ەنەسىمەن تاتۋ بولۋى ءۇشىن جاس كەلىندەرگە ارنالعان كەڭەستەر
وسى سەبەپكە بايلانىستى قانشاما ەرلى- زايىپتىلار ءبىر- ءبىرىنىڭ ءجۇزىن كورمەستەي تەرىس اينالىپ، قانشاما كەلىنشەككە «ەسىك كورگەن» دەگەن ات تاعىلىپ، قانشاما ەركەك «اجىراسقان» دەگەن ماسقاراعا قالىپ ءجۇر.
شيكىلىكتىڭ ۇشى كەلىننەن دە، اتا- ەنەدەن دە شىعىپ جاتادى. ءبىرى اتا- ەنەسىمەن بىرگە تۇرعىسى كەلمەسە، ءبىرى كەلىنىنەن ۇلىن قىزعانادى نەمەسە بوتەن بىرەۋدىڭ قىزىن باۋىرىنا باسا الماي وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق قىلادى.
ايشا انامىز (ر. ا. ) ايەلدىڭ موينىندا ەڭ كوپ كىمنىڭ اقىسى بار ەكەنىن سۇراعاندا، پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) : «كۇيەۋىنىڭ» دەپ جاۋاپ بەردى. «ال ەر كىسىنىڭ موينىنا كىمنىڭ اقىسى كوبىرەك جۇكتەلگەن؟» - دەپ سۇراعاندا، «اناسىنىڭ» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. تاعى ءبىر حاديسىندە اتا- انانى جانناتتىڭ ورتا قاقپاسىنا تەڭەگەن. ياعني، اتا- اناسىنىڭ ريزاشىلىعىن العان ادامعا جانناتتىڭ ورتا قاقپاسى ايقارا اشىلادى. ەگەر ادام اتا- اناسىنىڭ كوڭىلىن تابا الماسا، وندا جانناتقا كىرۋ مۇمكىنشىلىكتەرى ازايا تۇسەدى.
ال كۇيەۋىنىڭ جانناتقا كىرۋىن قالاعان ايەل ونىڭ اتا- انا اقىسىن وتەۋىنە تۇسىنىستىكپەن قاراپ، كومەكتەسكەنى ابزال. بۇل ونىڭ كۇيەۋىنە دەگەن ەڭ ۇلكەن جاقسىلىعى. كۇيەۋى وتباسىنىڭ باسشىسى سانالعاندىقتان ايەلى ونىڭ امىرىنە قۇلاق اسۋى ءتيىس. ەگەر كۇيەۋى اتا- اناسىنا قارايلاسۋدى بۇيىرسا، ايەلى بۇل تاپسىرمانى ورىنداۋى قاجەت. ايەلدىڭ مۇنىسى اللا الدىندا ەسكەرىلمەي قالمايتىنى دا انىق. سەبەبى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) حاديستەرىندە بىلاي دەيدى: «كۇيەۋى وزىنە ريزا بولىپ قايتىس بولعان ايەل جانناتقا كىرەدى» ، «ايەل بەس ۋاقىت نامازىن وقىپ، ورازاسىن ۇستاپ، ابىرويىن ساقتاسا جانە كۇيەۋىنە باعىنسا جانناتقا كىرەدى».
اللا تاعالانىڭ قويعان زاڭدىلىعىنا مويىنسۇنىپ، كۇيەۋىنىڭ ءسوزىن ەكى ەتپەگەن ايەل ءبىر جاعىنان كۇيەۋىنىڭ ءوتىنىشىن ورىنداپ مول ساۋاپقا كەنەلسە، ەكىنشىدەن اتا- ەنەسىنە قىزمەت ەتە وتىرىپ، كۇيەۋىنىڭ اتا- انا الدىنداعى بورىشىن وتەۋگە دە كومەكتەسەدى. ەرىنىڭ جانناتتان ورىن سايلاۋىنا سەبەپكەر بولادى.
