ءوز بالاڭىزعا ءوزىڭىز جاۋسىز با؟

استانا. قازاقپارات - جارىق دۇنيەنى جاڭا كورگەن قىزىل شاقا نارەستە شار ەتە قالدى.

ءوزى ومىرگە ەندى كەلسە دە، داۋىسى زور ەكەن. توڭىرەكتى تۇگەل شارلاپ كەتتى.

جانىنا جەتىپ بارعان جاس انا بالانى قولىنا الا قويعان.

ءارى- بەرى جۇباتىپ كورىپ ەدى. كونبەدى. قايتا ودان سايىن جىلاپ، مازاسىزدانىپ بارادى. نە ىستەرىن بىلمەدى مە، بوبەكتى قايتادان توسەگىنە جاتقىزا سالدى. سوسىن... قالتاسىنان ۇيالى تەلەفونىن الدى دا اۋەزدى ءان قويدى. قۇيقىلجىعان مۋزىكانىڭ داۋسىنا ەلەڭدەگەن نارەستە تىنىشتالا باستادى.

سالدەن سوڭ اۋەنگە ابدەن ەلىتىپ، جىلاعانىن قويدى. مىنا كورىنىسكە قاراپ وتىرىپ، «ءالدي ايتاتىن انا سيرەپ بارا جاتىر ەكەن عوي» دەگەن ويعا بەرىلدىك الدىمەن. راسىندا، بۇگىندە بالاسىن ءان ايتىپ جۇباتاتىندار سيرەپ بارادى. بۇرىنعىداي بەسىك تايانىپ، «ءالدي- ءالدي اق بوپەم» دەپ جان- تانىمەن، جۇرەك- جۇلىنىمەن اندەتەتىن انالاردى از كورەمىز. تامىرىمىزدان الىستاپ بارامىز با، قالاي؟! ءبىراق، بۇدان كەيىنگى وي بىرىنشىسىنەن اسىپ ءتۇستى. ءبىز بالانى تۋعاننان تەلەفونعا بايلاپ قويادى ەكەنبىز عوي.

كۇندەلىكتى ومىردە بايقايتىن شىعارسىز. قوناقتا، اۆتوبۋستا، پويىزدا، ۇيدە بالاسى مازاسىن الىپ، تىنىشىن كەتىرىپ بارا جاتسا، اتا- اناسى قولىنا ۇيالى تەلەفونىن ۇستاتا قويادى. ءتاي- ءتاي باسىپ، ەندى بىلدىرلاپ سويلەيتىن بالانىڭ ءوزى سۇق ساۋساعىن سمارتفوننىڭ بەتىندە زىر جۇگىرتىپ، ىشىنەن وزىنە كەرەگىن تاۋىپ الىپ، ءماز بولىپ وتىرادى. بۇگىندە ەكى جاستاعى بالانىڭ ءوزى  «Youtube» دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلەدى.

ىشىنە كىرەدى دە «ورمەكشى ادام»، «ماشا مەن ايۋ»، «سپانچ بوب» سەكىلدى مۋلتفيلمدەردى ەشكىمنىڭ كومەگىنسىز تابادى دا، كورە بەرەدى. تۋعاننان تەلەفوننىڭ ءتىلىن ءبىلىپ، ەشكىم ۇيرەتپەي- اق سمارتفوننىڭ ۇڭعىل- شۇڭعىلىن مەڭگەرىپ الاتىن بالانىڭ تىرلىگىنە اكە- شەشەسى ءماز. بۇل ءماز بولاتىن، ماقتاناتىن، ماساتتاناتىن نارسە ەمەس، نەگىزى. تەلەفون بالانى جۇباتۋدىڭ، كوڭىلىن تابۋدىڭ توتە جولى بولعانىمەن، ونىڭ سالدارى دا اۋىر.

