قانشا بايىسام دا شەتەلگە قاشپاس ەدىم - جاس ميلليونەر ارمان توسكانبايەۆ
تاۋەلسىزدىك تاڭىمەن بىرگە ومىرگە كەلگەن جاس وسكىن قازىردە بىرنەشە بيزنەستىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، كاسىپكەرلىك ءىسىن دوڭگەلەتىپ وتىر.
تاۋەلسىزدىكتىڭ تۇيدەي قۇرداسى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بىرنەشە بيزنەس- جوبالاردى ءتيىمدى ىسكە اسىرىپ ۇلگەرگەن، ءتىپتى بانكروتتىقتى باستان كەشىرگەن ەكەن. ايتسە دە، قيىندىققا جاسىماعان ونىڭ وزىنەن كەيىنگىلەرگە ايتارى دا بار. قازىر ارمانننىڭ قول استىندا 30 ادام جۇمىس ىستەيدى. قازاقستان سيمۆوليكاسىمەن شىعاتىن العاشقى وتاندىق ساعاتتار - وسى ارماننىڭ يدەياسى. ەندەشە، تاۋەلسىزدىك قۇرداسىمەن بولعان سۇحباتتى العا تارتامىز.
- ارمان، بيزنەسكە قاشان كەلدىڭ، كاسىپ اشۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ جالپى ءوزىڭ تۋرالى ايتساڭ؟
- مەن قاراعاندى قالاسىنىڭ تۇرعىنىمىن. قازىر جۇمىس بارىسىمەن الماتىدا تۇرامىن. بيزنەسكە 15 جاستان بەيىمدەلدىم دەپ ايتسام دا بولادى. ارينە، 15 جاسىمنان تولىق بيزنەسمەن بولدىم دەپ ايتا المايمىن، ءبىراق العاشقى قادامىم وسى كەزدەن باستالدى. بيزنەس - باستاپقىدا ەرمەك سەكىلدى بولدى. كەيىننەن 17 جاسىمدا جەكە ءوزىمنىڭ العاشقى كومپيۋتەرلىك تەحنيكا ساتاتىن شاعىن دۇكەنىم اشىلدى. ودان كەيىن رەسەيدە ەكى جىل تۇردىم، ول جاقتا دا بيزنەسىم بولدى، سونىڭ بارلىعىن قوسقاندا بيزنەس سالاسىندا 10 جىلداي تاجىريبە جيناعان ەكەنمىن. قازىر نەگىزىنەن جۇرگىزىپ وتىرعان ءۇش فيرمام بار. ءبىراق شارۋا ولارمەن اياقتالمايدى، سەرىكتەستەرىمىزبەن تاعى 1-2 كىشىگىرىم كومپانيالاردى جولعا قويعانبىز. قىسقاشا ايتقاندا، بيزنەسكە 15 جاسىمدا كەلدىم، ەڭ ءبىرىنشى باعىتىم كومپيۋتەر جانە وسى سالاداعى تەحنيكالاردى جوندەۋ بولاتىن.
- باستاۋ قيىن بولعان جوق پا؟
- ارينە باستاۋ قاشان دا، كىم ءۇشىن دە جەڭىل ەمەس. ونىڭ ۇستىنە 90- جىلدار مەن 2000- جىلداردىڭ باسى عوي. ءبىزدىڭ وتباسىمىز دا اۋقاتتى ەمەس. ەلىمىزگە قيىن بولعان جىلدارى ءبىز دە جوقشىلىقتى دا، تاپشىلىقتى دا كوردىك، سونى كورە كەلە، جاقسى ءومىر سۇرۋگە، جاقسى تاماقتانۋعا، جاقسى كيىم كيۋگە دەگەن تالپىنىس بولدى دەپ ويلايمىن. سونداي تالپىنىستاردىڭ ارقاسىندا اقشا تابۋدىڭ امالدارىن ىزدەستىردىم. سونىڭ ءبىرى - كومپيۋتەرلىك تەحنيكا. ول كەزدە مونيتورلارى ۇلكەن كومپيۋتەرلەر بولاتىن. سول كومپيۋتەرمەن جاستايىمنان قىزىقتىم. ەرمەك رەتىندە مەن 5-6 سىنىپتاردا مەكتەپتىڭ بۇزىلعان ەسكى كومپيۋتەرلەرىن جوندەي باستادىم. مۇعالىمنىڭ، تۋعان- تۋىستاردىڭ كومپيۋتەرلەرىن ىستەپ ءجۇرىپ، اراسىندا 1-2 مىڭ تەڭگە تابىس تاۋىپ، كەيىن بۇل ءىسىم ۇلكەن قىزىعۋشىلىققا اينالىپ كەتتى. سوسىن شاعىن كومپيۋتەرلىك بولىمشە اشىپ، اقىرىن- اقىرىن اقشا تابا باستادىم. ءبارى دە وسىلاي باستالادى دەپ ويلايمىن.
