وبال مەن ساۋاپ

استانا. قازاقپارات - اشارشىلىق جايلاعان جىلداردى باسىنان وتكەرىپ، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندەگى تارشىلىقتى كورۋ ماڭدايىنا جازىلعان اعا بۋىن وكىلدەرىنىڭ قاتارى تىم سەلدىرەپ كەتكەندىكتەن بە، اس- سۋدىڭ قادىرىن ءتۇسىندىرىپ، قوعامعا وي سالار جاماعاتتىڭ قاراسى بۇگىندە از.

اتام قازاقتىڭ «ءبىر توقتىقتىڭ - ءبىر اشتىعى، ءبىر اشتىقتىڭ - ءبىر توقتىعى بولادى» دەگەن ەسكەرتپەسىن كوپشىلىگىمىز بىلگەنىمىزبەن، ونىڭ ىشكى مانىنە تەرەڭدەپ بويلاي بەرمەيتىندەيمىز. جارىقتىق توقشىلىق توڭمويىنىمىزدى جان- جاققا بۇردىرار ءتۇرى جوق. مەلدەكتەپ تويعان قارنىمىزدى باپپەن سيپاپ، اياعىمىزدىڭ استىنداعى ناندى شىمىركپەستەن مىجىپ وتە شىعۋ ۇيرەنشىكتى جايتقا اينالعانداي.

وسىدان ءبىراز بۇرىن ءبىر تانىسىم كوشەدە ۇشىراسا كەتىپ، ول اسىعىس ەكەنىمدى ايتقانىما قاراماي، «تۇسكى اس ىشەتىن ۋاقىت بولىپ قالدى، ۇيگە كىرەسىز» دەپ، قويار دا قويماي شاڭىراعىنا باستادى. مەنىڭ ويدا جوقتا قوناق بولىپ كەلەتىنىمنەن حابارسىز تانىسىمنىڭ ايەلى داستارقان ءمازىرىن جاساي ءجۇرىپ، «قالتاڭدا تەلەفونىڭ بار. ۇيگە قوناق ەرتىپ كەلە جاتقانىڭدى الدىن الا ەسكەرتە سالساڭ نەڭ كەتەدى؟ دۇكەننەن ونى- مۇنى اكەلۋگە بالا- شاعانى جۇگىرتىپ جىبەرەتىن ەدىم عوي»، - دەپ كۇيەۋىنە وكپە- نازىن بىلدىرگەنسىپ قويادى.

داستارقان باسىنا جايعاستىق.

الدىمىزعا اپپاق نان، سارى ماي، قانت، حالۋا، كەشەگىدەن قالعان بولار، تابەتىڭدى اشار ءيىسى بۇرقىراعان، ەتى مول ءبىر لەگەن ماكارون قويىلدى. ءبارىمىز اس ىشۋگە كىرىسە بەرگەنىمىزدە تانىسىمنىڭ 11 جاسار بالاسى داستارقانعا ءبىرشاما ءۇڭىلىپ وتىردى دا، «تۋ-ۋ، داستارقاندا ءسۇيسىنىپ جەيتىن ەشتەڭە جوق»، دەپ ورنىنان تۇرىپ كەتتى. باسقامىز ءۇنسىز قالدىق. بالاسىنا سىناي قاراعان ءۇي يەسى: «ە، ە- ە، توقشىلىق نە دەگىزبەيدى» دەپ جەڭىل كۇرسىندى. مەن دە ونى قوستادىم.

بىردە ايالداما ماڭىندا 13-14 جاسار ۇل بالانىڭ اياقاستى بولىپ جاتقان نان بولىكتەرىن تەرىپ الىپ، قولىنداعى پاكەتكە سالىپ العانىن بايقاپ قالدىم. ءىشىم جىلىپ، ونى سوزگە تارتتىم.