ۇلكەننىڭ اتى - ۇلكەن. كەيدە اقىل ايتىپ، كەيدە ۇرىسىپ قويۋى دا مۇمكىن. مۇندايدا كەلىن ءوزىنىڭ كەلىندىگىن جاساپ اتا- ەنەسىنىڭ اشۋىن كوتەرە بىلسە، ۇلكەندەر بۇرىس ايتىپ تۇرعان كۇننىڭ وزىندە، بەتىنەن الماي، ۇندەمەي قويا سالىپ، اعاتتىعىن كەيىنىرەك جايلاپ ايتىپ تۇسىندىرسە، ءوز باعاسى ارتا تۇسپەي مە؟ ۇلكەندى سىيلاۋ - ارعى- بەرگى مۇسىلماننىڭ مىزعىماس ءداستۇرى. دىنىمىزدە ۇلكەننىڭ الدىن كەسىپ وتپەۋگە، ۇلكەنمەن ءسوز جارىستىرماۋعا، قارسى كەلىپ كوڭىلىن قالدىرماۋعا قاتتى مان بەرىلگەن.
قازاقتا اتا- ەنەگە «قايىن اتا» ، «قايىن انا» دەيدى. قاراپ وتىرساق، «قايىن» ءسوزى ءبىزدىڭ تىلىمىزگە ءدىنىمىز ارقىلى ەنگەن ەكەن. اراب تىلىندەگى «قايىم» ءسوزى بىرەۋدىڭ ورنىنا تۇرعان، بىرەۋدىڭ ورنىن باسقان دەگەن ماعىناعا سايادى. دەمەك، «قايىن اتا» مەن «قايىن انا» قىزدىڭ ءوز اتا- اناسىنىڭ ورنىن باسقان، ونىڭ ەكىنشى اكەسى مەن اناسى دەگەندى بىلدىرەدى. فيقھ ۇكىمدەرى بويىنشا، ايەل ءۇشىن ەڭ جاقىن تۋىستاردىڭ قاتارىنا قايىن اتاسى مەن ەنەسى دە جاتادى. ولاي بولسا، كەلىن وسى جاعىن دا ەسكەرىپ، ولارعا قۇرمەت كورسەتۋى ءتيىس. ءارى ۇلكەندى سىيلاۋ بارشاعا ورتاق پارىز. وسى تۇرعىدان دا العاندا كەلىن قايىن اتاسى مەن ەنەسىن سىيلاپ، ولارعا كومەكتەسۋى قاجەت. وسى ءۇشىن ۇلكەندەردىڭ العىسى مەن باتاسىن الىپ، كوسەگەسى كوگەرە تۇسەدى.
قازاقتىڭ يسلام دىنىنەن تامىر تارتقان ءماندى دە ماعىنالى ماقالدارى جەتەرلىك. سونىڭ ءبىرى «اتاڭا نە قىلساڭ، الدىڭا سول كەلەر» دەگەن ماقال. بۇل ارداقتى ەلشىنىڭ (س. ا. ۋ. ) «اللا تاعالا قارتتارعا قۇرمەت كورسەتكەن جاستارعا دا قارتايعان شاعىندا وعان قۇرمەت كورسەتەتىن بالا- شاعا ءناسىپ ەتەدى» ، «اكەلەرىڭىزگە جاقسىلىق جاساڭىزدار، بالالارىڭ دا سەندەرگە جاقسىلىق جاسايتىن بولادى» ، «سەندەر ار- نامىستارىڭدى قورعاڭدار، سوندا جۇبايلارىڭ دا ار- نامىسىن ساقتايدى» دەگەن حاديستەرىنەن الىنعان بولۋى مۇمكىن. شىنىمەن دە ۇلكەن كىسىلەرگە، سونىڭ ىشىندە اتا- ەنەگە جاقسىلىق جاساساق، سولاردىڭ جاسىنا جەتكەندە ءبىز دە قۇرمەت پەن جاقسىلىقتان كەندە بولمايمىز. بۇل - ۇلى جاراتۋشىنىڭ بەكىتكەن زاڭدىلىعى.
