ءولىمدى ەسكە الۋدىڭ ارتىقشىلىعى
مۇحاممەد (ﷺ) ولارعا: "راسىندا سەندەر قاشقان ءولىم؛ ارينە ول، سەندەرگە كەزدەسەدى. سوسىن كومەستى، كورنەۋدى ءبىلۋشى اللاعا قايتارىلاسىڭدار. سوندا سەندەرگە ىستەگەن ىستەرىڭدى تۇسىندىرەدى" دە. [1]
دۇنيە ءلاززاتىنا ماس بولعان مۇنداي پەندەلەر ءولىمدى ەسكە السا دا كۇرسىنە، دۇنيەسىن قيماستىقپەن ەسكە الادى. بۇل ەسكە الۋ ونى جاراتۋشىسى اللادان ودان بەتەر الىستاتا تۇسىرەدى.
ەكىنشى ءبىر ادامداردىڭ بويىندا ولىمگە دەگەن قورقىنىش بولعانىمەن ونىڭ بۇل قورقىنىشى ءتاۋباسىنىڭ قابىل بولا ما؟ بولماي ما؟ نەمەسە ساليحالى امالدارىم جەتكىلىكسىز بولا ما دەگەن الاڭداۋىنان تۋىندايدى. ونداي ادامدار ولىمنەن قورقادى. بۇل پايعامبارىمىزدىڭ (ﷺ): «كىمدە- كىم اللامەن قاۋىشۋدى قالاماسا، اللا دا ونىمەن قاۋىشۋدى قالامايدى» [2] ءحاديسى شەڭبەرىندە كىرمەيدى. بۇل ادامنىڭ كەيپى راببىسى ونى رازى بولعان كۇيدە قارسى العانىن قالايتىن ادامنىڭ جاعدايىنا ۇقسايدى. ويتكەنى ول اللامەن قاۋىشۋدى جەك كورمەيدى، ونىڭ ولىمنەن قورقۋىنداعى سەبەپ - اللا الدىنا دايىندىقسىز بارۋ.
جانە ادامداردىڭ ىشىندە ابزال بولعان ءبىر توپ ءولىمدى ءبىر ءسات ەسىنەن شىعارمايدى. ءاربىر قۇبىلىس ول ءۇشىن بۇل ءومىردىڭ پانيلىگىن پاش ەتىپ تۇرعانداي كورىنەدى. ول ادامنىڭ كۇيى جاقىن ارادا ماڭگى ساپارعا اتتاناتىن ادامنىڭ كەيپىنە ۇقسايدى. دۇنيە ءلاززاتتارىن جەك كورىپ، تەك اقىرەتتىك ازىق دايىنداۋدى يگى تۇتادى.
پايعامبارىمىز (ﷺ) ءوزىنىڭ مۇباراك حاديسىندە:
«ءلاززات اتاۋلىدان ۇزەتىندى (ءولىمدى) كوبىرەك ەسكە الىڭدار» [3]، دەگەن. حاديستەگى «ءلاززات اتاۋلىنى ۇزەتىن» دەگەن ءسوز ادامدى راحاتقا بولەيتىن دۇنيە مۇلىك پەن ءىس- ارەكەت امالدار. ساليحالار ءۇشىن ناماز وقۋ، قايىرلى امال جاساۋدان ارتىق ءلاززات جوق بولسا، كۇناھارلار ءۇشىن كۇناعا ودان بەتەر باتا تۇسۋدەن ارتىق ءلاززات جوق.
