بالاعات سوزدەر گەندەگى مۋتاتسيا ۇدەرىسىن تۋعىزادى

استانا. قازاقپارات - بۇگىن تاڭدا جاستار اراسىندا بالاعاتتاۋ سوزدەرىن كوبىرەك قولدانۋ ءجيى كەزدەسىپ جاتادى.

بۇل قازىرگى كەزەڭدە ءتىپتى وكىنىشكە وراي، قالىپتى قۇبىلىسقا اينالىپ بارادى. جاسوسپىرىمدەر وسى ءىس- ارەكەتتەرىنىڭ زيانىن بىلمەستەن-اق، جاعىمسىز قىلىقتارىن ارى قالاي جالعاستىرۋدا.

بۇل نە ءۇشىن قاجەت؟

قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ تۇسىنىگىنشە، ءتىپتى بالاعات لەكسيكا ولار ءۇشىن ماڭىزدى نارسە بولىپ تابىلدى. ساراپشىلار وسىنداي بوعاۋىز سوزدەردى قولدانۋدىڭ مىناداي تۇرلەرىن انىقتادى:

ءبىرىنشى ءسوزدىڭ ەموتسيالىق جاعىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن (سويلەۋشىنىڭ سوزدىك قورىنىڭ جەتكىلىكتى دەڭگەيدە بولماۋىنان، ويىن نەعۇرلىم ايقىن ەموتسيونالدىق سوزدەرمەن بەرۋگە ۇمتىلادى)؛

 ەكىنشسى سيحولوگيالىق سترەستەن ارىلۋ ءۇشىن؛

ال ءۇشىنشى  قورلاۋ ، كەمسىتۋ (ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اڭگىمەلەسۋشىنى "قارعاۋ")؛

 ءتورتىنشى اگرەسسيا كورسەتۋ (وسى جاعدايعا قالاي اشۋلى ەكەنىن ءوز دەڭگەيىندە كورسەتۋگە تىرىسۋ)؛

بەسىنشى قورقىنىش بولماعانىن كورسەتۋ (وزىنە جانە ءوز قابىلەتتەرىنە سەنىمسىزدىكتىڭ بولماۋى سالدارىنان كەلەدى)؛

التىنشى تىيىم سالىنعان دۇنيەلەرگە دەگەن قۇرمەتسىزدىگىن كورسەتۋ (تاعى دا سوزدىك قورىنىڭ جەتكىلىكسىز بولۋى).

سەبەپتەر

ايتىلمىش ماسەلەنىڭ تۋىنداۋىنىڭ بىرنەشە فاكتورلارى بار:

1.ۇلكەندەردىڭ ۇلگىسى. ەڭ ۇزدىك ءتاسىل- ءوزىڭ كورسەتكەن ۇلگى بولىپ سانالادى. ەگەر اعا بۋىن وكىلدەرى، اسىرەسە، اكەسى جاعىمسىز سوزدەردى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ الدىندا قولدانىپ جۇرسە، بالا ءسوزسىز بۇل زياندى ارەكەتتى دۇرىس دەپ قابىلداپ، قايتالايتىنى ءسوزسىز.

2.قارىم- قاتىناس ورتاسى. كوپتەگەن جاستاردىڭ ايتۋىنشا، قارىم- قاتىناس ورتاسى بەلگىلى ءبىر جەكە تۇلعانىڭ مىنەز- قۇلقىنا كوپ جاعدايدا ىقپال ەتەدى. ولاردىڭ پىكىرىنشە، ەگەر بۇزىلسا، "جامان ورتاعا" تاپ بولۋىنان دەپ تۇيسىنەدى.

3.سوزدىك قوردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى. ەگەر ادام بەلگىلى ءبىر ءىس- ارەكەتتى نەمەسە ادامدى قانداي تۇرعىدا سيپاتتاۋدى بىلمەگەندە، ەموتسيونالدىق جاي- كۇيىن بىلدىرۋگە تىرىسقاندا، بوقتىق سوزدەرگە جۇگىنەدى.

4.مەديا قۇرالارداردىڭ اسەرى. بۇگىندە كۇن ساناپ ءالى تولىق قالىپتاسپاعان جاستاردىڭ تۇلعالىق قاسيەتى مەن بولمىسىنا لاس پەن جاعىمسىز ادەتتەر توننالاپ قۇيىلۋدا. كۇن سايىن ارتىپ كەلە جاتقان ءتۇرلى سەريالدار مەن كينوفيلمدەر، توك- شوۋلاردىڭ شەكسىز سانى ءوسىپ كەلە جاتقان ۇرپاقتىڭ مورالدىق سيپاتىنا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە.

عىلىمعا ءسال جۇگىنەيىك!

