگەن، اسا قۇندى ەڭبەك. ءدىن مەن ءداستۇر جايلى بۇل اتالعان ەڭبەك تانىم كوكجيەگىن كەڭەيتە تۇسەرى حاق.
ەلباسىمىز ءوز سوزىندە «ادامنىڭ ساناسىندا ءدىني جانە ۇلتتىق سەزىمدەر ءاردايىم تىعىز استاسىپ جاتادى» دەدى. ۇلتتىق سانا مەن ءدىن ادام ساناسىندا ءوزارا ۇندەستىكتە.
قۇران كارىمدە اللا تاعالا ەشقاشاندا ءار ۇلتتىڭ ءوز سالتىنا تيىم سالماعان، قايتا اللانى ۇمىتپاۋدى، وزىنە قۇلشىلىق جاساۋدى عانا تالاپ ەتكەن. ويتكەنى اللا تاعالا تەك رۋحاني ءمولدىر تازالىقتى عانا باعالايدى جانە نيەتتى باستى نەگىز ەتكەن.
اللا تاعالا ءوز پەندەسىنە: «كەشىرىمدى بول، عۇرىپقا بۇيىر جانە نادانداردان جىراق بول» - دەپ ءامىر ەتەدى. ياعني بۇل جەردە سول ۇلتتىڭ سالتىمەن ساناسۋدى، ءداستۇرىن قۇرمەتتەۋدى بۇيىرىپ تۇر دەپ تۇسىنۋگە بولادى.
اللا تاعالا قاسيەتتى قۇرانكارىمنىڭ «حۋجۋرات» سۇرەسىندە: «ەي ادامدار! مەن سەندەردى ءبىر ەركەك، ءبىر ايەلدەن جاراتتىم جانە سەندەردى ءبىر- بىرلەرىڭدى تانىسىن دەپ، ءبىر- بىرلەرىڭدى ءبىلسىن دەپ سەندەردى ۇلتتار جانە ۇلىستار ەتىپ جاراتتىق» دەيدى. بۇل اياتتاردىڭ استارىندا ۇلتتار مەن ۇلىستاردىڭ ءوزارا بىرلىگى مەن سالت- ساناسىنا قۇرمەتپەن قاراۋ جاتىر. ۇلت بولعاسىن ونىڭ وزىنە ءتان سالت مەن عۇرپى بولارى انىق.
پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س. ع. س. ) ءوزىنىڭ سوليب دەگەن ساحاباسىنا: «ءاي، سوليب! جاقسى ىستەرىڭدى يسلام داۋىرىندە دە جالعاستىر، جۇرتقا جاقسىلىق جاسا، تۋعان- تۋىسقاندارىڭمەن قارىم- قاتىناسىڭدى ورنات، كورشىلەرىڭمەن جاقسى تۇر، قوناعىڭدى سىيلا» - دەدگەن.
پايعامبارىمىزدىڭ (س. ع. س. ) ءبىر حاديسىندەگى: «ۇلكەندەرىڭىز ءۇشىن ورىندارىڭىزدان تۇرىڭىزدار!»، «كىشىلەرگە مەيىرىم، ۇلكەندەرگە قۇرمەت كورسەتپەگەن بىزدەن ەمەس» (تيرميزي) - دەگەن ءسوزى حالقىمىزدىڭ ۇلكەندى سىيلاۋ تۋرالى ۇلاعاتتى تاعىلىمىمەن ۇندەسىپ جاتىر.
ۇلتىمىزدىڭ ۇلى عۇلامالارى دا ۇلتىمىزدىڭ سالت ساناسىن ونىڭ تاربيەلىك ماڭىزىن ۇلىقتاپ، ناسيحاتتاپ وتكەن.
حالقىمىزدى «ءداستۇردىڭ وزىعى مەن توزىعى بار» دەگەن اتالى ءسوز بار. ءبىز ءداستۇرىمىزدىڭ وزىعىنان ۇيرەنىپ، سول ارقىلى ءتۇرلى تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ الدىن كەسىپ، ءداستۇر مادەنيەتىمىزدىڭ جاۋھارىن ۇرپاقتارعا امانات ەتىپ كەتۋىمىز كەرەك.
يبراھيم قاجى قارناقباي ۇلى، شىعىس قازاقستان وبلىسى، وسكەمەن قالاسى، «مۇحامادي» مەشىتىنىڭ باس يمامى