وعىز مەملەكەتى ءومىر سۇرگەن كەزەڭمەن سايكەس كەلەتىن تاريحي ورىن تابىلدى
سونداي- اق وسى جەردەن بىرنەشە بولمەدەن تۇراتىن ءۇي- جايلار دا انىقتالدى. ولار ساز كەسەكتەن تۇرعىزىلعان. قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى، ت. ع. د. پروفەسسور قىلىشباي بيسەنوۆ اتالمىش جۇمىستارمەن تانىسىپ، تاريحي ورىننىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالدى، دەپ حابارلايدى اتالمىش جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى.
قازبا جۇمىستارىنىڭ كەزىندە قولعا تۇسكەن قىش ىدىستار ورتاعاسىرلىق جانكەنت، سورتوبە جانە ساۋران قالاشىقتارىنىڭ ІХ-ХІІعاسىرلارداعى كەراميكالارىمەن سايكەس كەلەتىنىن كورسەتتى. مۇندا ءبىر كەزدەرى قايناعان تىرشىلىك بولعانىن 20 شاقتى ازىق ساقتايتىن قويما ايعاقتايدى. بۇل جەردەن كومىر دە شىقتى. قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «ارحەولوگيا جانە ەتنوگرافيا» عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ جەتەكشىسى ءازىلحان تاجەكەيەۆ سول كومىردى ماسكەۋدەگى ارنايى زەرتحانادان وتكىزىپ، توپشىلانعان مەرزىمدى ودان ءارى ناقتىلاي تۇسۋگە بولاتىنىن ايتتى.
وعىز مەملەكەتى ءومىر سۇرگەن كەزەڭمەن سايكەس كەلەتىن وشاقتىڭ ورنى دا بەلگىلى بولدى. ونى تازالاۋ بارىسىندا قاسقىر ءتىسى مەن قوي سۇيەگىنەن جاسالعان تۇمار مەن عۇرىپتىق ماقساتتا قولداناتىن ءبۇتىن قىش ىدىس تابىلدى. عالىمدار سول دەرەكتەرگە قاراپ، بولمە ەمشىگە نە بولماسا بالگەرگە ارنالعانىن بولجاپ وتىر.
وسى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىنا قورقىت اتا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارىمەن قاتار، ءا. ح. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى جانە ماسكەۋدەگى شىعىس حالىقتارىنىڭ ونەرى مەملەكەتتىك مۋزەيىنەن سەرگەي بولەلوۆ قاتىسۋدا. بۇل سالادا مول تاجىريبەسى بار رەسەيلىك عالىم بۇل ورىندى قازاقستانداعى قۇندى دەرەكتەر كوپ تابىلعان ەسكەرتكىش رەتىندە قابىلدايدى.
بيىكتىگى 10 مەترگە دەيىنگى ۇلكەن ءۇيدىڭ قازبا جۇمىستارىنىڭ قۇرىلىسى 6 كەزەڭگە ءبولىنىپ وتىر. زەرتتەۋ ءارى قاراي كەلەر جىلى جالعاسادى. بۇل زەرتتەۋدى جوبا اياسىندا ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى قارجىلاندىرىپ وتىرعانىن ايتا كەتكەن ءجون.
ورتالىق جەتەكشىسى ءا. تاجەكەيەۆ ەنى 500 مەتر، ۇزىندىعى ءبىر شاقىرىم اۋماقتى الىپ جاتقان ەسكەرتكىشتى قورعاۋ ايماعىن انىقتاۋ جانە قورشاۋ قاجەتتىلىگىن، بۇل تۋرالى ءتيىستى ورىندارعا ۇسىنىس جاسالۋى كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.
ايتا كەتەرلىگى، وسى مەكەندە تىرشىلىك ەتكەن ادامداردىڭ بەيىتىن تابۋ قيىن. سەبەبى كۇرىشتىك القاپقا تىم جاقىن ورنالاسقان.
«شىركەيلى قوس- اسارى» ەسكەرتكىشى قىزىلوردا قالاسىنا دا، «باتىس ەۋروپا - باتىس قىتاي» حالىقارالىق دالىزىنە دە الىس ەمەس. سوندىقتان الداعى ۋاقىتتا ەجەلگى قالانىڭ ورنىن تۋريستىك نىسانعا اينالدىرۋعا بولادى.