جاس ورەننىڭ ءومىرى وكسىمەسىن دەسەك
قىلمىستىق ءىستى تەرگەۋ بارىسىندا سوت- پسيحياتريالىق ساراپتاما تاعايىندالىپ، سوت شەشىمىمەن قىلمىسكەر جىنىستىق بەلسەندىلىكتى باسەڭدەتەتىن ارنايى پرەپاراتتى قابىلدايدى. مۇنداي تاجىريبە ا ق ش- تا وتكەن عاسىردىڭ 80- جىلداردىڭ سوڭىنان باستاپ ءساتتى جۇزەگە اسىپ كەلەدى. سونداي-اق، ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە، ونىڭ ىشىندە گەرمانيا، پولشا، فرانسيا، دانيا، بەلگيادا سوت شەشىمىمەن ءماجبۇرلى تۇردە حيميالىق كاستراتسيا جۇزەگە اسادى. ا ق ش پەن ەۋروپا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە سەنسەك، ءدال وسىنداي جازا تۇرىنەن كەيىن بۇل قىلمىستىڭ 3 پايىزعا دەيىن ازايعانى بايقالعان.
دجون حوپكينستىڭ مەديتسينالىق ينستيتۋتىنىڭ زەرتتەۋشىسى، امەريكالىق عالىم ف. بەرليننىڭ ايتۋىنشا، «قىلمىسكەرگە ەكپە سالعان سوڭ، ول تۋرالى بۇدان بىلاي مازالانباساق تا بولادى دەپ ويلاۋ - ۇلكەن قاتەلىك. ەگەردە جىنىستىق بەلسەندى قىلمىسكەردىڭ باستى پروبلەماسى - وي- سانا مەن ار- ۇجدان جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ تومەندىگى بولسا، ەكپە دە كومەكتەسپەيدى» - دەگەن ەكەن.
سوندىقتان امەريكادا ۇزاق جىلداردان بەرى پەدوفيلدەرمەن كۇرەستىڭ ءداستۇرلى دە قاتاڭ تاجىريبەسى بار. ءسوزسىز، سوت شەشىمىمەن حيميالىق كاستراتسيا تاعايىندالادى. قىلمىسكەردىڭ اتى- ءجونى، مەكەنجايى، ت. ب. ا ق ش- تىڭ فەدەرالدى مالىمەتتەر بازاسىنا ەنگىزىلەدى. سول كۇننەن باستاپ قىلمىسكەر ۇزاق جىلدار بويى، ءتىپتى، ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ارنايى پرەپاراتتى قابىلداپ جۇرۋگە ءماجبۇر بولادى، ال تۇرمەدەن شىققان كۇننىڭ وزىندە ديستاتسيوندى باقىلاۋ، ەلەكتروندى قاداعالاۋ جۇيەسىنە تۇسەدى. ياعني، ءبىزدىڭ ەلدەگىدەي تۇرمەدەن شىققان پەدوفيلدى نازاردان تىس قالدىرمايدى.
ارينە، قازاقستاندا بيىلدان باستاپ پەدوفيلدەر تۋرالى ماعلۇمات بەرەتىن ەلەكتروندى بازا جۇمىس ىستەي باستادى. باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتىنشە، قاي قالادا، اۋدان مەن اۋىلدا قانشا قىلمىسكەردىڭ بارىن قازاقستاندىقتار مىنا سىلتەمەدەن infopublic.pravstat.kz بىلە الادى. ءبىراق ەلىمىزدە قۇقىقتىق نيگيليزم مەن جالپى شالعاي جەرلەردە اقپاراتتاندىرۋ ماسەلەسىنىڭ وزىندىك تۇيتكىلدەرى بارىن ەسكەرسەك، ءاربىر قازاقستان ازاماتىنىڭ بۇل مالىمەتتەر بازاسىنا كىرىپ، كورشىسىنىڭ پەدوفيل بولۋ- بولماۋ جايىن زەردەلەۋى ەكىتالاي. ال ا ق ش- تا مۇنداي قىلمىسكەرلەرمەن كۇرەس الدەقايدا العا كەتكەن.