- قازىر قانداي جوبالارمەن اينالىسىپ جاتىرسىڭ؟
- قازىر ساۋدا نارىعىندا «وتان» دەگەن قازاقستاندىق ساعات شىعاراتىن كومپانيا بار. ۇلتتىق ناقىشتا، ەلتاڭباسى بار ساعاتتار شىعارامىز. بۇل ساعاتتاردىڭ باعاسى - 130 مىڭنان باستالادى، 325 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا. ءبىزدىڭ ساتىپ الۋشىلارىمىز نەگىزىنەن تابىستى ورتا نەمەسە كاسىپكەر، ىسكەر ادامدار. سوسىن «جاڭا جاسىل تەحنولوگيالارمەن» جۇمىس ىستەيتىن كومپانيا بار. «جول كارتاسى-2020» باعدارلاماسى اياسىندا 2014 -جىلى مەن 3 ميلليون تەڭگە گرانت العان ەدىم. بۇل گرانت كومپانيانىڭ ءىسىن باستاۋىما ەڭ العاشقى كاپيتال بولدى. ءبىراق وعان دەيىن مەنىڭ بىرنەشە بيزنەسىم جولعا قويىلعان، كونسالتينگتىك كومپانيامىز دا جۇمىس ىستەپ تۇردى.
اتالعان كومپانيادا اكەم ەكەۋمىز گيدروپوندىق قۇرالدار جاسايتىنبىز. ول قۇرالدار مال شارۋاشىلىعىنا، اۋىل شارۋاشىلىعىنا جاسىل ءشوپ وسىرۋگە كومەكتەسەتىن ەدى. قاراعاندىدا 250 گەكتار جەرىمىز بار. مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك اياسىندا كوللەدجبەن بىرلەسىپ ءوزىمىزدىڭ شارۋاشىلىعىمىزدى سالىپ جاتىرمىز. جازدا 250 گەكتار جەردە جىلىجايلار جۇمىس ىستەيدى. سونىمەن قاتار قاراعاندىدا ءوزىمنىڭ ءدامحانام دا بار. سونداي- اق سەرىكتەستەرىممەن تۋريستىك اگەنتتىك اشۋ دا جوسپارلانعان. وسىلايشا، باس- اياعى قازىرگە 3-4 بيزنەسىم بار.
- مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك سەرىكتەستىك تۋرالى ايتىپ قالدىڭ. ونىڭ اياسىندا كاسىپكەرلەرگە قولداۋ قولعا الىنعانى بەلگىلى. دەگەنمەن، سەن سەكىلدى جاس كاسىپكەر ءۇشىن بۇل قانشالىقتى كومەگىن بەرەدى؟
- جالپى، مەنىڭ ويىمشا ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە كەز- كەلگەن ادامنىڭ وزىنە ىزدەنۋگە تۋرا كەلەدى. مەن ءوزىم دە تىنىمسىز اداممىن. زاڭنىڭ بارلىعىن ءوزىم «قوپارىپ» شىقتىم. قازىرگى كەزدە قاراعاندى اگرارلىق كوللەدجىمەن مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا سەرىكتەس اتانساق دەپ وتىرمىز. ءبىراق ازىرگە كەلىسىم جاساۋ ۇستىندەمىز. شامامەن بۇل جۇمىسقا ءبىر جىلداي ۋاقىت كەتەدى. سوندىقتان بارلىعى جاقسى، وزىمىزگە ىزدەنۋگە مۇمكىندىك بەرىلىپ جاتىر. ول جوبا «اگروپوليس نۇرشۋاق» دەپ اتالادى.
جوبا تۋرالى ايتاتىن بولسام، ءبىزدىڭ كومپانيا وسى جوباعا ءوز قاراجاتىن سالادى، ال كوللەدج بىزگە ينفراقۇرىلىم ۇسىنادى. مەملەكەتتىك- جەكەمەنشىك ارىپتەستىك اياسىندا سول جەردەن شاعىن بيزنەس اشامىن. مال ءوسىرىپ، مال باسىن كوبەيتىپ، جىلىجايلار سالعان ەدىك. سول ەكى ارالىقتى بايلانىستىرىپ، كوللەدجدى بيزنەسكە تارتقىمىز كەلەدى. مىنە، وسى عانا. ەسەسىنە ولارعا دا، بىزگە دە تابىس بولادى. ءبىر جاعىنان اگرارلىق كوللەدج ستۋدەنتتەرى ءبىلىمىن وندىرىستە شىڭداپ، تاجىريبە جيناقتاي الادى. سول جەردە تەحنيكا، تراكتور، جاتاقحانا سىندى كەرەكتىنىڭ بارلىعى بار. سونى پايدالانا وتىرىپ، بىرگە جۇمىس جاسايمىز. وتە قىزىق جوبا. ماسەلەن، ءبىز ستۋدەنتتەردى جۇمىسقا الامىز، سوسىن ستۋدەنتتەرگە بولاشاقتا جىلىجايدان جەر بەرىپ، ونشاقتى باس مال، قويان، تاۋىق، ۇيرەك بەرىپ، ولاردى دا بيزنەسكە باۋلىيمىز. شىندىعىندا، نەگە جاستاردى وسى ستۋدەنت كەزىنەن بيزنەسكە باۋلاماسقا؟ وسىلايشا، بىرتىندەپ اگروبيزنەس ينكۋباتورىن اشۋ جوسپاردا بار. بۇل ءبىزدىڭ قولىمىزدان كەلەدى جانە ءار ستۋدەنت ءبىزدىڭ سەرىكتەسىمىز بولا الادى. بۇرىن كولحوز كووپەراتيۆى بولدى ەمەس پە، سول سىندى كووپەراتيۆ قۇرۋ قولىمىزدان كەلەدى دەپ ويلايمىن.
- قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك ەلتاڭباسى مەن ۇلتتىق ناقىشتارى بار ساعاتتار ەل اراسىندا ۇلكەن تانىمالدىلىققا يە. كوزىمىز شالدى، كەرەمەت يدەيا. وتاندىق ساعات برەندىن جاساۋ تۋرالى وي قالاي كەلدى؟
- ساعات تۋرالى يدەيانى ءبىر جىل بۇرىن ويلاعانمىن. نەگە قازاقستاننىڭ ەلتاڭباسى بار ساعاتتى شىعارماسقا؟ ناتيجەسى جامان ەمەس. قازىر بۇل يدەيا حالىق اراسىندا وتە ۇلكەن قولداۋعا يە. كوپشىلىك ادامعا ءبىزدىڭ ساعاتتار ۇنايدى. از عانا ۋاقىت ىشىندە ءبىزدىڭ ءونىمدى برەند رەتىندە قازاقستاندا كوبى تانىدى. باستاپقىدا ەۋروپادان قۇرال- جابدىقتار ساتىپ الدىق، سوسىن ساعاتتى قاراعاندى قالاسىندا قۇراستىرا باستادىق. شىندىعى كەرەك، باستاپقى ەكى اي ىشىندە ساعاتتى ساتپاق تۇگىلى، ودان پايدا تابۋ قيىن ەدى، «براك» كوپ بولدى. سەبەبى شەت ەلدە ساعاتتى جيناۋ پروتسەسى وزگەشە. ولاردىڭ كەز- كەلگەن ءونىمى ساتىلىمعا شىقپاس بۇرىن سىناقتان وتەدى جانە دە ولاردىڭ ساپاسى دا وتە جوعارى. ال بىزدە سىناق جاساۋعا قۇرال- جابدىقتار جەتكىلىكسىز. قوسىمشا شىعىندار دا كوپ كەرەك. سوندىقتان بۇل ساعاتتاردى ەۋروپادا جيناۋ كەرەك دەگەن شەشىم قابىلدادىق.
وسىلايشا، «فوتوپورترەت»، «سارى ارقا ارۋى» جانە «اللانىڭ 99 اتى» دەگەن ساعاتتار ەۋروپادا قۇراستىرىلادى. ال «پرەزيدەنت» اتتى ساعات ا ق ش- تا قۇراستىرىلىپ جاتىر. ا ق ش- تا ءبىزدىڭ ءوزىمىزدىڭ قازاقتاردىڭ «Miami watch», «Amir watch» دەگەن كومپانيالارى جوبامىزدى قولداپ، العاشقى كوللەكسيالارىمىزدى سولار شىعاردى. قازىرگى ۋاقىتتا بىزدە ساعاتتاردىڭ 6 ءتۇرى بار، بۇگىندە 500 دەن استام ساعات ساتىلدى. بيزنەسىمىزدىڭ اياق الىسى جامان ەمەس، 2017 -جىلى ءبىز رەسەي جانە تۇركيا مەملەكەتتەرىنە دە شىعامىز دەپ ويلايمىن. ۇلتتىق ناقىشتاردى، ەلتاڭبانى نەگە ساۋداعا، برەندكە بەيىمدەمەسكە؟! ءبىزدىڭ ساعاتتار ارزان ەمەس، باعاسى 130 مىڭنان 325 مىڭ تەڭگەگە دەيىن جەتەدى.
- نەگە قىمبات؟
- ويتكەنى ساعاتتا ساپاسىمەن اتى شىققان شۆەيتساريالىق، جاپوندىق تەتىكتەر قولدانىلادى، ساپفير شىنىسى، حيرۋرگيالىق بولات پايدالانىلادى، جالپى ماتەريالدارى وتە ساپالى. بولاشاقتا التىننان جالاتىلعان ساعاتتار شىعارۋ دا جوسپاردا بار. ساپالى زاتقا سۇرانىس مىقتى. ايتسە دە ساعات ارزان بولماعانىمەن، ونىڭ الاتىن ءوز ادامدارى بار.
