جاپون بالۋانىمەن كۇرەسكەنىمدە قارنىمنىڭ كوك ەتى سوگىلىپ، ىشەگىم ءتۇسىپ كەتتى - سولتىكەن كوكىش ۇلى
«مىنا بالۋانداردىڭ كۇرەسۋ ونەرى قالاي ءوزى، بىزدىڭ كۇرەسكەن ۋاعىمىزدا بۇلار سەكىلدى ىرعاسىپ تۇرمايتىنبىز. ءادىس جاساۋعا، قارسىلاستى تازا جىعۋعا ۇمتىلۋشى ەدىك»،- دەدى.
سولتىكەن اعا ايتقانداي ابسوليۋتتىك سالماقتا سايىسقا تۇسكەن بالۋاندار دارالانىپ كورىنە قويعان جوق. كۇندە كورە بەرمەيتىن، ارعى بەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتقان بالۋاندى اڭگىمەگە تارتىپ، تاس كوتەرىپ، كۇرەسكەن جىلدارىن ەسىنە ءتۇسىرىپ، ايتىپ بەرۋىن وتىندىك.
«كۇرەس پاتشاسى» كىم؟
- سولتىكەن اعا، جاسىڭىز جەر ورتاسىنان استى. قىتاي بيلىگى سىزگە «كۇرەس پاتشاسى» دەگەن اتاق بەردى دەيدى.
- 29 رەت دوداعا ءتۇستىم. قىتايدىڭ چەمپيوناتتارىنا ون رەت قاتىسىپ، بەس رەت قىتاي ەلىنىڭ چەمپيونى اتاندىم، ءتورت رەت كۇمىس جۇلدە، بىر مارتە قولا جۇلدەگەر اتاندىم. سوندا قىتاي چەمپيوناتىنا قاتىسقان جىلى جۇلدەسىز قالماپپىن. قىتايدىڭ چەمپيوناتىنا سىرت ولكەنىڭ دە ىشىندە بىرىنشىلىكتەر وتەدى. ولكەنىڭ بىرىنشىلىگىندە توعىز رەت توپ جارىپ، 1 رەت كۇمىس مەدال يەلەندىم. قىتايدىڭ سپورت باسشىلارى تالاپتى، بەلدەسۋدە شەبەرلىگىمەن كوزگە تۇسكەن بالۋانعا اتاق بەرەدى، ماراپاتتايدى، باعالايدى. قارسىلاسىڭدى ايقىن باسىمدىقپەن ۇتۋ، سايىسقا تۇسكەندە تارتىپكە باعىنۋ، قارسىلاسىڭدى كەمسىتپەۋ دەگەن سەكىلدى ولشەممەن تارازىلاپ باعالايدى. سودان كەيىن «كۇرەس پاتشاسى» دەگەن اتاق بەرەدى. سول اتاقتى وسى ەلدە تۇراتىن قازاقتاردىڭ ىشىندە مەن الدىم.
- سۇحباتتارىڭىزدان وقىپ بىلدىك، كۇرەسكە تىم كەش كەلگەن ەكەنسىز.
- 1973 -جىلدان باستاپ، كۇرەسكە ءتۇستىم. 21 جاسىمدا مەملەكەتتىك سايىستارعا قاتىسىپ، كۇرەستىم. 1986 -جىلدان بەرى قاراي مەملەكەتتىك سايىستارعا قاتىسقام جوق. بىراق ودان كەيىن از ۇلتتاردىڭ ىشىندەگى سايىستارعا قاتىسىپ، 1989 - جىلعا دەيىن كۇرەستىم. قىسقاسى، 21 جاسىمنان 37 جاسىما دەيىن بەلدەسۋگە ءتۇستىم.
كۇرەستى بالا كۇنىمىزدە قازاق كۇرەسىنەن باستادىم، ودان كەيىن قىتايدىڭ جۇڭگو كۇرەسىمەن كەيىن ەركىن كۇرەسپەن شۇعىلداندىم.
- ءۇندىستاندا وتكەن ازيا چەمپيوناتىنا باردىڭىز عوي. قىتايدا تۇراتىن قازاقتاردىڭ ىشىندە سىزدەن باسقا سول ازيا چەمپيوناتىنا بارعان بالۋاندار بار ما، ەركىن كۇرەستەن؟
- 1979 -جىلى ءۇندىستاندا وتكەن ازيا بىرىنشىلىگىندە ەركىن كۇرەستەن قىتاي ەلىنىڭ نامىسىن بەس بالۋان قورعادىق: ءۇش حانسۋ، ءبىر دۇڭگەن جانە مەن. ازيا چەمپيوناتىندا جۇلدەگە سىنىق سۇيەم قالعاندا ءسۇرىنىپ، 4-ورىنعا تۇراقتادىم.