1994 -جىلدان باستاپ «مەگان زاڭى» دەپ اتالىپ كەتكەن قۇقىقتىق جۇيە جۇمىس ىستەيدى. ەل ىشىندە ونى «ءبارىن بىلۋگە قۇقىمىز بار» دەگەن ۇراندى سوزبەن تىكەلەي بايلانىستىرادى. ەڭ الدىمەن، كامەلەتكە تولماعان بالالارعا قارسى اسا اۋىر قىلمىس ءتۇرىن جاساعانداردى تۇرعىلىقتى مەكەن- جايى بويىنشا ءتيىستى ورگانداردا تىركەلۋگە ماجبۇرلەيدى. ونىڭ ۇستىنە، جەرگىلىكتى بيلىك بوستاندىققا شىققان ءاربىر پەدوفيل تۋرالى مالىمەتتى تۇرعىندارعا جەتكىزىپ وتىرادى. «پەدوفيل بوستاندىققا شىقتى» دەگەن اقپارات لەزدە تاراپ، قوعامدىق ساقتىق شارالارى كۇشەيەدى.
بۇل ازداي، پەدوفيلدەر ەلەكتروندى مونيتورينگتەن ءوتىپ، ەلەكتروندى براسلەت تاعۋعا مىندەتتەلەدى. ەڭ العاش 1979 -جىلى ەنگىزىلگەن بۇل جۇيە ءوز ناتيجەسىن وڭتايلى كورسەتكەن. قازىرگى تاڭدا پەدوفيليا ءۇشىن سوتتالىپ، بوستاندىققا شىققانداردى 3000 شاقىرىم جەرگە دەيىن باقىلاۋعا مۇمكىندىك بار. اسا اۋىر قىلمىس ءۇشىن سوتتالعاندار ەركىندىكتە ءجۇرىپ، بالا- باقشا نەمەسە مەكتەپكە جاقىنداپ قالسا بولعانى، پوليتسيا كەلىپ، قولىن بۇراپ، ۋچاسكەگە الىپ كەتەدى. ءتىپتى، براسلەت تاعىنىپ تىيىم سالىنعان جەرلەرگە بارعان قىلمىسكەرلەر مەن ولاردى ۇستايتىن پوليتسيا قىزمەتكەرلەرى تۋرالى رەاليتي- شوۋلاردىڭ بارىن دا كوزىمىز شالىپ قالعان.
مۇنىڭ ءوزى، ءبىر جاعىنان، حالىقتى اقپاراتتاندىرۋ، پوليتسيا جۇمىسىن كورسەتۋ بولسا، ەكىنشى جاعىنان، قىلمىسكەردىڭ رەتسيديۆ جاساماسى ءۇشىن وعان سەس كورسەتەتىن پسيحولوگيالىق قىسىم ءتۇرى. تەحنولوگيا دامىعان سايىن ەلەكتروندى باقىلاۋدىڭ دا مۇمكىندىكتەرى كوبەيىپ كەلەدى. جالپى، امەريكادا كامەلەتكە تولماعان بالالار باراتىن اۋرۋحانا مەن ەمحانالار، مەكتەپتەر مەن بالاباقشالاردىڭ ماڭىندا پەدوفيلدەرگە قونىستانۋعا مۇلدەم تىيىم سالىنادى.
ونىڭ ۇستىنە، بۇل قىلمىسكەرلەر ۇنەمى پوليتسيا مەن پسيحولوگتار قىزمەتىنىڭ ءجىتى قاداعالاۋىندا بولادى. ال بەلگيادا اتا- انالار مەن كورشىلەر باقىلاۋى جۇيەلى تۇردە جۇمىس ىستەيدى. اتا- انالار عالامتوردا كىشكەنتاي بالالار رەتىندە تىركەلىپ، قانداي دا ءبىر ەرەسەكتىڭ تاراپىنان كەزدەسۋگە ۇسىنىس تۇسسە، بىردەن پوليتسياعا حابارلاسىپ، قىلمىسكەردىڭ ۇستالۋىنا سەبەپشى بولادى.