كەلىن جوعارىداعى وسى ماسەلەلەردى ەسكەرە وتىرىپ، اتا- ەنەسىمەن بىرگە تۇرۋدان قاشپاۋى كەرەك. ايەلى «وتاۋىمدى اۋلاق تىگەمىن» دەپ كۇيەۋىنىڭ قۇلاق ەتىن جەپ شاقشاداي باسىن شاراداي ەتسە، شاڭىراعىنىڭ شىرقىن بۇزىپ، اقىرى اجىراسىپ تىنادى. بىلە- بىلگەن ادامعا اتا- ەنەمەن بىرگە تۇرۋ - اللا تاعالانىڭ بەرگەن ۇلكەن نىعمەتى. سەبەبى اللا ەلشىسىنىڭ (س. ا. ۋ.): «ارالارىڭدا قاريالار مەن سابيلەر بولماعاندا، باستارىڭا جاماندىق سەلدەي اعىپ كەلەر ەدى» ، - دەگەنى بار. حالىق دانالىعىندا دا «قارياسى بار ءۇيدىڭ قازىناسى بار» دەمەي مە؟ ولاي بولسا، اتا- ەنەنى ءۇيدىڭ بەرەكەسىنە بالاپ، از كۇن ومىرىندە سىزگە العىس ايتاتىنداي رازى قىلعان ءجون.
ونىڭ ۇستىنە اتا- ەنەمەن تۇرۋ ءسىزدىڭ ناپسىڭىزگە اۋىر كەلگەنىمەن، باسىڭىزعا تۇسكەن ناۋبەت ەمەس. «بالكىم ۇناتپاعان نارسەلەرىڭ تۇبىندە وزدەرىڭ ءۇشىن قايىرلى بولار. سونداي- اق، جاقسى كورىپ، قالاعان نارسەلەرىڭ تۇبىندە وزدەرىڭ ءۇشىن زياندى بولار»، - دەپ قۇران كارىمدە ايتىلعانداي، اللا تاعالادان كەلگەن نارسەنىڭ بارىنە رازى بولۋ - ءبىزدىڭ مىندەتىمىز.
اتا- ەنەسىمەن نەمەسە كۇيەۋىنىڭ تۋىستارىمەن بىرگە تۇراتىن كەلىن قالاي ارەكەت ەتكەنى ءجون؟ ەندى، وسىعان توقتالعاندى ءجون كوردىك. ەڭ ءبىرىنشى، كەلىن ءناپسىسى مەن شايتاننىڭ الداۋىنا تۇسپەۋگە تىرىسۋى كەرەك.
كەيدە ايەل: «اتا- ەنەمنەن بولەك تۇرسام، ەركىن ءومىر سۇرەمىن» ، «ولاردىڭ قاسىنان كەتسەم راحات ومىرگە قول جەتكىزەمىن» دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ءتىپتى، جوسپار قۇرىپ، ونى ىسكە اسىرۋ جولىندا جانكەشتىلىك تانىتىپ، ءتۇرلى قۋلىق- سۇمدىقتارعا باراتىندار از ەمەس. الايدا، ەشكىم ءومىر جولىنىڭ قانداي بۇرالاڭمەن، قانداي سوقپاقپەن جالعاسارىن بىلمەيدى. سوندىقتان مۇسىلمان ايەل ءناپسى مەن شايتاننىڭ جەتەگىنە ىلەسپەي، پاراساتتىلىقتى ماقسات تۇتۋى ءتيىس. قاراقان باسىن عانا ويلاماي، كۇيەۋىنىڭ دە جاعدايىنا قارايلاۋى كەرەك.
تۋىستارىمەن ءبىر وتاۋ استىندا كۇنەلتكەن سوڭ كەلىسپەۋشىلىكتەر، تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر دە ورىن الادى. ءبىراق سابىرلىق تانىتىپ، پاراساتتىلىقپەن ارەكەت ەتسە، ارتى جاقسىلىقپەن بىتەرى ءسوزسىز. ءومىر دەگەن تاقتايداي ءتۇزۋ جول ەمەس. ەندەشە قوساعىمەن قول ۇستاسىپ، ونىڭ وي- شۇڭقىرىنان سۇرىنبەي ءوتۋ - ۇلكەن ەرلىك.