عالىمدار ادام داۋىسىنان، سونىڭ ىشىندە دىبىستاردىڭ اسەرىنەن، سۋ مولەكۋلالارى كۇردەلى قۇرىلىمدا ورنالاسقاندىعىن كورسەتتى. جاپوندىق عالىم ماسارۋ ەموتو سۋ تەك اقپاراتتى عانا قابىلدامايتىنىن، سونىمەن بىرگە سوزدەر مەن ءتىپتى ويدىڭ اسەرىنەن ءتۇرلى جاعدايعا وزگەرەتىنىن دالەلدەدى. ول سوڭعى جابدىقتاردىڭ كومەگىمەن ميكروسكوپ استىندا سۋ كريستالدارىنىڭ قۇرىلىمىن سۋرەتكە ءتۇسىرىپ جانە مۇزداتىپ الۋعا مۇمكىندىك الدى. الىنعان كورىنىس عالىمداردى قايران قالدىردى: ايتىلعان جاعىمدى، ءماندى سوزدەردىڭ سەبەبىمەن كريستالل قۇرىلىمدارى ادەمى جانە تاڭعاجايىپ ۇيلەسىمدى تۇرگە ەنگەن، ال جاعىمسىز، بوقتىق سوزدەردىڭ اسەرىنەن سۋ كريستالدارىنىڭ قۇرىلىمى قورقىنىشتى، ۇسقىنسىز بەينەگە اينالعان. رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ عالىمدارى ادام اۋىزشا تۇردە جەتكىزىلگەن سوزدەرىنىڭ ناتيجەسىندە ادام ءوزىنىڭ تۇقىم قۋالايتىن اپپاراتىن جاسايدى نەمەسە بۇزادى دەگەن تاڭعالارلىق قورىتىندىعا كەلدى. انىعىندا دنق ادامنىڭ ءسوزىن قابىلداپ، ەلەكتروماگنيتتىك ارنالاردا ءماتىندى وقي الادى ەكەن. كەيبىر حابارلامالار گەندەردى ەمدەيدى، كەيبىرەۋلەرى رادياتسيا سياقتى جارالاپ، زاقىم كەلتىرەدى. مىسالى، قۇلشىلىق ەتۋ كەزىندەگى دۇعا، جاقسى سوزدەر گەنەتيكالىق اپپاراتتىڭ رەزەرۆتىك مۇمكىندىكتەرىن وياتادى، ال كەرىسىنشە، قارعىس مانىندەگى جامان سوزدەر، بىلاپىت سوزدەر مۋتاتسيا ۇدەرىسىن تۋعىزاتىنىن ايقىندادى. عالىمدار توبى بالاعات سوزدەرمەن سويلەۋشىلەر جامان سوزدەردى ايتپايتىندارعا قاراعاندا، الدەقايدا از ءومىر سۇرەتىنىن تىلگە تيەك ەتەدى، ويتكەنى، ولاردىڭ جاسۋشالارىندا كوپتەگەن وزگەرىستەر بولىپ، ءتۇرلى اۋرۋلارعا جول اشىلادى. بوقتىق سوزدەردى قولدانۋشىلار گەندەردەگى مۋتاتسيا ۇدەرىسىن تۋعىزادى، ياعني، حروموسومالار ءۇزىلىپ، دنق سپيرالدارى بۇزىلادى. جاعىمسىز سوزدەر وزىنە عانا زيان تيگىزىپ قانا قويماي، باسقالارعا دا زاردابىن تيگىزەدى.

حاق مۇسىلمان جاعىمسىز سوزدەرمەن سويلەمەيدى

ارداقتى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ): "ادەپسىزدىك ءارقاشان نەگە ارالاسسا دا ءبارىن قارالايدى، ال ۇياتتىلىق ءارقاشان اسەمدەيدى" (تيرميزي)، - دەپ تۇسىندىرگەن.

اللا ەلشىسى (س. ا. ۋ. ) كەلەسى ءبىر حاديسىندە: "ادەتتە ءمۇمىن ۇرىسپايدى، قارعامايدى، ۇياتسىزدىق تانىتپايدى، بالاعاتتامايدى" (تيرميزي)، - دەيدى.

كوپتەگەن ادام جاعىمسىز، جايسىز سوزدەردى ايتا وتىرىپ، ءتىپتى ونىڭ جاماندىق دەپ سانامايدى. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) وسى جونىندە بىلاي دەگەن: «شىنىندا دا، ادام ءتىپتى ءمان بەرمەي ايتقان ءبىر ءسوزى ءۇشىن جەتپىس جىل توزاققا لاقتىرىلاتىن بولادى" (تيرميزي).

 "راسىندا، اللا بالاعات سوزدەردى ايتۋشىنى جەك كورەدى" (ات- تاباراني).

 

 دەرەككوز: islam.ru

 اۋدارعان:

 م. باقداۋلەت قىزى،

ارنايى islam.kz ءۇشىن