باستان- اياق قارا كيىنگەن قىزدار قازاق اجەيدىڭ وقىعان نامازىن مازاق قىلعان
الپىستى القىمداپ قالعان، ءبىراق قيمىلى شيراق ايزەرە اپانىڭ ايتۋىنشا، ءبىرازدان اۋرۋحانا توسەگىنە تاڭىلعان نەمەرەسىنە، مەشىتكە كەلىپ جاراتقاننان شيپا سۇراماققا ارنايى جۇما كۇندى تاڭداپتى.
ءبىز دە قۇربىمىز ەكەۋمىز تۇسكى ناماز ۋاقىتىن وتكىزىپ الماس ءۇشىن مەشىتكە كەلدىك.
نامازىمىزدى وتەپ، كەتپەككە وقتالعان ەدىك:
«قالقام- اي، قىزىم، قاراپ جىبەرشى، مەنىڭ وقىعان نامازىم دۇرىس پا، بۇرىس پا؟» - دەپ قاريا اپا نامازدىڭ وقىلۋ رەتىن، تاسبيحتىڭ ايتىلۋىن توپەلەپ سۇراپ جاتىر.
«اينالايىن، مەن ايزەرە اپاڭ بولام، ايتايىن دەگەنىم، مەشىت كيەلى جەر، پەرىشتەلەر ورداسى عوي دەپ، بەسىن نامازىنا دەيىن دە، كەيىندە وتىرىپ، اللا تاعالاعا زىكىر ايتىپ نەمەرەمە، سوسىن نەمەرەنى ۋايىم قىلىپ اۋىرىپ قالعان شالعا دا دۇعا جاسايىن دەگەن ۇلكەن نيەتپەن كەلىپ ەدىم. وزدەرىڭنەن سۇراماسام بولمادى، وسىندا ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءۇش- ءتورت قىز بولعان جانىمدا، وزدەرى باستان- اياق تەك قارا كيىنگەن، بىرنەشەۋى كوزىن عانا كورسەتكەن ءارى قولعاپ تا كيگەن. ءبىراق ولار نامازدارىن وقىپ بولىپ ۇزاق وتىردى. مەشىت زالىندا داۋرىعىپ سويلەستى، داۋىستاپ كۇلدى. كەيىن مەن:
«قىزدارىم- اۋ، بۇلارىڭ نە، اقىرىن سويلەسسەڭدەرشى»، - دەپ ەسكەرتۋ جاساپ ەدىم، اراسىنان ءبىرى: «اۋەلى وزىڭىزگە قاراپ المايسىز با؟ وقىعان نامازىن قاراسايشى يتكە ۇقساپ وقيدى»، - دەپ قويىپ قالماسى بار ما. تاعى ءبىرى: «ءيا، بۇلار نامازدى وسىلاي وقيدى»، - دەدى دە، ءبارى قارقىلداپ كۇلدى. مەن نە ىستەرىمدى بىلمەدىم، قاتتى ىڭعايسىزداندىم كوپشىلىك الدىندا. بۇل مەشىت قوي، ولار قۇلشىلىق جاساۋعا ەمەس، كافەگە كەلگەندەي ەكى سوزدەرىنىڭ ءبىرى: «احي، احي»، ءبىرىن- ءبىرى «ۋحتي، ۋحتي» دەپ اتايدى. جاراتقاننان قول جايىپ وتباسىمنىڭ اماندىعىن، نەمەرەمە شيپا سۇرايىن دەپ ەدىم... كوزىمدى جۇمسام، قيمىلسىز جاتقان نەمەرەم كوز الدىمدا تۇرادى. سوندا مەنىڭ نامازىمنىڭ قاي جەرىنەن قاتە كەتتى قىزىم؟ نامازىم...» - دەپ ءاجىمى قالىڭداعان قولدارىنا كوزدەرىنىڭ جاسى تامىپ كەتتى.
قۇربىمىز ەكەۋمىز اپايدى ەكى جاقتاپ جۇباتىپ، دۇعا- تىلەكتەرىنىڭ قابىل بولۋىن تىلەپ ءارى نامازىندا دا ايتارلىقتاي قاتە جوق ەكەندىگىن تۇسىندىردىك.