كەيبىر ايەلدەر كۇيەۋى مەن اتا- ەنەسىنىڭ اراسىنا وت سالۋعا قۇمار. ەرى جۇمىستان كەلە سالا، اتا- ەنەسىنەن كۇنى بويى ەستىگەن سوزدەرىن، ولاردىڭ ارەكەتتەرىن جەتكىزىپ، اتا- اناسىنا بالاسىن ايداپ سالادى. اق پەن قارانىڭ جىگىن اجىراتپاي، ايەلىنىڭ ءسوزىن سويلەيتىن جىگىتتەر مۇندايدا اكە- شەشەسىنە داۋىس كوتەرىپ، كوڭىلىن قالدىرادى. سونداي- اق، ايەلى مەن اكە- شەشەسى سوزگە كەلىپ قالعاندا بولعان ءىستى اقىلعا سالىپ اراشا ءتۇسۋدىڭ ورنىنا ەركەكتىك دەگەن وسى ەكەن دەپ ايەلىنە دۇرسە قويا بەرەتىن دورەكىلەر دە، كەرىسىنشە اكە- شەشەگە دەگەن تيتتەي دە قۇرمەتى جوق كۇشىككۇيەۋلەر دە بار.
ساحابالار زامانىندا قۇلشىلىققا جان- تانىمەن بەرىلگەن، ساداقانى كوپ بەرەتىن ىزەتتىلىگىمەن ەلگە تانىلعان، القاما ەسىمدى جاس جىگىت ءومىر ءسۇردى. ءبىر كۇنى اياق استىنان اۋىرعان القاما توسەك تارتىپ جاتىپ قالادى. سىرقاتى ابدەن مەڭدەپ، بەتىنىڭ بەرى قاراماسىن سەزىپ كۋالىك ءسوزىن (كاليما شاھادات) ايتايىن دەسە، ءتىلى كۇرمەلە بەرەدى. ونىڭ قاتتى قينالعانىن كورىپ جانى اشىعان ساحابالار پايعامبارىمىزعا (س. ا. ۋ. ) بارىپ دەرەۋ مان- جايدى بايانداپ بەرەدى.
پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) بىردەن الگى جىگىتتىڭ شەشەسىن شاقىرتتى.
- القاما قانداي ەدى؟ - دەپ سۇرادى.
- بالام كوپ ناماز وقيتىن، كوپ ورازا ۇستايتىن، ساداقانى كوپ بەرەتىن - دەپ جاۋاپ بەردى كەيۋانا.
پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) بۇل جولى سۇراقتى توتەسىنەن قويدى:
- سىزبەن قارىم- قاتىناسى قالاي ەدى؟
- ىشتەن شىققان بالامدى نە دەپ جاماندايىن. ءبىراق قانشا كەشىرەيىن دەسەم دە، كوڭىلىمدى كوپ قالدىراتىن. اردايىم ايەلىن جاقتاپ، ماعان قارسى شىعاتىن، - دەگەن كەزدە پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ):
- اناسىنىڭ رەنىشى بالاسىنىڭ ءتىلىن كۇرمەپ تۇر ەكەن. قانە، وتىن جيناڭدار، ءالقامانى تىرىدەي وتقا جاعامىز، - دەپ ماڭايىنداعىلارعا بۇيىردى.
انا بايعۇس بىردەن جانۇشىردى:
- ويباي- اۋ، قاجەتى جوق. بالامدى ورتەي كورمەڭىز، - دەپ جالىنادى. سوندا پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ.):
- اللا تاعالانىڭ و دۇنيەدەگى ازابى بالاڭىزدىڭ قازىرگى ازابىنان دا قاتتى بولماق. ەگەر اللا ۇلىڭىزدان رازى بولسىن دەسەڭىز، ءسىز دە انالىق اق ءسۇتىڭىزدى كەشىپ، ۇلىڭىزعا دەگەن بار رەنىش- وكپەڭىزدى تارقاتىڭىز. ونىمەن ريزالىقپەن قوشتاسىڭىز، - دەيدى.
انا بايعۇس رازىلىعىن ايتىپ، كۇبىرلەپ كەشىرگەندە بالاسىنىڭ دا كاليماعا ءتىلى كەلىپ، ومىردەن وزعان ەكەن. «اللا تاعالانىڭ رازىلىعى اتا- انانىڭ رازىلىعىندا، اللاھ تاعالانىڭ اشۋى اتا- انانىڭ اشۋىندا» دەگەن ءحاديستى اردايىم قاپەردە ۇستاپ، جۇماق كىلتىنىڭ انا اياعىنىڭ استىندا ەكەنىن ۇمىتپايىق.
ءشامشات ادىلبايەۆا، يسلامتانۋشى