كامەلەتكە تولماعان بالالارعا قارسى اۋىر قىلمىس جاساعانداردى ءولىم جازاسىنا كەسۋ تاجىريبەسى ءالى كۇنگە دەيىن الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە جۇزەگە اسىپ كەلەدى. ساۋد ارابياسى، قىتاي، يران، يراك، وڭتۇستىك كورەيا، لاتىن امەريكاسى مەن افريكانىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە پەدوفيليا ءۇشىن بىردەن ءولىم جازاسىنا كەسەدى. افريكانىڭ كەيبىر ەلدەرىندە كەزدەسەتىن تىرىلەي ورتەۋ، دارعا اسۋ، ت. ب. جازا تۇرلەرىن قوعام دا قولدايتىن كورىنەدى.
ەلىمىزدە مۇنداي قىلمىس ءتۇرى جىل وتكەن سايىن ازايۋدىڭ ورنىنا كوبەيىپ جاتقانىنا الاڭداعان ەل ازاماتتارى الەۋمەتتىك جەلىلەردە پەدوفيلدەردى ءولىم جازاسىنا كەسۋ قاجەتتىگىن بەلسەندى تۇردە كوتەرىپ ءجۇر.
جاقىندا اقتاۋدا 6 جاسار بالانىڭ زورلانىپ، قىلمىسكەردىڭ ىزدەۋدە جۇرگەنى تۋرالى اقپارات قوعامدا ۇلكەن رەزونانس تۋعىزىپ، ءولىم جازاسى تۋرالى قايتادان ءسوز تالاستىرۋعا جول اشتى. ەڭ قىزىعى، الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارىنىڭ باسىم بولىگى بالالارعا قارسى ايۋاندىققا بارعانداردى تۇرمەدە 10-15 جىلعا دەيىن سالىق تولەپ، «باعۋعا» دايىن ەمەستىكتەرىن جەتكىزەدى.
قوعامدى الاڭداتىپ وتىرعان جايت، حالىقتىڭ قارعىسىنا ۇشىراپ جاتقانداردىڭ بۇعان دەيىن از مەرزىمگە سوتتالۋى دا بوپ تۇر. مۇنداي مالىمەتتى باس پروكۋراتۋرانىڭ infopublic.pravstat.kz سىلتەمەسىنەن بايقاۋعا بولادى. ەڭ كوپ پەدوفيلدەر - قاراعاندىدا (27 قىلمىسكەر) جانە الماتىدا (14 قىلمىسكەر) تىركەلگەن. ودان كەيىن اقتاۋ، شىمكەنت، قىزىلوردا مەن پاۆلوداردا 6-8 قىلمىسكەر بارى كورسەتىلگەن. ءبىرى 5 جىلعا، ءبىرى 9 جىلعا سوتتالسا، ەندى ءبىرى 2 جىلعا عانا باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان. «ءدال وسى قاۋىپتى قىلمىسكەرلەردىڭ ءوز ايۋاندىقتارىن قايتالاماسى ءۇشىن 2018 -جىلدى كۇتۋدىڭ نە قاجەتى بار» دەگەن ورىندى ساۋال تۋىندايدى. ءتىپتى قۇقىق قورعاۋشىلار مەن دارىگەرلەردىڭ ءوزى بۇل ەكپەدەن ادامعا ەشقانداي دا زيانى جوقتىعىن، حيميالىق كاستراتسيادان كەيىن جىنىستىق بەلسەندىلىكتىڭ ازاياتىنىن جەتكىزىپ، ونى بەلگىلەنگەن مەرزىمدە ۇنەمى جاساپ وتىرۋدىڭ ماڭىزىن العا تارتادى.
