سالقام جاڭگىر سوعىسقان جەر
اقپاراتتاردىڭ لەگى ساياسي- قوعامدىق وزگەرىستەرگە تولى باتىل قادامدار، تاريحي اقتاڭداقتاردى اشۋداعى تىڭ جازبالار، سونداي- اق تاۋەلسىزدىك تاريحىنىڭ جاڭا پاراقتارىمەن باستالعان جاڭا تاريح ماتەريالدارىمەن قامتاماسىز ەتەدى.
العاشقى سانىمىزدا اتاقتى تاريحشى، ۇلتتىق تاريح عىلىمىندا تاۋەلسىزدىك جىلدارى باس تاريحشى بەيرەسمي اتاعىن يەلەنگەن ەنتسيكلوپەديست عالىم ماناش قوزىبايەۆتىڭ «ابىلاي حان» تاريحي- تانىمدىق ماقالاسىن ۇسىنساق، سوعان جالعاستىرىپ بۇگىن جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلىنىڭ «سالقام جاڭگىر سوعىسقان جەر» اتتى تاريحي- تانىمدىق ماقالاسىن بەرەمىز. ماقالا «ەگەمەندى قازاقستان» گازەتىنىڭ 1991 -جىلعى 15 -تامىز كۇنى 3-بەتىندە جارىق كورگەن.
ۇلتتىق تاريحقا دەگەن كوزقاراس وڭ بولىپ، ەلدىڭ تاريحي سانا- سەزىمىنىڭ قالىپتاسۋىنا تاريحي- تانىمدىق ماتەريالداردىڭ تيگىزەتىن اسەرى مول.
جازۋشى بەكسۇلتان نۇرجەكە ۇلىنىڭ قازاقتىڭ اتاقتى حانى، اسقان ستراتەگ، دارىندى اسكەري قولباسشى جاڭگىردىڭ از اسكەرمەن قالىڭ ويرات قولىنا قالاي توتەپ بەرىپ، اقىرىندا جەڭگەنى تۋرالى كەڭىرەك سيپاتتايدى. ەل تاريحىنىڭ اقتاڭداق تۇستارىن اشىپ كورسەتۋدى ماقسات ەتەتىن ماقالادا ەسىم حاننان كەيىنگى قازاق حاندىعىنىڭ تاعىنا جاڭگىردىڭ وتىرۋىن، بۇل تۇستاعى قازاق حاندىعى مەن جوڭعاريا مەملەكەتىنىڭ اراقاتىناسىن، كورشىلەس ەلدەردىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىن، اسكەري قۋاتىنىڭ مولشەرىن ءار ءتۇرلى دەرەكتەر كەلتىرە وتىرىپ باياندايدى. وسى ورايدا جازۋشى كۇماندى ادەبيەتتەردى دە سول كيۇىنشە پايدالانا سالماي، سىن كوزىمەن قاراپ، تەرىس جەرىن تەرىسكە شىعارىپ وتىرادى. ايتالىق قازاق سسر ەنتسيكلوپەدياسىنداعى كەيبىر جاڭساقتىقتاردىڭ دۇرىستالۋىنا دا ءوز پىكىرىن بىلدىرەدى.
ماقالاداعى ەڭ نەگىزگى ماسەلە - سالقام جاڭگىر سوعىسقان جەردى انىقتاۋ. بۇل ورايدا اۆتور وسى وقيعا تۋرالى سول زاماندا جازبا قالدىرعان گ. يلين، زلاتكين سەكىلدى كىسىلەردىڭ ەڭبەكتەرىنە سىلتەمە جاسايدى. سول كەزدەگى تالدىقورعان وبلىسىنا قاراستى ور بۇلاعى دەگەن جەردەگى وردىڭ قازىلۋىن بايانداي كەلە، بۇل مەكەندە جاڭگىر باستاعان 600 دەن استام قازاق ساربازىنىڭ 50 مىڭداي ويرات قولىمەن شايقاسقانىن دالەلدەيدى. جوڭعار الاتاۋىنىڭ ۇرىمتال تۇسىندا ورنالاسقان تەرەڭ وردىڭ باسقاداي جايتتارعا قاتىسى جوقتىعىن، سول توڭىرەكتەگى وزگە دە جەر اتاۋلارىن، تاۋ مەن قيا- قىراتتاردىڭ ەسىمدەرىن، گەوگرافيالىق اۋماقتىڭ تابيعي جاراتىلىستارىنا ءمان بەرە وتىرىپ، سوعىس تاكتيكاسىنا ويشا بارلاۋ جاسايدى.
ماقالانىڭ سوڭىندا اۆتور ب. نۇرجەكە ۇلى تاريحي ماڭىزى زور كيەلى ءوڭىردى ءتيىستى مەكەمەلەر قاراۋىنا الىپ، رەسپۋبليكالىق ۇيىمدار ارقىلى مەملەكەتتىك نىساندار اياسىنا كىرسە دەگەن ۇسىنىسىن جولدايدى.
بىلتىر قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى مەرەكەسىن تويلاعاندا وربۇلاق شايقاسىنا بايلانىستى كوپتەگەن سالتاناتتى ءىس- شارالار ۇيىمداستىرىلدى. مىڭداعان ادامنىڭ قاتىسۋمەن تالدىقورعان قالاسىندا اشىق اسپان استىندا تەاترلاندىرىلعان قويىلىم جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلعان ەدى.
دەرەككوزى: e-history.kz