ورالمانداردى «قاشقىن»، «ساتقىن» دەيتىندەرگە جاۋاپ
ساۋاتتى، سالماقتى دۇنيە ەكەن. كوز ىلمەي وتە شىعا المادىق. نازارلارىڭىزعا قاز- قالپىندا ۇسىنىپ وتىرمىز. تۇسىنگەن ادامعا تۇشىمدى دۇنيەلەر ايتقان ەكەن...
«ورالماندار» دەگەن اڭگىمە ايتىلسا، «قاشقىندار» ، «ساتقىندار» دەپ شىعاتىن كەيبىر باۋىرلارىمىزعا ايتار ەدىم. الدىمەن تاريحتى وقى. قانداي جاعدايدا، قانداستاردىڭ شەت ەلدە جۇرگەنىن ءبىلىپ ال.
ول جەرلەردە تۇرىپ جاتقان قازاقتار ءوز اتا- بابا قونىسىندا وتىر. ءوزىنىڭ تۋعان جەرىندە وتىر. اتا- باباسىنىڭ سۇيەگى كومىلگەن جەردە وتىر. سوندىقتان ولاردى «قاشقىن»، «ساتقىن» دەۋگە قاقىڭ جوق. قازاقتىڭ ءۇش ءبيىنىڭ تەك بىرەۋى - قازىبەك بي عانا قازاقستاندا، تولە ءبي - تاشكەنتتە، ايتەكە بي- رەسەيدە جەرلەنگەن.
سوندا سول ەكى بي قاشىپ ءجۇرىپ، ساتقىن بولىپ ءولدى مە...؟!
رەپرەسسيا مەن اشتىقتىڭ كەزىندە كوپ قازاقتىڭ جەر اۋىپ، كوشكەنى بۇل امالسىزدىقتان. انا بالاسىنىڭ ەتىن جەگەن، باۋىر- باۋىردى ءولتىرىپ، اكەگە بالا قاراي الماعان زاماندا ۇرپاعىن امان ساقتاۋ ءۇشىن ۇدەرە كوشۋگە تۋرا كەلگەن. شەكارا بويىندا سوۆەت وكىمەتى قانشاماسىن جوساداي قىرىپ جىبەرگەنىن بىلمەسەڭ، ىزدەن وقى. ەشكىم تۋعان جەرىن ءوز ەركىمەن تاستاپ كەتپەيدى. جول بويىنشا قانشاما باسقىنشىلىققا تاپ بولىپ، اۋعانستان، يران، يندياعا ت. ب ەلدەرگە دەيىن بوسىپ كەتكەن. ەلدە قالعان قازاقتار مىقتى، ولار ساتقىن ەمەس دەۋدەن بۇرىن، ويلانعانىڭ ءجون.
رەپرەسسيا كەزىندە قازاق قازاقتى ساتقان. اشارشىلىق كەزىندە قازاق ءوز بالاسىن، ءوز باۋىرىن جەگەن. ءبىز سول قازاقتاردىڭ ۇرپاعىمىز. 1962 -جىلعا دەيىن قازاقستاندا قازاقتاردىڭ ۇلەسى وتە از بولعان. كەڭەس ۇكىمەتىنە جۇمىسشى قولى كەرەك بولىپ، شەكاراسىن ۋاقىتشا اشىپ، قىتايدان نەشە مىڭداعان قازاقتار ەلگە قايتىپ وتكەن.
قازاقستاندا قانشا كەلىمسەكتەر ءجۇر. جەرىڭدى سولاردان قىزعانباي، ءوز قانداسىڭنان قىزعانۋ - سورلىلىق، بەيشارالىق! قازاقتان قازاقتىڭ جەرىن قىزعانۋىڭ اقىماقتىق. كىم كورىنگەن سىيعان جەرگە، كىم كورىنگەن قارىنداسىڭدى جار ەتىپ الىپ جاتقاندا، ءۇن شىعارۋعا جاراماي، اقىلىڭنىڭ جەتكەن جەرى قانداستارىمىزدى كەمسىتۋ بولسا - قۇلدىق سانادان اجىراماعانىڭنىڭ بەلگىسى.
