سالافيزمنەن سەزىكتەنۋگە سەگىز سەبەپ
سول كەزدەگى ۇلتتىق قاۋپسىزدىك كوميتەتىنىڭ باسشىسى دا، ەلباسى دا بىرنەشە ادامنىڭ ولىمىنە سەبەپكەر بولعان لاڭكەستەردىڭ سالافيزم مۇريتتەرى ەكەنىن اشىق ايتتى.
تەك ءدىنتانۋشىلار مەن مۇسىلماندار ءدىني باسقارماسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى عانا ەمەس، بۇعان دەيىن ءتۇرلى ساياسي- قوعامدىق ماسەلەلەرگە قاتىستى پىكىر قايشىلىعى بايقالىپ كەلگەن ساياساتكەرلەر مەن وزگە دە قوعام بەلسەندىلەرى ءبىراۋىزدان جات اعىمنىڭ قاۋىپ- قاتەرىن تالقىعا سالىپ، وعان زاڭدىق نەگىزدە تىيىم سالۋ ماسەلەسىن كوتەردى. ءتىپتى، ەلباسى اتىنا وسىنداي وتىنىشپەن اشىق حات تا جاريالاندى. الايدا، تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋ، جولىن كەسۋ باعىتىندا قولعا الىنعان كەشەندى شارالار مەن ءتيىستى زاڭنامالارعا وزگەرىستەر دايىنداۋ كەزىندە اتالعان اعىمعا قاتىستى ناقتى قادامدار نازاردان تىس قالدى.
زاڭنامالارعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر نەگىزىنەن كوشى- قون، قارۋ- جاراق پەن وق- ءدارى ساۋداسى، قوعامدىق قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرىن قامتىدى. ال، ءدىني تانىمى تولىق قالىپتاسپاعان جاس بۋىننىڭ ساناسىن ۋلايتىن جات يدەيالارعا، كۇماندى ادەبيەتتەر مەن اقپارات كوزدەرىنە تىيىم سالۋ جايى ۇمىت قالعانداي بولدى. ءبىراق، ارىدەن ويلاپ قاراعان كىسىگە مۇنىڭ ساياسي سالعىرتتىق ەمەس، قازاقستاننىڭ وزگە دە مۇسىلمان ەلدەرىمەن، ونىڭ ىشىندە اراب مەملەكەتتەرىمەن ديپلوماتيالىق قارىم- قاتىناستارى شەڭبەرىندەگى ساقتىق شاراسى ەكەنى تۇسىنىكتى. مۇنى جاقىندا عانا ەلباسىنىڭ ساۋد ارابياسىنا جاساعان ساپارىنان- اق اڭعارۋعا بولادى.
بيلىك ورگاندارى نەگىزىنەن ساۋديادان تاراپ جاتقان سالافيزم اعىمىنا زاڭدىق شەكتەۋ شارالارىن پرەزيدەنت ساپارىنان كەيىنگى مەرزىمگە شەگەرۋى ساياسي ەتيكا تۇرعىسىنان تۇسىنۋگە تۇرارلىق ارەكەت. «پرەزيدەنت ساپارى اياقتالدى. ەندى نە قاراپ وتىرمىز؟» دەيتىندەر دە بولار. اسىعىستىقتىڭ قاجەتى جوق. مەملەكەتتىك ورگاندار بۇل ماسەلەنى مۇقيات قاداعالاپ، قوعام رەاكسياسىن زەرتتەپ وتىر. وعان دالەل - پرەزيدەنت جانىنداعى ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى، تانىمال ساياساتتانۋشى، ءدىني ەكسترەميزم، تەرروريزم ماسەلەلەرىن ىندەتە زەرتتەپ جۇرگەن عالىم ەرلان قاريننىڭ جاقىندا جاريالانعان سۇحباتى.
وندا ە. قارين «سالافيزمگە تىيىم سالۋ ماسەلەسى بويىنشا ديسكۋسسيا بىرنەشە ايعا سوزىلىپ كەتتى. (...) وكىنىشكە وراي، بۇل ديسكۋسسيا وتە ۇزاققا سوزىلدى جانە قانداي دا ءبىر ناقتى شەشىم شىعارۋعا كومەكتەسپەيدى. وعان قوسا سوزىلىپ كەتكەن وسى داۋ- داماي قوعام نازارىن ماسەلەنىڭ ماڭىزدىلىعىنان گورى باسقا تاراپقا بۇرىپ جىبەرۋدە» دەگەن پىكىر ءبىلدىرىپ، رەسمي ورگاندارعا «قوعامنىڭ كۇتىپ وتىرعان شەشىمىن قابىلداۋعا» كەڭەس بەرەدى. ال، قوعامنىڭ نە كۇتىپ وتىرعانى تاعى بەلگىلى. سونىمەن جاقىن ارالىقتا ارنايى زاڭ ارقىلى ما، جوق سوت شەشىمىمەن بە، بۇل قاۋىپتى اعىمنىڭ ەركىن تارالۋىنا، سالافيزم ۇگىتشىلەرىنىڭ قىزمەت جۇرگىزۋىنە، شاكىرت تاربيەلەۋىنە ناقتى توسقاۋىلدار قويىلۋى مۇمكىن.
