ءبىر ميلليون ورالمان - ءبىر ميلليون اسكەرىڭىز، نۇرەكە
ەسىمدى بىلگەننەن اۋىل ۇلكەندەرىنىڭ «قازاقتىڭ پاتشاسى نازارباي قازاقستاندى سابەتتەن ءبولىپ الىپتى»، «الىس- جاقىن مەملەكەتتەردىڭ بارىنە قولدارىڭداعى قازاقتى جىبەرىڭدەر دەپ حات جولداپتى»، «تۇتاس قازاققا ەلگە ورالىڭدار دەپ جار سالىپتى» دەپ اۋىزدارىنان ىلعي دا سۋى قۇرىپ وتىراتىنىن ەستىپ ءوستىم.
ونداي اقجارما ءسوز ءسىزدىڭ 1992 -جىلى وتكەن دۇنيەءجۇزى قازاقتارى قۇرىلتايىندا جاساعان «قۇشاعىمىز باۋىرلارعا اشىق!» اتتى بايانداماڭىزدان دۇنيەنىڭ ءتورتبۇرىشىنا تاراعان شاراپاتى بولۋى كەرەك. ءيا، ءسىز بايانداماڭىزدا: «وتكەن جىلى تۇركياعا ساپار كەزىندە ستامبۋل اۋەجايىندا جينالعان اعايىنداردىڭ «اقسارباس!»، «اقسارباس!» - دەپ قول جايىپ، بىردەن ءۇش اقسارباس شالعانى ءبىزدى قاتتى تەبىرەنتتى»، - دەپسىز. سىزگە باعىتتالعان ريزالىق، قولپاش سوزدەردى، اق جارما تىلەك پەن رياسىز العىستاردى مەن سياقتى شەتەلدە تۋىپ- وسكەن قازاق بالاسىنىڭ كەز كەلگەنى ەستىگەنى انىق. سەبەبى قازاقستان تاۋەلسىز ەل بولىپ، كوك تۋى كوكتە جەلبىرەگەن ساتتە قاي قازاق بولسا دا ءبىر- ءبىر اقسارباس ايتتى، ا قۇدايلاپ، اق پاتشاسىن ءسىز دەپ تانىدى. ءسىبىردىڭ ساعاسىنداعى، ولكەنىڭ تورىندەگى، ءتاڭىر تاۋدىڭ ارعى- بەرگى بوكتەرىندەگى، ءتىپتى سۇيەگى التايدان گيمالاي اسقانشا اق جوڭقا بولىپ شاشىلسا دا، انادولىعا جەتكەن، ءسويتىپ جاسىل قۇرلىققا شاشىراي تارالعان ەۋروپا قازاعى دا ءار دۇعاسىنا ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى قوسىپ، اللادان تىلەۋىڭىزدى تىلەدى. ول قولپاش پەن تىلەۋدىڭ، ول العىس پەن ارداقتاۋدىڭ استارىندا ءسىزدىڭ موينىڭىزعا ارتىلعان ۇلكەن امانات بار ەدى. قازاقتىڭ بىرلىگى مەن بەكەمدىگىنە، ۇلت بولىپ ۇيىسۋىنا، مەملەكەت بولىپ دامۋىنا ءسىز باستاعان قادامدار اداستىرماي جەتكىزەدى دەگەن سەنىم بار ەدى. ءيا، ءسىز قازاقتىڭ سەنىمىن اقتاۋعا كۇش- جىگەرىڭىزدى ايامادىڭىز.
ءبىرىنشى: سان عاسىردان بەرى قانشاما قان توگىلىپ، ءسىز بەن بىزگە جانە ەرتەڭگى ۇرپاققا جۇماق مەكەن بولسىن دەپ بابالار جانىن پيدا ەتكەن، ۇشقان قۇستىڭ قاناتى تالاتىن التاي مەن اتىراۋ اراسىنداعى اتا قونىسىمىزدىڭ شەكاراسىن ازۋى التى قارىس كورشى مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارىن مويىنداتىپ بەكىتتىڭىز؛ ەكىنشى: التى الاشقا ات وزدىرىپ، ءوزىڭىز باسشىسى بولىپ وتىرعان دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ارقىلى قانداستارىمىزدى ەلگە شاقىردىڭىز، بەس عاسىردان بەرى بىتىراپ كەتكەن قازاقتىڭ باسىن قوستىڭىز؛ بۇل - ءسىزدىڭ قازاقتىڭ تاسقا باسقان تاريحىنا التىن ارىپپەن جازىلاتىن ەڭ ۇلى ەڭبەگىڭىز دەپ بىلەمىن.