سول قازاقتاردىڭ دا اتا- باباسى وسى جەر ءۇشىن عاسىرلار بويى ات ۇستىندە سوعىستى. سوندىقتان قانداستارىمىزدىڭ، ءبىز سياقتى، قازاقستاندى ءوز وتانىم، اتامەكەنىم دەۋگە تولىق قاقىسى بار. ولاردىڭ اتا- باباسىنىڭ اققان قانى مەن تامعان تەرى ءۇشىن.
مۇستافا وزتۇرىك، قانات يسلام، مايرا مۇحامەد قىزى، سەرىك ساپييەۆ، ت. ب شەتتەن كەلگەن قانداستارىمىز جاساعاندى، ءوزىڭ ەلىڭ ءۇشىن جاساپ جاتىرسىڭ با؟!
قازاق وسى الەمدىك جاھاندانۋ زامانىندا «ۇلت» بولىپ قالۋ ءۇشىن كۇرەسۋدە. ۇلت بولىپ قالىپتاسۋ ءۇشىن ءتىلىمىز بەن سالت- ءداستۇرىمىزدىڭ، اتا- بابادان كەلە جاتقان ءداستۇرلى يسلام ءدىنىمىزدىڭ قايتادان كۇشەيۋى ماڭىزدى. سوندىقتان ءوزىمىزدىڭ قانداستارىمىزدى وزەككە تەپپەيىك. قايتا باۋىرىمىزعا تارتىپ، ەلگە كەلۋگە شاقىرايىق. كەلىمسەكتەر قاپتاعان زاماندا، سول ميللياردتار ورتاسىندا وتىرىپ، ءوز بولمىسىن ساقتاپ وتىرعان قانداستارعا مەن ريزامىن.
سول جاقتاعى قانداستاردىڭ اراسىندا قايتا ءدىني الاۋىزدىق جوق.
قازاقىلىق بويلارىندا ساقتالعان، كەڭەستىك قۇلدىق سانادا بولماعان، ءداستۇرىمىز بەن ءتىلىمىز ساقتالعان قانداستارىمىزدىڭ ەلگە كەلۋى - ءبىز ءۇشىن ۇلكەن كومەك.
قازىر ولاردان مۇمكىن ايىرماشىلىق بىلىنەر، ىشىندە كەيبىر سىزگە ۇنامايتىندارى بولار، ءبىراق، ۇرپاق اۋىسقاسىن ولاردىڭ ۇرپاقتارى وسى وزدەرىنىڭ تۋعان جەرىنە قىزمەت ەتەتىن بولادى. قازاقستانداعى ءوز ءتىلىن بىلمەيتىن، سالت- ءداستۇرىن مەنسىنبەيتىن، ءتۇرلى ءدىني اعىمدارعا كىرگەن باۋىرلارىمىزعا قاراعاندا، بويىندا يمانى بار، ءداستۇرلى دىنىمىزدەگى قانداستارىمىزدىڭ ەلىمىزگە تيگىزەر پايداسى مول.
باۋىرلار، قانداستار بولىنبەيىك. بولىنگەندى ءبورى جەيدى. كەشەگى جەر داۋىندا قازاقتىڭ جەرى دە، ءتىلى دە قازاقتان باسقاعا كەرەك ەمەس ەكەنىنىنە كوزىمىز جەتكەن جوق پا؟ ەندەشە، قازاقتى ءبولىپ، ءبىر- بىرىنە ايداپ سالىپ وتىرعانداردىڭ تىلەگىن بەرمەيىك. قازاق بىرىكسە، الىنبايتىن قامال ەكەنىن ءبارى دە بىلەدى. ءبىزدىڭ كۇشىمىز - بىرلىكتە.
اۆتور شەت ەلدەن كوشىپ كەلگەن جوق. ءبىراق مەن ءۇشىن «ءار قازاق - مەنىڭ جالعىزىم»، - دەپ ءسوزىن تۇيىندەپتى اۆتور.