ال، كەز- كەلگەن رەسمي شەشىمدەرگە تۇسىنىكتەمە بەرىلۋى ءتيىس. بيلىكتىڭ بۇل جولعى ارەكەتىنە سالافيزمنەن كەلەتىن ناقتى قانداي قاۋىپ- قاتەرلەر سەبەپ بولۋى مۇمكىن؟ وسى تاقىرىپتاعى ءتۇرلى تالقىلاۋلاردا ءدىنتانۋشىلار مەن ءدىني قىزمەتكەرلەر ماسەلەنى تەك يسلام قاعيدالارى، ءدىني راسىمدەردى ورىنداۋ ەرەجەلەرى تۇرعىسىنان عانا قاراستىرىپ ءجۇر. اتاپ ايتقاندا، «قۇداي قاي جەردە؟» نەمەسە «ول وتىر ما؟ ونىڭ قولى بار ما؟»، «ناماز وقىعاندا قالاي تۇرۋ كەرەك؟» دەگەن سياقتى تۇسىنىكتەردى تالقىلاۋمەن شەكتەلۋدە. ال، تۇتاستاي ءبىر اعىمعا زاڭمەن شەكتەۋ قويۋ ءۇشىن مۇنداي «تالقىلاۋلار» جەتكىلىكسىز.
سالافيتتىڭ نامازدى قالاي وقىپ، قالاي دارەت العانىنان جاماعاتتىڭ بىرەگەيلىگىنە نۇقسان بولماسا، تۇتاستاي قوعامعا ارنايى زاڭمەن تىيىم سالعىزاتىنداي قاتەر تونبەيدى. زاڭعا باسقا جاعدايلار سەبەپ بولۋى مۇمكىن. Qamshy.kz سونداي ءبىرقاتار سەبەپتەردى ءتىزىپ كوردى. ءبىرىنشى سەبەپ، ول - وسى «سالافيزم» ۇعىمىنىڭ ءوزى. مۇنى يسلامدا العاشقى ءۇش بۋىن دەپ اتايدى. ياعني، ءبىرىنشىسى - ساحابالار (پايعامباردىڭ كوزىن كورگەن، زامانداستارى)، ەكىنشىسى - تابييندەر (ساحابالاردان كەيىنگى كەلگەن ۇرپاق)، ءۇشىنشىسى - اتبا ۋت- تابيين (پايعامباردان كەيىنگى ءۇشىنشى ۇرپاق). بۇلاردى «ءسالافتار» نەمەسە «ءسالافيس سوليحين» دەپ اتايدى. ءسالافيس سوليحين «العاشقى قايىرلى بۋىن» دەگەندى بىلدىرەدى. دەمەك، ۋاقىت تۇرعىسىنان بۇگىنگىلەردىڭ «ءسالافپىز» دەپ كۇپىنۋى - بەكەر.
قازاقستانداعى بارلىق مۇسىلمان جاماعاتى ءدىن عالىمدارى ءبىراۋىزدان بەكىتكەن جولمەن ءجۇرۋى كەرەك. ەكىنشى سەبەپ - ءسالافيتپىز دەيتىندەردىڭ ءوز سەنىمدەرىن وزگەگە ماجبۇرلەپ تاڭۋعا تىرىسۋى، ءوز ايتقاندارىمەن كەلىسپەيتىندەردى جاۋ ساناۋى. ءسويتىپ، قوعامدا الاۋىزدىق تۋعىزۋى. ءۇشىنشى سەبەپ - جات اعىم جەتەگىندەگىلەردىڭ ءدىني قۇندىلىقتاردى، ءتۇرلى تىيىمدار مەن ۇكىمدەردى تۋرا ماعىناسىندا ءتۇسىنىپ، بۋكۆاليزمگە بوي الدىرۋى. «جيھاد»، «تالاق» سىندى كۇردەلى ءدىني تۇسىنىكتەرگە جەڭىل قاراۋدىڭ كەسىرىنەن قانشاما جان سان سوعىپ وتىر.
ءتورتىنشى سەبەپ - الگىلەردىڭ ءدىني تالاپتاردى ورىندايمىز دەگەن جەلەۋمەن ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى سىرتقا تەبۋى، ۇلتتىق ونەردى، اسىرەسە، مۋزىكا مەن تەاتر ونەرىن، رۋحاني سالانىڭ باسقا دا باعىتتارىن مويىنداماۋى. قىزدى- قىزدىمەن سالافيت جاماعاتىنىڭ كەيبىر ۇستانۋشىلارى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ، مەديتسينانىڭ جاڭالىقتارىنان دا باس تارتقان جاعدايلارى تۋرالى ەستىپ ءجۇرمىز. جاڭا تۋعان نارەستەگە ءتيىستى ەمدىك پروتسەدۋرالار جاساتپاي پەرزەنتحانادان شىعارىپ الۋ وقيعالارىن بىرنەشە رەت قۇلاعامىز شالدى.