- جالپى بيزنەستى باستايتىن جاستاردىڭ دەنى العان ءىسىن ورتا جولدان تاستاپ كەتىپ جاتادى. قيىندىقتارى كوپ دەپ سىلتاۋراتادى، راسىندا قازاقستاندا بيزنەس اشۋ، ونى دامىتۋ استە قيىن بولعانى ما؟
- قاراعاندىدا ءبىزدىڭ ءبىر اعامىز بار، ۇلكەن بيزنەسمەن. سول كىسىدەن سۇراعان ەدىك: «اعا، كاسىپتى باستاعاندا، كوپ قيىنشىلىقتار بولادى، سول كەزدە ادام كۇشى سارقىلىپ، نە ىستەرىن بىلمەيدى. بيزنەسكە دەگەن ىقىلاس قۇريدى. سول كەزدە نە ىستەۋ كەرەك؟ » دەپ. سوندا الگى اعامىز: «ىقىلاس دەگەن ايەلدە عانا بولادى، ال ەركەكتە ەرىك- جىگەر بولۋ كەرەك» دەپ قالجىڭداعان ەدى. سول سياقتى جاستارعا ايتارىم، بويدا ەرىك- جىگەر بولماسا، كەدەرگىگە تاپ بولعان سايىن ءار باستاعان ءىس اياقسىز قالا بەرۋى مۇمكىن. بۇل بيزنەسكە عانا قاتىستى ەمەس، جۇمىس بولسىن، سپورت بولسىن، ونەر بولسىن - بارىندە دە سولاي. سوندىقتان بويىڭىزدا سارقىلماس قايرات بولۋ كەرەك. قىز بولساڭىز دا، جىگىت بولساڭىز دا جىگەرلى بولۋ كەرەك، ونسىز بيزنەس بولمايدى. مىسالى، جاڭادان ءتاي- ءتاي باسقان بالا بىرنەشە رەت قۇلاعاننان كەيىن، جىلاپ ارى قاراي ەندى جۇرمەيمىن جاتىپ المايدى عوي؟! كەرىسىنشە، تالاپتانىپ، قادام جاساپ، ۇيرەنىپ، ايتەۋىر ءجۇرىپ كەتەدى. جاس بالالاردىڭ بارىندە سولاي. تەك ەسەيە كەلە وسى قاسيەتتىڭ ءبارى بىرتىندەپ سارقىلا باستايتىن ءتارىزدى. ادام ەرەسەك اتانعاندا نەگە قورقىنىش پايدا بولادى؟ قايدان كەلەدى ول؟ وسى جاعىنا ماڭىز بەرۋ كەرەك.
مەن ءوزىم تاۋەكەلشىلمىن. ءىستى باستار الدىندا، ويلانۋعا كوپ ۋاقىت جۇمسامايمىن. وي كەلدى مە، كوپ ويلانبايمىن، بولا ما، بولماي ما، شىعا ما، شىقپايدى ما، قولىمنان كەلە مە، كەلمەيدى مە دەگەن سۇراقتارعا باسىمدى قاتىرمايمىن. تەز- تەز العاشقى قادامدارىمدى جاسايمىن. بولاتىن نارسە، بولادى. اللانىڭ بەرگەنى، قالاعانى بولادى، قالاماسا، ەشتەڭە دە بولمايدى. سوندىقتان دا، تاۋەكەلشىل بولۋ كەرەك. ءىستى باستاپ كەتۋ ماڭىزدى. كوپ ويلانعان ادامنىڭ باسىنا ءتۇرلى ويلار كەلە باستايدى. كۇدىك پەن كۇمان جۇرەككە ۇيا سالا باستاسا، قولىمنان كەلە مە، كەلمەي مە دەگەن ماسەلە دە الدىدان شىعادى. سوندىقتان دا، ەڭ باستىسى - جىگەر كەرەك.
- ءوزىڭنىڭ ومىرىڭدە دە سونداي جاعدايعا تاپ بولىپ، بيزنەستە ءسۇرىنىپ، وپىق جەگەن كەزدەرىڭ بولدى ما؟
- قازاقتا ايتادى عوي «جاڭىلمايتىن جاق، سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق» دەپ. ءبىر قۇلاپ تۇرماعان بيزنەسمەندى جۇرت تا سىيلامايدى. الگى ءبىر جىلى مىقتى كاسىپكەر تانىسىم مەننەن سۇراعان ەدى: «ارمان، سەن ومىرىڭدە كاسىبىڭدى تۇگەل جوعالتىپ كوردىڭ بە؟» دەپ. «جوق» دەپ جاۋاپ بەرگەن ەدىم. ول بىردەن: «وندا مەن سەنى مىقتى كاسىپكەر رەتىندە قابىلداي المايمىن» دەدى. بۇل بيزنەستە عانا ەمەس، بارلىق سالادا دا سولاي. ماسەلەن، سپورتتى الىڭىز. بوكستا مايك تايسون بار، مارتەبەگە يە بولۋى ءۇشىن بىردەن تورگە شىققان جوق. ول جاس كەزىندە قانشاما رەت جەڭىلدى، دەگەنمەن كەيىن تاجىريبە جيناقتاي ءجۇرىپ، جەڭگەنى ودان دا كوپ بولدى. وعان سول تاجىريبە ارقىلى داڭق تا كەلدى. سول سياقتى بيزنەسمەندەردى دە كوتەرىلگەنىنە ەمەس، قۇلاپ، سول قۇلاعاننان قايتا تۇرا العاندىعىنا قاراپ سىنايدى ءارى سىيلايدى. ءوز باسىمدا دا ونداي جاعداي بولدى. 2014 -جىلى ۇلكەن كومپانيانى جوعالتتىم، ءبىراز داعدارىسقا دا ۇشىرادىم جانە ءوزىم دە كوڭىلىم قۇلازىپ كەتكەن كەز بولدى. ءبىراق ارى قاراي ءومىر ءسۇرۋ كەرەك. ءومىر ءبىر ۋاقىتتا، ءبىر جەردە توقتاپ قالمايدى. سول ءۇشىن بيزنەستى قايتا باستاۋعا بەل بۋدىم، تاجىريبەنى جيناقتاپ، قاي جەردەن قاتەلىك جىبەردىم دەپ بار ويىمدى قايتا سارالاپ، جاڭا كومپانيا اشتىم. سول كومپانيام بۇرىنعىدان دا ۇلكەن تابىس اكەلدى.