ەڭ ءبىرىنشى، ءبىز ونىڭ بالالىق شاعىن ۇرلاپ جاتىرمىز. ءوز قاتارلاستارىمەن ويناپ، دوپ قۋىپ، اسىق اتىپ، اسىر سالىپ جۇرەتىن كەزىندە تەلەفونعا تەلمىرتىپ، ءتورت قابىرعاعا قامالىپ وتىراتىن جاعدايعا جەتكىزەمىز. سوسىن ء«بىز بالا كۇنىمىزدە ءۇي كورمەيتىن ەدىك، مىنالاردى دالاعا شىعارۋدىڭ ءوزى مۇڭ» دەپ كۇبىرلەپ جۇرگەنىمىز. ەكىنشىدەن، قازىرگى تورتكۇل دۇنيەنى تۇگەلىمەن ىشىنە قوندىرىپ العان تەلەفونداردىڭ زالالى تۋرالى عالىمدار اركەز ايتىپ كەلەدى. ودان بولاتىن رادياتسيانىڭ قاۋىپتىلىگىنەن دە حاباردارمىز.

ولاي بولسا، بۇعاناسى قاتپاعان، اعزاسى ەندى قالىپتاسىپ كەلە جاتقان بالانىڭ دەنساۋلىعىن ءوز قولىمىزبەن ۋلاپ جاتىرمىز دەگەن ءسوز عوي بۇل. سوندا ءبىز ءوز بالامىزعا ءوزىمىزدىڭ جاۋ بولعانىمىز با؟! ۇشىنشىدەن، سمارتفونعا بايلانعان سانا شىن ومىردەن الشاقتاپ كەتەدى. مىنا دۇنيەنى دۇرىس قابىلداي الماي قالادى. قىسقاسى، تەلەفوندى بالانىڭ ويىنشىعى رەتىندە قولدانۋدىڭ سوڭى ءتۇرلى قيىندىقتارعا اكەلىپپ تىرەيدى.

اينالاڭىزعا بارلاپ قاراڭىزشى. مەكتەپ وقۋشىلارى دا قىمبات تەلەفون ۇستايدى. اتا- انالار قاتارىنان كەم بولماسىن، ءوزىن قور ساناماسىن دەپ كرەديتكە بولسا دا باستاۋىش سىنىپتاعى بالاسىنا سمارتفون اپەرىپ جاتىر. ال بالاسىنىڭ تەلەفونىن تەكسەرىپ، «وندا قانداي سايتتارعا كىرەدى، قانداي الەۋمەتتىك جەلىلەرگە تىركەلگەن، كىمدەرمەن حات الىسادى، نە جايىندا سويلەسەدى؟ » دەپ تەكسەرىپ وتىرعان اتا- انا بار ما؟ جوق دەپ كەسىپ ايتا المايمىز. بار شىعار. دەگەنمەن، ولاردىڭ وتە از ەكەنىن ءىشىمىز سەزەدى. ەندى سمارتفوننىڭ وقۋشىعا زيان تۇستارىن اتاپ كەتەيىك.

ەڭ الدىمەن، بۇل بالانىڭ وقۋ ۇلگەرىمىن تومەندەتەدى. تەلەفونعا بايلانىپ، ءوزى جاساپ العان الەمنىڭ شەڭبەرىنەن شىعا الماي قالعان بالانىڭ ساباققا دا اسا زاۋقى بولمايدى. ارينە، الاقانداي دۇنيەدەن ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار الادى- اۋ. ءبىراق، وقۋشى وزىنە كەرەكتى، ساباعىنا قاجەتتى اقپاراتتاردى عانا تەرمەلەپ وتىرادى دەي المايمىز. ول ينتەرنەت دەگەن ءۇيىندىنىڭ ىشىندەگى قوقىستىڭ ءبارىن تالعاماي جۇتا بەرەدى.