بەسىنشى سەبەپ - وتباسى قۇندىلىقتارىنىڭ بۇزىلۋىنا تيگىزەتىن ىقپالى. بەس ۋاقىت ناماز وقىمايتىن اتا- اناسىن كاپىر ساناپ، ۇيىنەن قۋعان نەمەسە ولاردى تاستاپ كەتىپ قالۋشىلار دا بۇگىندە جاڭالىق بولماي قالدى. ال، كونستيتۋتسيا بويىنشا، «كامەلەتكە تولعان ەڭبەككە قابىلەتتى بالالار ەڭبەككە جارامسىز اتا- اناسىنا قامقورلىق جاساۋعا مىندەتتى» (27-باپ). وتباسىن قۇرۋ، اسىراۋ ماسەلەسىنە ات ءۇستى قاراۋشىلىق - قاي مەملەكەتتە بولماسىن قوعامدىق ماسەلە. كەشەگى تەراكتىلەردە قازا بولعان، قولعا تۇسكەن لاڭكەستەردىڭ ارتىندا دا بىرنەشە ايەلدەن جەسىر قالىپ وتىر. مەكتەپ فورماسىنا قاتىستى داۋ- دامايدىڭ توڭىرەگىنەن دە اسىرەدىنشىلدەردى ءجيى كورەمىز.
التىنشى سەبەپ - بۇل اعىمدى ۇستانۋشىلاردىڭ، ناسيحاتتاۋشىلاردىڭ جۇمىس ستيلى. بايقاۋىمىزشا، سالافيزم يدەولوگتارى كەز- كەلگەن جەردە، كەز- كەلگەن ادامعا اشىق ۋاعىز جۇرگىزبەيدى. كوبىنەسە ءدىني ساۋاتى تومەن جاستاردى، سونىمەن قوسا، ىقپالدى كاسىپكەردى، قالتالى ازاماتتاردى، سپورت، ونەر جۇلدىزدارىن جاندارىنا جيناۋعا تىرىسادى. جەتىنشى سەبەپ - اتالعان اعىمنىڭ رەسمي تىركەلگەن ۇيىمى بولماسا دا (ازىرگە، مىناۋ - سالافيلەردىڭ ۇيىمى، قوزعالىسى دەيتىن ەشبىر بىرلەستىك جوق - رەد. ) قارجى كوزدەرىنىڭ بولۋى. مۇنداي قۇپيا سحەمالار رەسمي ورگانداردىڭ كۇدىگىن تۋعىزباي قويمايدى. ال، اقپارات قۇرالدارىنداعى، الەۋمەتتىك جەلىدەگى اتالعان اعىم جاقتاۋشىلارىنىڭ بەلسەندى ارەكەتى قانداي دا ءبىر قارجىلىق قولداۋسىز جاسالىپ جاتقانىنا ەشكىمدى سەندىرە المايسىز.
سەگىزىنشى سەبەپ - بۇل اعىمنىڭ مەملەكەت قۇرىلىمىنا تىكەلەي قاۋىپ ءتوندىرۋى. كونستيتۋتسيادان باستاپ، ەڭبەك كودەكسى، قىلمىستىق كودەكستەردى شاريعاتقا قايشى دەپ تانۋ، زەينەتاقى، سالىق جۇيەسىن حارام ساناۋ - اداسقان اعىمداردىڭ نەگىزگى ۇستانىمى. سودان بولار، كەي اسىرەدىنشىلدەر رەسمي مەكەمەلەردە جۇمىس ىستەۋدەن باس تارتىپ، ءوز بەتتەرىنشە ساۋدا- ساتتىقپەن، باسقا دا قىزمەت كورسەتۋمەن اينالىسادى. سالىقتى دا تىكەلەي مەملەكەتكە تولەمەيدى. رەسمي تىركەلگەن كاسىپكەرلەر اتىنان شارۋاسىن جۇرگىزىپ، سولارعا عيماراتتىڭ، تەحنيكالىق قۇرالداردىڭ ارەنداسى رەتىنە قارجى ۇسىنادى.
مەملەكەتتىك ورگاندار، ءدىني باسقارما ەرلان قارين ايتقانداي ناقتى قادامدارعا بارىپ سالافيزم اعىمى مەن ونىڭ ءدىني ادەبيەتتەرىن زاڭسىز دەپ تانۋعا قول جەتكىزسە - ەڭ الدىمەن وعان وسى اتالعان سەبەپتەر نەگىز بولۋى ءتيىس. ال، مۇنىڭ بارلىعىن قاي ورگاننىڭ جىپكە ءتىزىپ، نەگىزدەمەسىن جاسايتىنىنا باس اۋىرتۋدىڭ دا قاجەتى جوق. تۇتاستاي ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام جونىندەگى مينيسترلىك بار، زاڭنامالىق بازاعا جاۋاپتى ادىلەت مينيسترلىگى بار، ولاردىڭ شاماسى كەلمەسە اتىشۋلى ۇ ق ك بار دەگەندەي. باستىسى - ناتيجە.
Qamshy.kz