- موتيۆاتسيانى، بيزنەس يدەيالاردى قايدان الاسىڭ؟
- موتيۆاتسيا ومىردە ءبىر جەتىستىككە جەتۋگە دەگەن ۇمتىلىستىڭ ارقاسىندا تۋادى. ءومىرىڭدى بوستان بوسقا سارپ ەتپەي، ءبىر جەتىستىككە جەتۋ دەگەن ويلار مازالاماسا، موتيۆاتسيا دا، بويداعى جىگەر دە قايدان بولسىن. شىنىمدى ايتسام، ورتا دەڭگەيلى ءومىر سۇرگىم كەلمەيدى. جاستارعا ايتار ەدىم، ومىرلەرىڭىزگە ازداپ رومانتيكا، اۆانتيۋريزم ەنگىزىڭىزدەر، جەتىستىككە جەتەم دەگەن قۇلشىنىس بولۋ كەرەك. ونسىز ءومىر قىزىقسىز.
سوندىقتان رومانتيكتەر، اۆانتيۋريستەر كوپ بولسىن. ماقتانعانىم ەمەس، ءبىراق ايتا كەتەيىن وسى جازداعى ءۇش ايدىڭ ىشىندە 6 مەملەكەتتە بولدىم. ءار مەملەكەتتە مەن جاڭا ادامدارمەن تانىسامىن، جاڭا بيزنەس ءتۇرىن كورەم، جاڭا ورتانى تاماشالايمىن، قازاقستاندا نە جەتىسپەيدى، قاي سالادا قانداي تەحنولوگيالار الىپ كەلۋگە بولادى، قاي سالادا بيزنەس الىپ كەلۋگە بولادى - سودان قانىعا الامىن. بۇل وتە قىزىقتى ءومىر، ءوزىڭىز بيزنەسپەن اينالىساسىز، تابىسىڭىز ءوز قولىڭىزدا. قازىر مەن قاي مەملەكەتتە نە الا الاتىنىمدى بىلەمىن. يزرايلدە بولدىم، وندا اگروبيزنەستى كوردىم، گونكونگتا (شياڭگاڭ) بولدىم، ول جاقتا ەلەكترونيكانى بايقادىم. سول سياقتى ءار مەملەكەتتە قانداي بيزنەس اشسام ەكەن، قانداي يدەيالار قازاقستاندا ىسكە اسادى دەپ ۇدايى ىزدەنىسپەن جۇرەمىن.
وندا دا ۆەلوسيپەدتى قايتا ويلاپ تابۋدىڭ قاجەتى جوق. بىرىنشىدەن، شەتەلدىڭ تاجىريبەسىن الۋعا بولادى. ەكىنشىدەن، قازاقستانعا شەتەلدەن كوپ تاۋارلار اكەلىنەدى. ەندەشە، يمپورتتى الماستىرۋمەن اينالىسۋعا بولادى دەگەن ءسوز. قازاقستاندا وتە كوپ تۇتىناتىن، ءبىراق شەتەلدەن اكەلىنەتىن تاۋارلار وتە باسىم. سولاردى نەگە قازاقستاندا وندىرمەسكە؟ ! مىنە، وسىدان- اق يدەيالار كەلە باستايدى، كەيىن ونى ىسكە اسىرۋدىڭ جولدارىن قاراستىرامىن.
وتاندىق ساعاتقا قاتىستى بىزگە كوپ سىن ايتىلدى، نەگە وسى ساعاتتاردى قازاقستاندا ەمەس شەتەلدە جينايسىڭدار دەپ. وسى سۇراقتى قوياتىن ادامدار، شىن ايتسام، بيزنەستەن ءتىپتى ماقۇرىم ادامدار دەپ ويلايمىن. شىندىعى وسى. وزدەرىنىڭ ءبىلىمى جەتپەسە دە وسىنداي سىندار ايتادى. ماسەلەن، رەسەيدىڭ وزىندە ساعات شىعاراتىن ءبىر عانا زاۋىت بار، وتە ۇلكەن ءوندىرىس، سيكلدەرى اسا كوپ. بىردەن ونداي زاۋىتتى قازاقستاندا سالا سالۋعا كەلمەيدى. نارىعىمىز وتە شاعىن، ەرتەڭ سونداي زاۋىت اشىپ، جىلىنا ميلليون ساعات شىعاراتىن بولسام، ونى ساتىپ الاتىن ادام دا تەز ءبىتىپ قالمايدى ما؟ ءبىز بار بولعانى 17 ميلليون حالىقپىز. سوندىقتان دا، مەنىڭ ويىمشا، ءبارىن شاعىننان باستاۋ كەرەك، وسىنداي ءبىر كىشكەنە بيزنەستەن باستاپ، ارى قاراي ونى وسىرە بەرسەڭىز، بولاشاقتا جاقسى تابىستارعا دا جەتەسىز، جەتىستىكتەرگە دە جەتەسىز. وسى بيزنەسىمىزدى اشتىق، ەندى بولاشاقتا ونى دامىتىپ، 4-5 جىلدا قازاقستاندا جينايتىن ءىرى ءوندىرىس اشۋ جوسپاردا بار.