- الايدا ءبىر جىلدان كەيىن يراندا وتكەن حالىقارالىق تۋرنيردە جۇلدەگەر اتاندىڭىز.
- ءيا، يراندا وتكەن 87 ەلدىڭ بالۋاندارى قاتىسقان دودادا قولا مەدال يەلەندىم.
«ەرلانبەكتى ەندى ىزدەپ ءجۇر»
- قىتايداعى قازاقتاردىڭ اراسىنان العاش بولىپ جازعى وليمپياداعا قاتىسقان بالۋان - ەرلانبەك كاتەي ۇلى. ەرلانبەككە دەيىن دە، ءتىپتى ءسىزدىڭ الدىڭىزدا دا قىتايدىڭ نامىسىن قورعاپ، ءتۇرلى دودالارعا تۇسكەن بالۋاندار بولدى. ولار تۋرالى كەيىنگى ۇرپاق بىلە بەرمەيدى.
- سەرىك قوجاباي ۇلى دەگەن بالۋان ءوتتى. قىتاي قازاقتارىنىڭ ىشىندە جۇڭگونىڭ چەمپيوناتىندا جەڭىسكە جەتكەن العاشقى بالۋان - وسى سەرىك قوجاباي ۇلى. قىتاي چەمپيوناتىن ءۇش رەت ۇتتى. تۇرسىنعالي دەگەن بالۋان دا قىتاي بىرىنشىلىگىندە ءۇش مارتە جەڭىسكە جەتتى. كەزىندە قىتايدىڭ بالۋاندارى جاپونيانىڭ بالۋاندارىمەن بىرلەسىپ جاتتىعۋ وتكىزىپ، كۇرەسكە تۇسكەندە جاپوننىڭ شوقتىقتى بالۋانىن تۇرسىنعالي جىقتى. كوكەناي، جانسەيىت، قاناتاي سىندى بالۋانداردىڭ دا اتاعى قىتايعا كەڭ جايىلدى.
ءوزىمنىڭ قاتارلاستارىمنان قالي، مەيرامبەك، مەكەش، نۇرلان، مامىربەك سىندى بالۋاندار دا قىتايدىڭ چەمپيونى اتانىپ، جۇڭگونىڭ نامىسىن قورعاپ، حالىقارالىق سايىستارعا قاتىستى.
- برازيليادا وتكەن ريو جازعى وليمپياداسىندا بەلدەسكەن ەرلانبەك كاتەي ۇلى دا ءسىز تۋىپ- وسكەن اۋىلدان ەكەن.
- ءيا، ەكەۋمىز دە ءبىر توپىراقتا تۋدىق. ەرلانبەك ەركىن كۇرەستى مەڭگەرىپ، شىنجاڭ ايماعىنىڭ كومانداسىنا قابىلدانار كەزدە باپكەرلەر ءتۇرلى سىلتاۋ ايتىپ مۇشەلىككە وتكىزە قويعان جوق. جاسىراتىنى جوق كوماندا ساپىنا قابىلدانۋ ءۇشىن دە قالتاڭا قارايدى دەگەندەي. سودان سوڭ كومانداعا قابىلدانباعان ەرلانبەك قىتايدىڭ گانسۋ ولكەسىندەگى قازاقتار كوپ تۇراتىن اقساي دەگەن جەرگە باردى. گانسۋ ولكەسىنىڭ كومانداسىنىڭ مۇشەسى اتاندى. قىتاي قۇراماسىنا وسى ولكەدەن قابىلدانىپ، ازيا چەمپيوناتىندا، ازيا ويىندارىندا جۇلدە الدى. الەم چەمپيوناتىندا بەلدەستى، قىتاي ەلىندە ءوزىنىڭ سالماعىنىڭ تەڭدەسسىز بالۋانى اتانعان ەرلانبەك ريو وليمپياداسىندا دا كۇرەستى. ريو وليمپياداسىنا ءوزى تۋىپ- وسكەن شىنجاڭ ولكەسىنەن ەمەس، قيىرداعى گانسۋدىڭ اتىنان قاتىسقان ەرلانبەكتى ىزدەۋشىلەر، تابىسىن ءوزىنىڭ ولكەسىنە جازعىسى كەلەتىندەر كوبەيدى. شىنجاڭنىڭ سپورتىن باسقارىپ وتىرعان شەندىلەر سودان كەيىن عانا ويانىپ، ەرلانبەكتى ىندەتىپ ىزدەدى. كەزىندە ەرلانبەكتى كومانداعا الماي قويعان باپكەرلەردى جۇمىستان شىعاردى. تالانتتى بالانى تاني بىلمەگەن باپكەرلەر وسىلاي تالاي بالانىڭ جولىن بوگەپ، وبالىنا قالاتىنى وكىنىشتى.