الگى «احي، احي» دەپ ۇزدىگىپ وتىرعان، اقىلگوي «ۋحتيلارىمىز» - دىڭ ءوز اپاسى، اجەسى جوق پا، الدە وزدەرى اپا- اجە بولماي ما ەكەن؟
مىنە، ءدىن جولىنداعى قازاق ايەلدەرىنىڭ ءبىر بولمىسى وسى، يماندىلىققا، يبالىلىققا شاقىرادى دەگەندەرىمىز. «سەنگەن قويىم سەن بولساڭ دەمەكشى»، ميى اراب يدەولوگياسىمەن ابدەن ۋلانعان اتى قازاق، زاتى اراب ايەل- قىزدارىمىز دۇنيەگە كەلتىرگەن ۇرپاق ماڭگۇرت ەمەي كىم؟ اراب مەنتاليتەتىن بويىنا مىقتاپ سىڭىرگەن، تىلىنەن، دىلىنەن، ۇلتىنان بەزگەن مىنا «احي»، «ۋحتيلار» قازاق باسىنا كۇن تۋسا - «مەن قازاق ەمەسپىن» دەۋدەن تايىنبايدى.
اراب تىلىندەگى اللانىڭ كىتابىن اراب تىلىندە وقي بىلمەسە دە، پايعامباردىڭ سۇننەتى مۇرنىنا ءيىسى بارماسا دا، داناگوي «ۋحتيلار» ۋاعىز ايتقاندا الدىنا جان سالمايدى، ءتىپتى وزدەرىنەن باسقانى مەنسىنبەيدى. ايزەرە اپامىز ايتپاقشى: «مىنالار ۇستانعان جولدىڭ ۇرقى بولەك ەكەن، بەتالىسىنىڭ تۇقىمى قۇرىسىن».
داناگوي احي، ۋحتيلار ەمەشەسى ەزىلىپ، اڭسارلارى اۋىپ وتىرعان قيىر شىعىسى مەن سيرياسىنىڭ ءحالى نەشىك، حالقىنىڭ بارار جەر باسار تاۋى جوق ەكى قولىن توبەسىنە قويىپ بوسىپ جۇرگەنىن، وسىنداي ناشۇكىرلەر اڭساعان سوعىستان كۇنىنە جۇزدەگەن جازىقسىز سابيلەردىڭ باۋداي قىرىلىپ جاتقانىن الەمدىك جاڭالىقتاردان كورىپ- ءبىلىپ تە وتىر. ءحالى ادام شوشىرلىق ەلگە اڭسارى اۋىپ قاراباستى ما، الدە؟ اشىق اسپان بەيبىت ءومىر، كويلەگى كوك، تاماعى توقتىق ەمەي نەمەنە؟ ەلباسىمىز ءبىر سوزىندە ايتقان ەدى: «ارينە، داۋى كوپ ەلدىڭ، جاۋى دا كوپ. ءبىرىمىز - ءسالافيت، ۋاحابيت، تاكفيريت، ەندى ءبىرىمىز - نۇرشى، كەلەسىمىز - گۇلەنشىگە باسشى. ءوز قازاعىڭ «اپا»، «اپكە»، «اعاتاي»، «باۋىرىم» دەگەندەي ءوز تىلىندەگى (بىلە- بىلسەڭىز ەڭ ادەمى سوزدەر) ءسوزدى ايتۋدان گورى ارابتىڭ تىلىندە «احي، ۋحتي» دەپ اتاۋدى ارتىق كورىپتى. ءبۇيتىپ ءبولىنۋدى توقتاتپاساق، بورىگە تالانار كۇندە الىس ەمەس. قوي دەگەنگە قويماعان، قوي دەگەنگە زار بولار.
اركىم وڭ وزگەرىستى جەكە باسىنان جانە ءوز وتباسىنان باستاۋى كەرەك. ۇلتتىق يدەولوگيامىزدىڭ كوزالدىمىزدا شىتىناۋىنا جول بەرمەستەن، ءاربىر قازاق جانىمەن، تانىمەن بۇل ىندەتتەن قۇتىلۋ جولىندا شەتتەپ قالماي ءوز ۇلەسىمىزدى قوسايىق، بىرىگەيىك!».
وزگەنىكى كوزىمىزگە اي كورىنىپ ءوز قازاقي اسىل ءدىنىمىزدى داتتاپ، وزگە ءتۇرلى نيەتى قارا، ارام پيعىلدى دەسترۋكتيۆتى كەلىمسەك اعىمداردى اقتاپ اسپەتتەدىك. نە تاپتىق، ۇلتتىق تۇتاستىعىمىزدىڭ ىرگەتاسى ءمۇجىلدى. ەندى قۇلاعانىن كورگىمىز كەلمەسە سوزدەن ارەكەتكە كوشەتىن ۋاقىت جەتتى. يسلام ءدىنىن جەلەۋلەتىپ ەلدەردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن ويرانداعان سۇم ساياساتتىڭ ايلاسى ەكەندىگىنە بەك كوزىمىز جەتتى. ەشكىمدى قايتالاماس ۇيرەنەرىنەن ۇيرەتەرى كوپ قازاق حالقىنىڭ قاسيەتتى ءوز جولى ۇلى جول!
گۇلنار جالادين قىزى، ءدىن تانۋشى
https://stan.kz