- بيزنەس اشۋعا قانداي بىلىك كەرەك؟ ارنايى ءبىلىمىڭ بار ما؟
- مەندە قازىر ورتا مەكتەپتىڭ 11 سىنىبىنىڭ عانا ءبىلىمى بار. ەشقانداي ۋنيۆەرسيتەت، جوعارى وقۋ ورنىن دا بىتىرگەن جوقپىن. رەسەيدە ەكى جىل وقىپ كوردىم، تومبى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە. ەكى جىل وقي كەلە، بۇل ديپلومنىڭ ماعان تۇككە دە قاجەتى بولمايتىنىن ۇقتىم. شىنىمدى ايتسام، بۇل سالادا ماعان ءبىلىم كەرەكسىز بولدى دا، ەكىنشى كۋرستا وقۋدى تاستاپ، قازاقستانعا قايتىپ كەلىپ، بيزنەستى دامىتۋعا كۇش سالدىم.
- العاشقى ميلليونعا قالاي قول جەتكىزدىڭ؟
- العاشقى ءبىر ميلليون تەڭگەنى مەن مەكتەپتە وقىپ ءجۇرىپ، 17 جاسىمدا كومپيۋتەرلەر ساتۋ ارقىلى تاپتىم. ەندى «دوللارلىق» ميلليوندى 2017 -جىلى تابامىز دەگەن بولجامىمىز بار. 2015 -جىلى ءبىز 500 مىڭ دوللار تابىسقا قول جەتكىزدىك. ەندى كومپانيامىزدىڭ ءوز مەجەسى بار، ول - كەلەسى جىلى رەكوردىمىزدى ەكى ەسەلەۋ.
- تىلەكتەرىڭىز قابىل بولسىن! ءوزىڭنىڭ بيزنەستەگى كومانداڭ تۋرالى توقتالساڭ؟
- قازىر بيزنەستە كوماندام قالىپتاسقان. ماعان قازاقستاننىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن جاستار كوپ حابارلاسادى. ءوز يدەيالارىن ۇسىنادى. ءبىراق ەڭ جامانى جاستاردىڭ باسىم بولىگى اقشا سۇرايدى. وزدەرىندە ەشقانداي يدەيا بولمايدى، ءبىراق سولاي بولا تۇرا اقشا سۇرايدى. دەگەنمەن، بىزگە اقشا كەرەك جوق، بىزگە قولداۋ كورسەتسەڭىز دەيتىندەرى دە بار. وسىنداي جاستار حابارلاسسا قۋانىپ قالامىز.
كوماندام شاعىن ەمەس، اۋقىمدى. قازىرگى كەزدە ءار ءتۇرلى بيزنەستەردە سەرىكتەستەرىم بار، قىزمەتكەرلەرىمنىڭ سانى 30 دان استام. كوماندا دەپ ايتۋعا بولادى ولاردى. وتە مىقتى كوماندا، ولار الماتىدا، استانادا، قاراعاندىدا دا بار. كۇن سايىن جينالىس وتەدى. ءارقايسىسىنا مىندەتتەر جۇكتەلەدى. سول بويىنشا جۇمىس ىستەيمىز. جاقىندا تۇركيا مەملەكەتىنە بارىپ كەلدىك. «تيمبيلدينگ» دەيدى، ءوزىمىزدىڭ كوماندامەن دەمالىپ، وسى جاقىندا كەلدىك. ءاردايىم وسىنداي شارالار ۇيىمداستىرىپ وتىراتىن بولامىز. كوماندالار مەن كومپانيالار اراسىندا ءبىر- بىرىمەن ويىن وتكىزىپ، تابيعاتقا بولسىن، ۇجىمدىق مەرەكەسىن تويلاۋ بولسىن وسىلاي ۇيىمداستىرىپ، شىعىپ وتىرامىز.
- قىزمەتكەر تاڭداۋدا ونىڭ قانداي قاسيەتتەرىنە كوپ ءمان بەرەسىڭ؟
- جۇمىسقا ادام الۋ، كادر ماسەلەسى كومپانيا ءۇشىن وتە ماڭىزدى. ءسىزدىڭ كومپانياڭىزدا كادرلار قانداي بولسا، بيزنەس تە سوعان ساي العا جىلجيدى. كومپانياعا قىزمەتكەر الاتىن كەزدە سالادا جۇمىس ىستەدى مە، تاجىريبەسى بار ما، ماعان قاجەتتى ناتيجەلەر بەرە الادى ما دەگەن ءوزىمنىڭ كريتەريلەرىممەن قارايمىن. ەگەر 10 ميلليون تەڭگەنىڭ تاۋارىن ساتا الاتىن مەنەدجەر كەرەك بولسا، وندا مەن بۇرىن سونداي ناتيجەگە قول جەتكىزگەن ماماندى عانا الامىن. 100 مىڭ تەڭگە نەمەسە 2 ميلليون ساتىلىم جاساعان ادامدى المايمىن. سەبەبى مەن ونى وقىتۋعا ۋاقىتىمدى سارپ ەتەمىن. ەگەر مەن بىردەن 10 ميلليون جاساي الاتىن، ءوز بىلىگى وزىندە، مىقتى ادامدى جۇمىسقا السام، 10 ميلليون پايدا مەن كىرىس اكەلەدى. ال 3 ميلليون تەڭگەدەن استام ساتىلىم جاساي الماعان مەنەدجەر ماعان 10 ميلليون تەڭگە كىرىس جاساپ بەرە المايدى. سول سەكىلدى اقپاراتتىق تەحنولوگيالار مامانى، ديزاينەرگە قويىلاتىن تالاپ سونداي، مەن العا قويعان ماقسات- مىندەتتەردى ورىنداۋعا قاۋقارلى مامانداردى عانا الامىن.