ەم ۇزىلگەن جاعدايدا باياعى بەلسەندىلىك قاز- قالپىنا ورالۋ مۇمكىندىگىن باتىس ساراپشىلارى دا جوققا شىعارمايدى. بۇل ماسەلەدە ادام قۇقىن قورعاۋشىلار داۋرىقسا دا، بۇل شارادان كەيىن قىلمىسكەرگە كەلەتىن زيان بىرەۋ- اق ەكەن: ادامنىڭ بويىندا ازداپ گورموندىق وزگەرىستەر بولىپ، ءسال تولا باستاۋى مۇمكىن... ال كامەلەتكە تولماعان بالاعا زورلىق- زومبىلىق كورسەتىپ، ءومىرىنىڭ استان- كەستەڭىن شىعارىپ، ءومىرباقي پسيحولوگيالىق دەرت پەن ۇرەي- قورقىنىشقا دۋشار ەتكەن پەدوفيلدەرگە كەي- دە حيميالىق كاستراتسيانىڭ دا از كورىنەتىنىن پسيحولوگتار دا مويىندايدى.
ەلىمىزدە بۇل قىلمىستىڭ ازايماي تۇرعانىنا قاراعاندا، ا ق ش پەن ەۋروپا، قىتاي مەن اراب ەلدەرىنەن الار ۇلگىمىز ءالى دە جەتكىلىكتى. ادەتتە، مۇنداي قىلمىسقا باراتىندار حيميالىق كاستراتسياعا دۋشار بولىپ، 15 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرىلۋ مۇمكىندىگى مەن تۇرمەدەگى ازاپتاردى ويلاپ تا كورمەيدى.
بۇل ارادا اقپاراتتىق سالادا قىلمىستىڭ ورىن الۋى تۋرالى اقپاراتتان گورى، تاعايىندالعان جازا، پەدوفيلدىڭ تۇرمەدەگى ءومىرى، ازاپ پەن قاسىرەتى كوبىرەك كورسەتىلەتىن باعدارلامالار اسا قاجەت- اق. مۇنداي اقپاراتتىق سالاداعى ۇگىت- ناسيحاتتىق جۇمىستار ا ق ش پەن ەۋروپا ەلدەرىندە ءساتتى جۇزەگە اسادى. ماسەلەن، انگليا قۇراماسىنىڭ فۋتبوليسى ادام دجونسون 15 جاسار قىزبەن قاتىناستا بولعانى ءۇشىن 6 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
اعىلشىن كلۋبى بىردەن اراداعى كەلىسىمشارتتى ۇزسە، كوپ ۇزاماي الەمگە ايگىلى سپورتتىق كيىمدەردى وندىرەتىن ءىرى كومپانيا دا دجونسوننان تەرىس اينالدى. اقپاراتتىق تۇرعىدان باسقا دا قىلمىسكەرلەرگە سەس كورسەتۋ ءۇشىن بە، الدە باسپا ءسوز رەيتينگىن كوتەرۋ ءۇشىن بە، ايتەۋىر، ادام دجونسوننىڭ تۇرمەدەگى ازاپتارى تۋرالى جاڭالىقتار جان- جاقتان تاراي باستادى. سويتسە، تۇرمەدە وتىرعان باسقا قىلمىسكەرلەر «جاس بالاعا قارسى قىلمىس جاساعانىڭ ءۇشىن» دەپ، ايگىلى فۋتبولشىنىڭ دەنەسىن ايۋاندىقپەن كەسىپ- تىلگىلەپ تاستاعان.
بالكىم، قازاقستاندا دا اقپاراتتىق تۇرعىدان پەدوفيلياعا قارسى باعدارلامالار مەن قۇقىقتىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن كوبىرەك جۇرگىزگەن دۇرىس شىعار. تۇپتەپ كەلگەندە، قوعام «بالا زورلاندى» دەگەن اقپاراتتىڭ لەگىنەن شارشادى، ەندى «پەدوفيل جازالاندى» دەپ، تۇرمەدەگى ءومىرىن، وكىنىشىن باسقالارعا سەس كورسەتۋ، ساباق بولۋ ءۇشىن اشىپ كورسەتۋگە بولماس پا ەدى؟ !
كامشات تاسبولات
«ايقىن»