ءۇشىنشى: ەل مەن جەردى ۋلاعان يادرولىق قارۋدان باس تارتتىڭىز، تۇتاس الەمدى، الپاۋىت مەملەكەتتەردى بەيبىتشىلىككە شاقىردىڭىز؛ ءتورتىنشى: ءسىز ارقا توسىنە ارۋ قالا استانانى سالدىردىڭىز. ارينە، استانانىڭ ابىرويى ارۋلىعىندا ەمەس، قازاقتىڭ ورتالىقتان بوي كوتەرگەن ورداسى بولعاندىعىندا؛ بەسىنشى: ءوزىڭىزدىڭ جول اشۋىڭىزبەن، ءسىز تاعايىنداعان «بولاشاق» ستەپەندياسى ارقىلى جاستارىمىز شەتەلدەردەگى ماڭداي الدى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ، ەل يگىلىگىنە جۇمىس ىستەۋدە. سونداي- اق، نازاربايەۆ اتىنداعى مەكتەپتەر جەلىسى، ۋنيۆەرسيتەت جانە ءبىلىم ورتالىقتارى وزىق ءبىلىم يەلەرى مەن ساپالى ماماندار دايارلاۋعا بار كۇشىن سالىپ جاتىر. التىنشى: باستىسى ءبىز پرەزيدەنتى عانا ەمەس، ءجۇز توقساننان استام مەملەكەتتەر تاراپىنان مويىندالعان تاۋەلسىزدىگى، مەملەكەتتىك نىشاندارى - مەملەكەتتىك تۋى، ءانۇرانى، ەلتاڭباسى بار، ۇلتتىق ۆاليۋتاسى، كونستيتۋتسياسى بار مەملەكەتپىز جانە بەيبىت ءھام تۇراقتى ەكونوميكاسى قالىپتاسقان ەلدىڭ ازاماتى بولىپ ءومىر سۇرۋدەمىز.
قادىرلى ەلباسى! ءسىزدىڭ التى الاش ءۇشىن ىستەگەن ەڭبەتەرىڭىز وسى التى قىزمەت دەۋدەن اۋلاقپىن. دەگەنمەن، ۋاقىتتىڭ، زاماننىڭ تارازىسىنا تۇسكەندە التىنداي جارقىراپ، ۇرپاق جادىندا جاتتالاتىن ەڭ ەلەۋلى جۇمىستارىڭىزدى اتاۋعا تىرىستىم. مىنە، ءسىز «قۇشاعىڭىزدى باۋىرلارعا اشقالى» 23 جىل بولدى. مينيستر كورسەتكەن مالىمەتكە سۇيەنسەك، سول ۋاقىتتان بەرى ەلگە كەلگەن قانداستار سانى ءبىر ميلليونعا جۋىقتاپتى. اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولاتىن سان. دەگەنمەن بۇل 1992 -جىلى ءوزىڭىز اتاعان شەتەلدەگى 4,5 ميلليون قازاقتىڭ ءوسىمى عانا دەپ مەجەلەۋگە بولادى. ياعني قىتاي، وزبەكستان، رەسەي سياقتى قازاعى كوپ وڭىرلەردەن 100-200 مىڭ ارالىعىندا عانا قازاق ەلگە ورالدى دەگەن ءسوز. بۇل شەتتەگى قازاق ەلگە ءالى جىلجي قويماعانىن دالەلدەيدى. شىندىعىندا شەتەلدەگى قازاقتاردىڭ پاسپورت الىپ، قازاقستان شەكاراسىنان اتتاعانعا دەيىنگى قادامىن مىڭ ءبىر ماشاقات دەسەك، ەلگە كەلىپ قۇجات جۇزىندە قاتارعا قوسىلۋى دا قيامەت- قايىم بولىپ تۇر.