- 10 جىل بيزنەستە جۇرگەن ادامسىڭ، وسى ارالىقتا قازاقستان بيزنەس- كليماتى قانشالىقتى وزگەردى دەپ ويلايسىڭ؟
- شەتەلگە، ءوزىمىزدىڭ كورشى ەلدەرگە قاراعاندا، قازاقستاننىڭ بيزنەس- كليماتى جاقسى. بيزنەس باستاۋعا مەملەكەتتىك ءتۇرلى قولداۋلار قاراستىرىلعان. 2000 -جىلداردىڭ باسىندا قازىرگىدەي بيزنەسكە كومەك بەرەتىن ءتۇرلى ينستيتۋتتار بولعان جوق. كەيىنگى كەزدە بيزنەس قۇرالدار، قارجىلىق تەتىكتەر دامىپ جاتىر. بۇنىڭ ءبارى ءبىزدى تەك قۋانتادى. بىزدە مىسالى، «eGov» ارقىلى 5 مينۋت ىشىندە جەكە كاسىپكەرلىگىڭدى رەسمي اشىپ الۋعا بولادى. ادامدارعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن ءتۇرلى امال- تاسىلدەر جاسالۋدا. قيىنشىلىقتار دا بار ءبىر جاعىنان. ءبىراق وڭ ۇدەرىستەر باسىم.
- مەملەكەت تاراپىنان جاستارعا كومەك قانشالىقتى جەتكىلىكتى جاسالۋدا؟
- ەگەر ءبىزدىڭ مۇنايىمىز بىتەتىن بولسا، مەملەكەت ەكونوميكاسى ءبىرشاما قۇلدىرايتىندىعىن ديەۆالۆاتسيا كورسەتىپ وتىر. ونى بولدىرماۋ ءۇشىن قازاقستاندا بيزنەس جاقسى دامىعان بولۋى كەرەك. بيۋدجەتتەگى ۇلەس قازىرگىدەن الدەقايدا كوبىرەك بولۋى ءتيىس. قاۋىپسىز مەجەگە جەتۋ ءۇشىن شاعىن جانە ورتا بيزنەس 50 پايىزدان دا كوپ بولعانى ابزال. ەرتەڭ ول ءبىزدىڭ مەملەكەتتىڭ ارقاۋى، تىرەگى بولادى. ول ءۇشىن قازىر جاستارعا جاقسى كومەك، قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. جاستاردىڭ اراسىندا بيزنەس جايلى كوبىرەك ايتۋ قاجەت. جەتىستىككە جەتكەن ازاماتتارىمىزدى ەلگە كورسەتىپ، وسى سالانى وركەندەتە العان ازاماتتاردى جاستارعا ۇلگى ەتۋ كەرەك. قازىر ونداي تۇلعالار از، جاستار كىمگە ەلىكتەيتىنىن بىلمەيدى. كەڭەس زامانىندا «ستاحانوۆشىلار» دەگەن بولدى. سول سياقتى جاستاردىڭ اراسىندا دا وزدەرىنىڭ «باتىرلارى» بولۋى قاجەت دەپ سانايمىن.
ءوزىم ماقالا ارناپ، بيزنەس جايلى كوپ جازامىن. جاستارعا بيزنەس جايلى جاقسى ءبىلىم بەرسەك، ۇلتتىق ەكونوميكامىزدى كوتەرۋگە بولادى. شىندىعىندا، قازىر «بيزنەستىڭ ۇلەسىن كوبەيتۋ كەرەك» دەگەن ۇراندار كوبىرەك ايتىلادى. ءبىراق قالاي؟ ەگەر جاستارمەن بيزنەسكە قاتىستى جۇمىس جاسالماسا، وندا قالاي كوبەيتەمىز؟ بۇگىنگى جاستاردى وقىتساق، مىنە سولاردان ون، جيىرما جىلدان سوڭ مىقتى بيزنەسمەن شىعاراتىن ەدىك. وسىعان وراي، جالپى كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن جاعدايلار جاسالىپ جاتىر دەپ ايتا الامىن، ال ءبىراق جاستارعا، جاستاردىڭ بيزنەسىنە دەگەن بولەك باعدارلاما جوق. جاستار اراسىندا بيزنەس مادەنيەتتى دامىتاتىن جۇمىستار دا وتە قاجەت.