ساناسى ءالى قاتپاعان بالاعا اتىس- شابىستان كەيىنگى قان- جوسا بولعان ادامنىڭ دەنەسىن كورۋ، جول اپاتىنان بولشەكتەنىپ كەتكەن كىسىنىڭ بەينەسىن «تاماشالاۋ» قالاي اسەر ەتەتىنىن ايتپاي- اق قويايىق. مۇنى از دەسەڭىز، مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ بارلىعى دەرلىك «ۆ كونتاكتە» جەلىسىندە تىركەلگەن.

ال بۇل الەۋمەتتىك جەلى ناعىز قوقىستىڭ ورتاسى دەسەك، ارتىق ايتپايتىن شىعارمىز. ازعىن توپتاردى ەسەپتەمەگەننىڭ وزىندە، سەپاراتيستىك ۇيىمدار دا بۇل جەلىدە بەلسەندى جۇمىس ىستەيدى. كەشە عانا الماتىدا بولعان جايسىز وقيعانىڭ باستى كەيىپكەرى دە وسى جەلىدە ۇنەمى ءدىني ۋاعىز تىڭداپ جۇرگەنى ايتىلىپ قالدى. ءدىننىڭ، يسلامنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن بالا ولاردىڭ ارباۋىنا، تورىنا تەز تۇسپەيدى دەي المايسىز. سوندىقتان بولسا كەرەك، بەلگىلى ساياساتتانۋشى ەرلان قارين اقتوبەدەگى وقيعادان كەيىن «ۆ كونتاكتە» جەلىسىن قازاقستاندا تەجەۋ نەمەسە مۇلدە توقتاتۋ تۋرالى ۇسىندى.

بۇل ۇسىنىستى ساياساتكەر ايدوس سارىم دا قولدادى. ءدىني ۋاعىزداردىڭ اتالعان جەلى ارقىلى بەلسەندى جۇرەتىنىن ەسكەرگەن ەكى ازاماتتىڭ پىكىرى ءبىر جەردەن شىقتى. سوندا ءبىز ءوز قولىمىزبەن بالامىزدى ءداستۇرلى ەمەس ءدىننىڭ جەتەگىنە بايلاپ جىبەرگەندەي بولعانىمىز با؟! سونداي-اق، قىزىلوردا وبلىستىق پروكۋراتۋراسى «ۆ كونتاكتە» جەلىسىنە زەرتتەۋ جۇرگىزگەن كەزىندە 106 بالانىڭ ءوز- وزىنە قول سالۋعا ۇگىتتەيتىن پاراقشاعا تىركەلگەنىن انىقتاعان. بۇل ءبىر عانا قىزىلوردا وبلىسىنداعى جاعداي. ال تۇتاس قازاقستان بويىنشا مۇنداي پاراقشالارعا قانشا بالا تاعدىرىن كۇمان- كۇدىككە بايلاپ قويعانىن كىم بىلەدى؟ بۇل دا زەرتەيتىن، زەردەلەيتىن ماسەلە دەپ بىلەمىز.

سمارتفوننان تۋىندايتىن تاعى ءبىر كەسەل بار. بۇگىنگىنىڭ بالالارى كەرەڭ. ارينە، تۋرا ماعىناسىندا ەمەس. ءبىراق، قۇلاققاپتى كيىپ الىپ، باقىرتىپ مۋزىكا تىڭداپ، اينالاسىندا نە بولىپ جاتقانىن ەستىمەيتىن بالانى كەرەڭ دەمەسكە شاراڭ بار ما؟! سونىڭ سالدارىنان كولىكتىڭ استىنا ءتۇسىپ، مەرتىگىپ جاتقان جاعدايلار كوپ. ويتكەنى، ماشينانىڭ كەلىپ قالعانىن، باقىرتىپ بەلگى بەرىپ جاتقانىن ەستىمەيدى. ءاننىڭ اۋەنىنە ەلىتىپ اينالاسىنا قارامايدى. وسىنىڭ سالدارىنان وقۋشى قول- اياعىن سىندىرىپ، جۇرگىزۋشى جازالى بولىپ جاتقان جاعدايلار بار.