الەمدەگى ءۇش قازاقتىڭ بىرەۋى ءالى شەتەلدە. كوشتىڭ اياڭى بۇلاي جيىرما جىلدا ءبىر عانا ميلليون قازاق ەلگە كەلەتىن جۇرىسپەن جالعاسسا، سول بەس ميلليون قازاقتىڭ ەلگە كەلۋىنە 100 جىل كەرەك ەكەن. ءسىز پارمەندى ءامىر بەرسەڭىز، ءجۇز جىلدىق جۇمىس بەس- اق جىلدا اتقارىلادى ەمەس پە، قازاقتىڭ كوبەيگەنى ءورىسىڭىزدىڭ كەڭەيگەنى عوي. مەن شەتتەگى قازاق «اش قالدى» دەپ جىلامايمىن. وزدەرىنىڭ وتانى بولا تۇرسا دا قازاقى بولمىسىنان ايىرىلىپ بارا جاتقانىنا جىلايمىن. ءوزىم قىزمەت ەتەتىن «قامشى» پورتالىنىڭ جالعىز ۇستانىمى دا - وسى. بەيبىت زاماندا باۋىرلارىمىزدى جات قىلماي، جاقىن تارتىپ، قازاق كوشىنە قامشى باسۋ. سول ارقىلى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىڭ ودان ءارى نىعايتۋ.
ءسىزدىڭ 6 -تامىزدا، ۇكىمەت وتىرىسىندا قانداستارىمىزعا جاعداي جاسالۋى كەرەك دەگەن ءسوزىڭىز ەلدىڭ ءىشى- سىرتىنداعى قازاقتى تەگىس قۋانتتى. قازاقتىڭ باباسى الاشاحاننىڭ، قازاق حاندارىنىڭ باباسى جوشى حاننىڭ سۇيەگى جاتقان ۇلىتاۋ تورىندە سويلەگەن ۇلت بولاشاعى جونىندەگى تولعانىستارىڭىز دا باسقا ەمەس قارا ورمان قازاعىڭىزدى سەرپىلتىپ تاستادى. ءسىزدىڭ كورەگەن ساياساتىڭىزدىڭ ارقاسىندا قازاقستان كوركەيدى، مويىندالدى. گۇلدەنگەن قازاقستاننىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى ءوزىڭىز ايتقانداي ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك. بەتىن ءارى قىلسىن، زاۋدە عالام قازاقتىڭ باسىنا قارا بۇلت تونە قالسا، سىرتتان ەلگە كەلىپ، دەموگرافيانى ءبىر ميلليونعا كوبەيتكەن سول قانداستارىڭىز الاش اسكەرىنىڭ قاتارىن ءبىر ميلليونعا تولىقتىراتىنىنا كۇمان جوق. ويتكەنى ولار قۋ جانىن «تاۋەلسىزدىك» دەيتىن ءبىر اۋىز سوزگە بايلاپ كەلگەن «جانكەشتىلەر». كوك كويلەك پەن توق قارىندى ويلاسا، سول تويعان جەرلەرىندە جۇرە بەرەتىن ەدى. «قارا ورمانىن» تاستاپ، قازاقستانعا تارتتى. ەندەشە قانداستارىمىزدىڭ «تاۋەلسىزدىكتەن» باسقا بايلىعى جوق. مەن بۇل ماقالانى سىزگە دەگەن ماقتاۋ ءسوزدىڭ كەندەلىگىنەن ەمەس، جىراقتا جۇرگەن قازاق ەلگە كەلەر ەسىك كەڭ اشىلسا دەپ، وزدەرى تۇرىپ جاتقان ەلدەن بوگەلىسسىز، جوڭكىلە كوشۋىنە ديپلوماتيالىق قاتىناس جاساپ بەرەر دەپ سەنگەندىگىمنەن جازدىم. موينىڭىزداعى اماناتىڭىز اقتالسىن، اماندىعىڭىزدى تىلەيمىن!
نۇرعالي نۇرتاي
«قامشى» سىلتەيدى