- سولتىكەن اعا، سىزدىڭ ناعاشى جۇرتىڭىز بالۋان، قارا كۇشتىڭ يەسى بولعان دەيدى.
- ناعاشى اتام ەكى- ءۇش ادام جابىلىپ ازەر كوتەرەتىن سۋ ديىرمەندى ءبىر ءوزى كوتەرىپ، قوزعاي الادى ەكەن. انام ايتۋشى ەدى، ناعاشى اتام ات ۇستىندە تۇرىپ جەردە جاتقان ءبىر قاپ جەمدى ەڭكەيىپ ءىلىپ العاندا ۇزەڭگى باۋىن ۇستاپ تۇرعان ەردىڭ اعاش قاپتالى مورت سىنعان ەكەن. سوندا دا قويماي ءبىر قاپ بيدايدى بۋىپ بايلاعان ارقان قابىرعاسىن قيىپ كەتكەنىنە قاراماي ءىلىپ تارتقاندا اتى شىڭعىرىپ، جاتا كەتىپتى.
ءوز اكەمنىڭ ناعاشىسى ياعني مەنىڭ ءتۇپ ناعاشىم دا بالۋان بولعان كىسى. سولاردان دارىعان ونەر شىعار دەپ ويلايمىن.
«... 22 جاسىمدا»
- ءسىز كوتەرگەن ۇيدەي قويتاس مەكتەپتىڭ اۋلاسىندا تۇر عوي.
- 22 جاسىمدا 292 كەلى تارتاتىن تاستى كوتەردىم. ول جايىندا عالامتوردا جازىلدى دا. «تاي قازان» كەزى، قىران وزەنىنىڭ جاعاسىندا اعاش كەسىپ جۇرگەنبىز. سودان قاسىمداعى جىگىتتەر قولقالاپ قوي تاستى كوتەرۋدى ءوتىندى. ون بەس جىگىتتىڭ كوزىنشە تاستى كوتەردىم. سودان كەيىن اۋداننىڭ باسشىلارى «تاستى مەكتەپ اۋلاسىنا قويساق، سوعان ءبىر شۋماق ولەڭ جازىپ بەرسەڭىز» دەدى. وسى تاسقا بىلاي دەپ جازىپ بەردىم. «قاراپ تۇردى ون بەس جىگىت قاسىمدا، كوكشۇبار بوپ جاتتى قىران تاسى دا. كەيىنگى ۇرپاق كورسىن دەگەن ويمەنەن، كوتەردىم مەن 22 جاسىمدا» دەپ جازىپ بەردىم. التاي اۋدانىنا قارايتىن شىلىكشي اۋىلىنداعى مەكتەپتىڭ اۋلاسىندا مەن كوتەرگەن تاس تۇر.
- 37 جاسقا دەيىن كۇرەستىڭىز، بوزبالا كەزىڭىزدە، جىگىت شاعىڭىزدا تاس كوتەردىڭىز. قازىر ەندى بۋىن- بۋىن سىرقىراپ، اياق- قولىڭىز قاقساپ، بەلىڭىز اۋىراتىن شىعار.
- اۋىرماعاندا، تەمىر ەمەسپىز عوي. ءۇندىستاندا وتكەن حالىقارالىق جارىستا قارنىمنىڭ كوك ەتى سوگىلىپ كەتكەن. قارسىلاسىم جاپون بالۋانىنىڭ اياعىنا ءوتىپ، كوتەرەمىن دەگەندە كوك ەتىم پىشاقپەن تىلگەندەي سوگىلىپ، ىشەك شۇر ەتىپ، سوگىلگەن ەتتەن ءتۇسىپ كەتتى. بەلدەسۋدە مەن 2 ۇپاي ايىرماسىمەن الدا تۇرمىن. باپكەرلەر كۇرەستىڭ اياقتالۋىنا 1 مينۋت ۋاقىت قانا قالعانىنا ايتىپ، «اقىرىنا دەيىن شىدا» دەدى. ءبىر اياعىم جانسىزدانىپ، قۇرى سۇيرەتىپ ءجۇرىپ كۇرەسىپ، جۇلدە الدىم.
