شىعىس قازاقستاندا «پاتشالار القابىندا» اسپان استى مۋزەيى اشىلادى - فوتو
دەپ جازادى YK-news.kz.
ءا. مارعۇلان اتىنداعى ارحەولوگيا ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، پروفەسسور زەينوللا ساماشيەۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن بەرەل قورىمىندا ەكى ايدان بەرى جۇمىس ىستەگەن زەرتتەۋشىلەر ايتارلىقتاي جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. №2 قورعاننان تابىلعان جادىگەردى مۋزەيگە قويۋعا دايىنداپ جاتىر. تابىلعان بارلىق ارتەفاكتىلەر قازبا ورنىنا - شىنى ساركوفاگ ىشىنە قويىلادى.
بەرەل جازىعىنىڭ بارلىق اۋماعىنان ساق داۋىرىنەن ەرتە تۇركىلەرگە دەيىن - ءتۇرلى داۋىرلەرگە جاتاتىن جۇزدەن استام قابىرلەر تابىلدى، ولاردىڭ باسىم بولىگى ءالى زەرتتەلمەگەن. پاتشالار القابىنداعى (ارحەولوگتار وسىنداي اتاۋ بەردى) قورىمداردىڭ بىرەگەيلىگى - ونىڭ ەرەكشە قۇرىلىمى قورىم استىن جاساندى جولمەن مۇزداتۋعا مۇمكىندىك بەردى. وسىنىڭ ارقاسىندا، جەرلەۋ كامەرالارىنداعى ورگانيكا (ەگەر ۇرىلار تۇسپەسە) بۇزىلماي ساقتالعان. «توڭ استىنداعى مىڭ جىلدىق قابىرلەردىڭ» قالدىقتارىن زەرتتەۋ - ارحەولوگتار ءۇشىن ۇلكەن مۇمكىندىك بولىپ وتىر. بەرەل قورىمى بارشا الەم ارحەولوگتارىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋدا.
بەرەل قورىمىنان بيىل تابىلعان ەڭ قىزىق ولجالاردىڭ ءبىرى - №2 قورعان بولدى. وندا ب. ز. د. IV ع. جەرلەنگەن اقسۇيەك ايەلدىڭ قابىرى تابىلدى. عالىمدار ونى پاتشايىم دەپ توپشىلادى: ايتۋلى ساق اۋلەتىنىڭ وكىلى نەمەسە ءبىرىنشى قورىمداعى پاتشانىڭ ايەلى بولۋى مۇمكىن. قاسىنا قۇرباندىققا شالىنعان جەتى جىلقى قويىلعان، بىرەۋىنىڭ ەر- تۇرمانى التىنمەن جانە اتەشتىڭ بەينەسىمەن اشەكەيلەنگەن. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، ەرتە كوشپەندىلەردىڭ مادەنيەتىندە قۇستىڭ بەينەسى ماڭىزدى رولگە يە بولعان.
«ساق كەزەڭىنىڭ اشەكەي بۇيىمدارى مەن قۇس بەينەسى ءجيى كەزدەسەدى. اسىرەسە گريفون - وسى حالىقتاردىڭ ميفولوگيالاسىنداعى باستى كەيىپكەر، - دەپ ءتۇسىندىردى ارحەولوگيا پروفەسسورى زەينوللا ساماشيەۆ. - بۇل جەرلەۋدى كەيىنىرەك عۇندار قۋىپ شىققان يۋەدجي مەملەكەتى ءومىر سۇرگەن كەزەڭگە جاتقىزۋعا بولادى».
قورىمنىڭ ەرتە زاماندا تونالعانىنا قاراماستان، ارحەولوگتار ساقتاردىڭ اڭ ستيلىندەگى اشەكەيىن، التىن جاپسىرمالارى بار ات ابزەلدەرىن جانە قابىردە تاماق جەۋگە ارنالعان ىدىستاردى تاپتى.
قازبا ورنىنا رەسەيلىك جانە جاپوندىق عالىمدار كەلىپ، گەنەتيكالىق جانە دەندرولوگيالىق ساراپتاما جاساۋ ءۇشىن سىنامالار الىپ كەتتى.
«تازالاۋ جۇمىستارى بارىسىندا ءبىز ەرتەدە جەرلەنگەن اتتاردى ماتامەن جاپقانىن بايقادىق. ول تەرىدەن نەمەسە كيىزدەن جاسالۋى مۇمكىن. بىزگە جاپوندىق گەنەتيكتەر كەلدى. ولار زەرتحانالىق جۇمىستار ءۇشىن ادام مەن ءاربىر جىلقىنىڭ سۇيەگىنەن سىنامالار الدى. ەندى ەكى- ءۇش ايدا ناتيجەلەرىن الىپ، جۇمىستى ارى قاراي جالعاستىرامىز دەگەن ۇمىتتەمىز»، - دەدى بەرەل مۋزەي- قورىمىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى جالعاس جالماعامبەتوۆ.
وڭىردە وبلىستىق بيۋدجەتتىڭ 100 ميلليون تەڭگەگە قارجىلاندىرۋىمەن، 2016-2018 -جىلدارعا ارنالعان ارحەولوگيالىق زەرتتەۋلەردىڭ جوسپارى قابىلداندى. وسى باعدارلاما اياسىندا قورىمداردى زەرتتەۋ جانە شىعىس قازاقستاننىڭ تاريحي مۇراسىنا تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ بويىنشا بەلسەندى جۇمىستار جۇرگىزىلەدى.
«18 جىلدان بەرى پاتشالار القابىندا قازبا جۇمىستارىن جۇرگىزىپ كەلەمىز. اسىرەسە بيىل ءونىمدى جۇمىس اتقاردىق. وبلىس اكىمى دانيال احمەتوۆتىڭ باستاماسىمەن، اتالعان قورىمدى مۋزەيلەندىرۋ جۇمىستارى باستالدى. بۇل مۋزەي ءىسى تاريحىنداعى العاشقى ۇلگى بولارلىق ءىس»، - دەپ اتاپ ءوتتى ز. ساماشيەۆ.
مۋزەيلەندىرۋ - تاريحي- مادەني نەمەسە تابيعي نىسانداردى بارىنشا ساقتاپ قالۋ جانە ولاردىڭ تاريحي- مادەني، عىلىمي، كوركەمدىك قۇندىلىعىن انىقتاۋ ماقساتىندا مۋزەيلىك نىسانعا اينالدىراتىن مۋزەي ءىسىنىڭ ءبىر باعىتى.
ءدال وسى مۋزەيلەندىرۋ وڭىردەگى تاريحي تۋريزمنىڭ دامۋىنداعى باستى نۇكتە بولۋى ءتيىس. ىشكى الەۋەت، مەملەكەتتىڭ قولداۋى، باستاماشىل تۇلعالار - مۇنىڭ ءبارى تۋريستىك سالا گۇلدەنۋىنىڭ نەگىزگى كىلتى. شىعىس قازاقستان - ەرەكشە ولكە، كوپ قىرلى، تىلسىم سىرلارعا تولى ولكە، سوندىقتان بۇل جۇمىستارى اتقارۋ وتە ماڭىزدى.