پايعامبارىمىز باسقا ءبىر حاديسىندە:
ەگەر جانۋارلار ادام بالاسى بىلگەن نارسەنى بىلسە، ىشىندە سەمىزىن كەزىكتىرمەس ەدىڭدەر، دەگەن. [4]
شىن مانىندە ءولىمدى ءجيى ەسكە الۋ - دۇنيەنىڭ قۇلى بولۋدان الىستاتىپ، اقىرەتكە دايىندىعىن كۇشەيتەدى. ال ءولىمدى ۇمىتۋ بولسا، ادامدى دۇنيە باتپاعىنا ودان بەتەر باتىرا تۇسىرەدى. ادام بالاسى ءۇشىن بۇل ءومىر اللانىڭ تىيىمدارىنان الىستاۋ، امىرلەرىن ورىنداۋ ارقىلى وزىنشە ءبىر قاپاس ىسپەتتى بولسا، كاپىرلەر ءۇشىن بۇل ءومىر ءجاننات ىسپەتتى ويتكەنى ءناپسىسىنىڭ قالاۋىن بەرۋ ءۇشىن ەشقانداي كەدەرگىلەر، تىيىمدار جوق. ءبىراق ءىستىڭ اقيقاتى اقىرەتتە كەرىسىنشە بولماق مۇسىلمان ءۇشىن وسى ءومىردىڭ سىناقتارىنا، تىيىمدارىنا شىداپ باققانى ءۇشىن ءجاننات ءناسىپ ەتىلسە، بۇل ومىردە ەشبىر كەدەرگىسىز ءناپسىسىن توياتتاعان پەندەلەرگە اقىرەت ماڭگى قاپاس توزاق بولماق.
پايعامبارىمىزدىڭ (ﷺ) ءبىر حاديسىندە ءبىر قاۋىمنىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتقان كەزدە ولاردىڭ ويىن ساۋىققا بەرىلىپ، كۇلىپ جاتقانىن كورەدى سول كەزدە:
«وتىرىستارىڭدا ءلاززاتتى توقتاتاتىن امال جايىندا كوبىرەك ەسكە الىڭدار» ، دەيدى. سول كەزدە ولار: ء«لاززاتتى توقتاتاتىن نە؟ » دەيدى. ول: ء«ولىم» ، دەپ جاۋاپ بەرەدى[5].
باسقا ءبىر حاديستە:
«ءولىمدى ەسكە الىڭدار جانىم قۇزىرىندا بولعان اللامەن انت ەتەيىن، ەگەر سەندەر مەن بىلگەن نارسەنى بىلسەڭدەر از كۇلىپ كوپ جىلار ەدىڭدەر» [6] دەدى.
ءسالافتاردار بولعان ساليحالىلاردىڭ ءبىرى ءولىم جايلى: «بۇل ومىرىڭدە ولىمگە قاتتى ءمان بەر، دايىندال ەرتەڭ اقىرەتتىك ومىرگە بارعان كەزدە ونى (ءولىمدى) قالاساڭ دا وعان قولىڭ جەتپەيدى» دەدى.
اتاقتى ومار يبن ابدۋل ءازيزدىڭ كەزىندە كەشتەردە ءوز قۇزىرىنى پاقىر كەدەيلەردى جيناپ الىپ، ءولىم، اقىرەت جايىندا ۋاعىز ايتاتىن، سول وتىرىستاردان جانازادان شىققانداي اسەر الاتىنبىز.
مۇسىلمانداردىڭ اناسى ايشاعا ءبىر ايەل كەلىپ، ءوزىنىڭ جۇرەگىنىڭ قاتتىلىعىن ايتىپ شاعىمداندى سول كەزدە مۇسىلمانداردىڭ اناسى: «ءولىمدى ءجيى ەسكە ال» دەدى.
ءولىمدى ەسكە الۋدىڭ جولدارى:
1- ءولىمدى ەسكە الۋدا جۇرەگىن بوساتۋ. ءولىمدى ەسكە العان كەزدە دۇنيەنىڭ كەيبىر كۇيبەڭى مەن سىناقتارى ەكىنشى ساتىدا قالۋى ءتيىس. بەينە قاۋىپتى ۇزاق ساپارعا نەمەسە اۋىر جورىققا شىقپاقشى بولعان ادام كەيپىندە بولۋى قاجەت. بۇل ادامنىڭ ەسىل- دەرتى سول ۇزاق ساپاردان امان ەسەن ورالۋ، جورىقتان امان ەسەن قايتۋ. ءولىمدى ەسكە الۋشى ادام دا ولىمنەن كەيىنگى جاعدايىن اللانىڭ سىناعىنان قالاي وتەتىنىنە قام جەيدى.