توبىعىمدى قايىرىپ، مويىن ومىرتقامدى دا بۇراپ اۋىرتتىم. كوك ەتتىڭ جىرتىلعانى دا كەيىن زاردابىن تارتقىزدى. وسىنىڭ ءبارىن تەكسەرگەن سوڭ دارىگەرلەر مەنى ءۇشىنشى دارەجەلى مۇگەدەك دەپ زەينەتكە شىعاردى.
- قىتايدا ءسىزدى دارىپتەۋ، ناسيحاتتاۋ جاعى كەم سوقپايدى ەكەن. ءوزىڭىز دە اقىنسىز، ءسىز تۋرالى ءۇش- ءتورت كىتاپ جازىلىپتى. سولتىكەن بالۋان تۋرالى كىمدەر جازدى؟
- قادىر جۇماقان دەگەن جازۋشى رومان جازدى، روماننىڭ اتى - «سولتىكەن». «التىن ساقا» دەپ اتالاتىن دراما جازدى. اۋىلىمىزعا كەلگەن قادىر جۇماقان مەنىڭ بالا كۇنىمنەن قيىندىققا تاپ بولعانىمدى ەستىپ جازىپ الدى. اكەمدى قۋدالاعان بيلىك مەنىڭ مەكتەپتە وقۋىما توسقاۋىل قويىپ شىعارىپ جىبەردى. سودان 3-سىنىپتان باستاپ قارا جۇمىسقا ارالاستىم. مەن جايىندا ءتورت كىتاپ جازىلدى. بولات قاڭتارباي، احمەتوللا قالي سىندى جازۋشىلار «بالۋان بىلەك، اقىن جۇرەك»، «سايگۇلىك»، «ارىس» دەپ اتالاتىن شىعارمالار جازدى. ءوزىمنىڭ دە جىر جيناقتارىم كىتاپ بولىپ باسىلىپ شىقتى.
- سولتىكەن اعا، 37 جاسىڭىزعا دەيىن كۇرەسىپ قىتاي ەلىنىڭ نامىسىن قورعادىڭىز، كۇرەسىپ ءجۇرىپ سىرقات تاپتىم دەدىڭىز. زەينەتاقىڭىز شايلىعىڭىزعا جەتە مە؟
- قىتايدا زەينەتكە شىققاندا اتاعىڭا، داڭقىڭا قاراپ الالامايدى. ىستەگەن ەڭبەگىڭە ساي زەينەتاقى الاسىڭ. زەينەتاقىم - 5500 يۋان. قازاقستاننىڭ اقشاسىمەن ەسەپتەگەندە - 275 مىڭ تەڭگە.
- قىتايدا تۇراتىن قازاقتاردىڭ اراسىنان شىققان بالۋانداردىڭ ىشىندە «كۇرەس پاتشاسى» اتانعان ءسىز حانزۋدىڭ «كۇرەس پاتشاسى» بايلانچي دەگەن بالۋاندى ۇتتىڭىز با؟
- ەركىن كۇرەستەن قىتاي قۇراماسىنداعى تەگەۋرىندى بالۋان وسى بايلانچي ەدى. كەۋدەسى دە قاراعايداي كەلىسكەن بالۋان بولدى. ەكەۋمىز بەس رەت كۇرەستىك، بەسەۋىندە دە مەن جەڭدىم. سوندا بايلانچي: «سەنىڭ مەنەن كۇشىڭ دە كوپ ەمەس، ايلاڭ دا ارتىق شىقپايدى. تەك سەنىڭ تابىنۋشى قۇدايىڭ مەنىڭ تابىنۋشىمنان زور بولعاندىقتان جىقتىڭ»، - دەپ مويىنداعانى بار.
سۇحباتتاسقان قۋانىش نۇردانبەك ۇلى، قىتاي، ش ۇ ا ر، مۇڭعۇلكۇرە اۋدانى.
«جاس الاش» گازەتى. 2016- جىل