- ءوزىڭنىڭ ارتىڭدا ىلەسىپ كەلە جاتقان ىنىلەرگە، قاتارلاستارىڭا بيزنەس جۇرگىزۋ بويىنشا سەمينارلار، كۋرستار وتكىزىپ تۇراسىڭ با؟
- مەن الماتىدا بولسىن، قاراعاندىدا بولسىن، ءاردايىم سەمينارلار وتكىزىپ تۇرامىن. ءبىراق ارنايى وتكىزبەيمىن، ۋنيۆەرسيتەتتەرگە، ءتۇرلى ۇيىمدار شاقىرعان كەزدە بارامىن. ءوزىمنىڭ تاجىريبەمدى ايتامىن، سەمينارلار وتكىزەمىن. كەيىنگى كەزدەرى ونلاين رەسۋرستار ارقىلى ويىمداعىنى جازۋدى قولعا الدىم. ءوزىمنىڭ بلوگتارىم بار، businessman.kz دەگەن سايتىم بار جانە yvision-دا بلوگ بار. الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى ءوزىمنىڭ ءبىراز پوستتارىمدى جازامىن. سول جەرلەردە مەن ءوزىمنىڭ تاجىريبەممەن بولىسەمىن. قازىر الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى مەنى وتە كوپ ادامدار وقيدى. جاستارمەن قاتار، ۇلكەن كىسىلەر دە بار. وسى قىزمەتىم ارقىلى مەن الەۋمەتكە ءوز ۇلەسىمدى قوسىپ جاتىرمىن دەپ ويلايمىن.
- ومىرلىك ماقساتىڭ قانداي؟ وسىدان 10-20 جىلدان سوڭ، بيزنەستە قانداي بەلەستەرگە جەتەمىن دەپ مەجەلەپ وتىرسىڭ؟
- مەن قازاقستاندى الەمگە ايگىلەپ، ەكونوميكاسىن دامىتۋ ءۇشىن وسىنداي بيزنەستى دامىتۋ قاجەت دەپ سانايمىن. ءوزىمنىڭ ومىرلىك ماقساتىم - وتاندىق بيزنەستى دامىتۋعا ۇلەسىمدى قوسۋ. ارينە، تاۋدى قوپارامىن دەپ ۋادە ەتە المايمىن، دەگەنمەن، قازاقستاندىق بيزنەستىڭ دامۋىنا ءوزىمنىڭ ۇلەسىمدى، كىرپىشىمدى قالاپ كەتسەم دەگەن ماقسات قانا. وسى ارقىلى وتاندىق ەكونوميكا دا جانداناتىنىن بىلەمىن. ال بيزنەستە مەن شەتەلگە شىعۋدى، قازاقستاندىق تاۋاردى سىرتقا شىعارۋدى ماقسات ەتىپ وتىرمىن، ەگەر كوممەرتسيالىق تۇرعىدا قارايتىن بولساق، 5-6 جىلدا شەتەلگە شىعۋ ماقساتىمىز بار، سەبەبى قازاقستاننىڭ نارىعى وتە شاعىن. شەتەلدەن ءبىز بيزنەس اشساق، بۇل قازاقستانعا دا جاقسى. ويتكەنى ءبىز وسى جاقتا سالىق تولەيمىز، شەتەلدەگى اقشا قازاقستانعا كەلەدى. سوندىقتان جاستار بيزنەستى نەگىزىنەن شەتەلدە دە جۇرگىزۋلەرى كەرەك. شەتەلدەن اقشانى قازاقستانعا اكەلۋ قاجەت. قازاقستانداعى جاستار اراسىندا حالىقارالىق بيزنەسمەندەر كوبەيسە، ءبىزدىڭ مەملەكەتكە ءبىراز ۇلەسىن قوسادى.
- كاسىپكەرلىكتەن قاتتى بايىعان كەيبىر بيزنەسمەندەر شەتەلگە كەتىپ جاتادى. بولاشاقتا وزگە ەلگە كەتەم دەگەن وي جوق پا؟
- ءوز ۇيىنەن كىم قاشقىسى كەلەدى؟! سونىمەن بىرگە، ۇيدە بارلىعى جاقسى بولسا، وندا سىرتتا جۇرتتىڭ نەسى بار. بارلىعى دا تۋعان جەرىندە قالعىسى كەلەدى. ال جاعداي ناشار بولسا، ارينە، بارلىعى قاشۋى مۇمكىن. دەگەنمەن، مەن قانشا بايىسام دا ەلدەن قاشپايمىن. 90- جىلدارى قيىنشىلىقتى باستان وتكەردىك، ۇيدە جارىق، سۋ، تاماق بولعان جوق، بارلىعىن كوردىك، ءبىراق ودان وتتىك امان- ەسەن. جاقسى زامانعا كەلدىك. سوندىقتان بارلىعىنا ءتوزىپ، شىدايمىز دەپ ويلايمىن.
- سۇحبات ءۇشىن راحمەت! كاسىبىڭ دوڭگەلەي بەرسىن!
- راحمەت!
اۆتور: جاسۇلان جولدىبايەۆ