2- الدىڭعى وتكەن قاۋىمدار جايىندا اڭگىمە قوزعاۋ. ۇلى تۇلعالار پايعامبارلاردان باستاپ، ساڭلاق ساحابالار مەن اۋليەلەردىڭ ودان قالا بەرە كەشەگى ەل بيلەگەن حاندارىمىز بەن اتاعى جەر جارعان باتىر ءباھادۇر بابالارىمىز، تىلىنەن بال تامعان بي- شەشەن، اقىندارىمىزدىڭ قازىرگى ۋاقىتتا ەشقايسىنىڭ ءىزى قالماي و دۇنيەلىك بولعانىن ەسكە الۋ ول دا ءولىمنىڭ اقيقاتتىلىعىن سەزدىرەدى. جىل وتە ارامىزداعى ادامداردىڭ سەيىلۋى ادامعا وي سالارى انىق. ولاردىڭ ارتىندا قالعان ىستەرى، جاقىن تۋىستارى، جيناعان دۇنيە مۇلكى ەشبىر پايدا بەرمەگەنىنەن قالايشا عيبرات الماسقا. بۇل تۋراسىندا ءابۋ داردا (اللا ودان رازى بولسىن) بىلاي دەپ ايتقان: «ولگەن ادامداردى ەسكە العاندا ءوزىڭدى سولادىڭ ءبىرىمىن دەپ سانا».
3-اۋرۋ ادامداردىڭ حال- جاعدايىن سۇراۋ، قابىرلەردى زيارات ەتۋ. اۋرۋحانالاردى زيارات ەتۋ ونداعى اۋرۋلاردى، حال ۇستىندە جاتقان ادامداردى كورۋ، ول دا وزىندىك ءبىر ناسيحات، ەرىكسىز ءولىمدى ەسكە الدىراتىن دۇنيەنىڭ ۋاقىتشا ءبىر سەرۋەن ەكەنىن سەزدىرتەتىن تىلسىم كۇش. پايعامبارىمىزدىڭ (ﷺ) العاشقى داۋىرىندە تىيىم سالىنىپ كەيىن رۇقسات ەتىلگەن قابىرگە بارۋدىڭ ءوزى ادامدىڭ اقىرەتتىك ويعا باستايتىن جاقسى ارەكەت.
ءبىز ەشقاشان قاشىپ قۇتىلا المايتىن قۇبىلىس - ءولىم تۋرالى كوزقاراسىمىزدى انىقتاپ الۋ ءبىزدىڭ ءومىرىمىز ءۇشىن اسا ماڭىزدى. ەگەر ءسىز ەرتەڭ ولگەن سوڭ ماڭگى ءوشىپ جوعالامىن دەپ ويلايتىن بولساڭىز، وندا بەس كۇنگى ۋاقىتشا تىرلىكتە ەش جاۋاپكەرشىلىكتى مويىنداماي، ءناپسىڭىز قالاعان نارسەنى جاساۋدى باستى ۇستانىم ەتىپ الاسىز. ال ولىمنەن كەيىنگى ومىرگە سەنەتىن ادام، كەرىسىنشە ءناپسىسىن تيىپ، جاراتقاننىڭ الدىندا كۇنالى بولىپ، قيىندىققا تاپ بولماس ءۇشىن جاقسى ساۋاپتى ىستەر جاساۋعا ىنتالى بولماق.
ءسىز وسى ەكى ۇستانىمنىڭ قايسىنى ۇستاناسىز؟ ەگەر وسى كەزگە دەيىن بۇل جايىندا ويلانباساڭىز، وندا شىنداپ ويلانىپ، ءوز باعدارىڭىزدى ايقىنداپ الىڭىز.
ولسە ولەر تابيعات، ادام ولمەس،
ول ءبىراق قايتىپ كەلىپ، ويناپ-كۇلمەس.
«مەنى» مەن «مەنىكىنىڭ» ايرىلعانىن
«ءولدى» دەپ ات قويىپتى وڭكەي بىلمەس. بۇل ارينە اباي قۇنانباي ۇلىنىڭ ولەڭى.
« قىزىلجار» ورتالىق مەشىتىنىڭ ۇستازى
ادىلبەكوۆ حامزات
[1] جۇما سۇرەسى، 8-ايات
[2] بۇحاري، ءمۇسلىم حاديستەر جيناعى
[3] تيرميزي، ناساي حاديستەر جيناعى
[4] بايھاقي حاديستەر جيناعى
[5] يبن ءابي دۋنيا
[6] يبن ءابي دۋنيا
mazhab.kz