تاعى ءبىر ءجايتتى ايتا كەتكەن ابزال. سمارتفون وقۋشىلار اراسىنداعى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ بەينەسىندەي بوپ كورىنەدى. جۇرتتىڭ ءبارى بالاسىنا قىمبات تەلەفون الىپ بەرە المايدى. شيەتتەي بالالارىنىڭ كيىمى مەن تاماعىنا زورعا جەتكىزىپ وتىرعان وتباسى بار تاپقانىن بالاسىنىڭ قولىنداعى تەلەفونعا جۇمساپ، اش وتىرا المايدى. ال داۋلەتى اسقان، كاسىبى دوڭگەلەنىپ تۇرعان اتا- انا بالاسىنان ەشتەڭەنى ايامايدى. ەڭ سوڭعى مودەلدەگى تەلەفوندى قينالماي سىيلاي سالادى. جاعدايى ناشار وتباسىنىڭ بالاسى بايدىڭ ەركەسىنە قاراپ ءوزىن قور سەزىنبەيدى دەي الاسىز با؟ ال مۇنىڭ جاس بالانىڭ پسيحولوگياسىنا قانشالىقتى اۋىر تيەتىنىن ءبىز ايتپاي- اق ءبىلىپ وتىرعان شىعارسىز.

ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ وقۋشى تۇگىلى، دارداي ادامداردىڭ سمارتفونىن ءبىر كۇندە «تارتىپ» العان جوقپىز با؟ ءبىر بۇيرىقپەن بارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر قىمبات تەلەفونىن تاستاپ، قاراپايىم بايلانىس قۇرالىنا كوشتى عوي. كوشتى. ودان ادام قۇقى شەكتەلگەن، مورالدىق- پسيحولوگيالىق زارداپ شەككەن ەشكىم جوق. ەندى نەگە وقۋشىلارعا دا وسىنداي تىيىم سالمايمىز؟ بىزدىڭشە، بۇل ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ قولىندا تۇرعان قۇزىرەت. قاجەتتى بۇيرىعىن شىعارسا، قازاقستانداعى بارلىق مەكتەپ قولدايدى دەگەن ويدامىز.

وعان اتا- انالار دا قارسى بولا قويماس. قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى دا قىرىن قارايدى دەپ سانامايمىز. مىسالى، قىزىلوردا وبلىستىق پروكۋراتۋراسى مەكتەپتەردە وقۋشىلاردىڭ سمارتفون قولدانۋىنا تىيىم سالۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. «سمارتفونداردى قولدانۋ ءبىلىم بەرۋ پروتسەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ەڭ قورقىنىشتىسى، سمارتفون ارقىلى بالالار شەكتەۋسىز ينتەرنەتكە قول جەتكىزەدى، بۇل ولاردىڭ رۋحاني جانە ادامگەرشىلىك تۇرعىدا دامۋىنا كەرى اسەرىن تيگىزەدى»، - دەيدى وبلىستىق پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى.

سونداي- اق، ولار مۇعالىمدەرگە دە سمارتفون قولدانۋعا تىيىم سالۋ كەرەك دەپ سانايدى. سەبەبى، وقۋ پروتسەسى كەزىندە ولاردىڭ كوڭىلى نەگىزگى جۇمىستارىنان بولىنبەۋى كەرەك. وقۋشىعا قاراپايىم عانا تەلەفون اپەرسە جەتەدى. باستىسى، اتا- اناسى بالاسىنىڭ قايدا جۇرگەنىنەن حابار الىپ وتىرسا بولدى ەمەس پە؟

ايتىپ- ايتپاي نە كەرەك، تەلەفونعا تەلمىرگەن بالالاردىڭ تاعدىرىنا اراشا تۇسۋگە مىندەتتىمىز. ەگەر بۇگىن الدىن الماساق، ەرتەڭ بارماق شايناپ قالعاننان باسقا تابار «پايدامىز» جوق.

ەرجان بايتىلەس، «ەگەمەن قازاقستان» قىزىلوردا وبلىسى