- ءوزىڭ تاربيەلى، ادەپتى بالا ەكەنسىڭ. ناندى قادىرلەۋ كەرەكتىگىن كىم ۇيرەتتى؟

ول ەرەسەك ادامدارشا سالماقپەن:

- ماعان كوكەم مەن اپام ناننىڭ قادىرىن ۇنەمى ايتىپ وتىرادى. كوكەمنىڭ ايتۋىنشا، ءبىزدىڭ كوپتەگەن تۋىسقاندارىمىز كەزىندە ءبىر ءتۇيىر دانگە زار بولىپ، اشتان قىرىلىپ قالعان ەكەن. ءبىر ءتىلىم نان تاپپاي وزەگى تالىپ ومىردەن وزۋدان ارتىق ازاپ جوق شىعار. سوندىقتان، ناندى بارىنشا قاستەرلەۋىمىز كەرەك» ، - دەدى.

قازىرگى تاڭدا قالالارداعى قوقىس جاشىكتەرىنىڭ ءىشى، اينالاسى قالتاعا سالىنعان، ءتىپتى، اشىق تۇردە شاشىلىپ جاتقان ناننان اياعىڭىزدى الىپ جۇرە المايسىز. ءىشىڭ اشيدى، جانىڭ اۋىرادى. وسىندايدا الەمنىڭ باسقا وڭىرلەرىندە وزەك جالعارلىق ءبىر ءتۇيىر نان تاپپاي، اشتىقتىڭ ازابىن تارتىپ وتىرعان حالىقتاردىڭ بار ەكەنى جادىڭدا جاڭعىرىپ، ءارى- ءسارى كۇي كەشەسىڭ. ال ءبىز ناندى تاڭداپ جەپ، ءسال قاتىڭقىراعانىن قوقىسقا لاقتىرىپ، شىرەنەمىز.

اۋىلدىق جەرلەردە جۋىندىنى مالىنا ازىق ەتىپ، اجەتكە جاراتادى. ال قالالارداعى كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى نان جانە وزگە دە تاعام قالدىقتارىن امالسىزدان قوقىس جاشىكتەرىنە تاستاۋعا ءماجبۇر. وسى ورايدا، باسقاسىن بىلاي قويعاندا، ۇن ونىمدەرىنىڭ قالدىقتارىن تاستايتىن ارنايى جاشىكتەر ورناتىلسا دۇرىس بولار ەدى.

سوندا وبال- ساۋاپتى ويلايتىن تۇرعىندار اس اتاسىن وزگە قوقىستارعا قوسپاي، بولەك جيناپ، الگىندەي ارنايى جاشىككە سالىپ كەتەر ەدى. بۇدان كەيىن، الگى جاشىككە سالىنعان نان قالدىقتارىن قالا ماڭىنداعى مال شارۋاشىلىقتارىنا پايدالانۋ ۇسىنىلار بولسا، قانەكي. ەگەر وسىنداي جۇمىستار ءبىر جۇيەگە كەلتىرىلسە، ناننىڭ وبالىنا قالماس ەدىك. جالپى، وبال ۇعىمى پايدالى زاتتىڭ ءقادىرىن بىلمەسەڭ، تۇبىندە سونىڭ زاردابىن تارتاسىڭ دەگەن ماعىنانى بىلدىرەتىنىن ايتا كەتەيىك.

جالپى، مامانداردىڭ سوزىنە قاراعاندا، «وبال» ۇعىمى يسلام شاريعاتىندا كەزدەسەدى ەكەن. دالىرەگى، شاريعات بويىنشا «وبال» دەگەن ءسوز «ارتىندا وتە اۋىر ازابى بار ءىس- ارەكەت، كۇنا، قىلمىس، ازعىندىق» دەپ تۇسىندىرىلەدى. قۇراننىڭ «حاشىر» سۇرەسىندەگى 15-اياتتا: «ولار جاساعان ىستەرىنىڭ وبالىن تارتادى»، دەلىنگەن. يسلام عالىمدارى مۇنى «ادامدار جاساعان كۇنالى ىستەرىنىڭ جازاسىن بۇل دۇنيەدە دە، اقيرەتتە دە تارتادى» دەپ ەسكەرتەدى. سوندىقتان دا، بابالارىمىز ۇرپاقتارىنا «وبال» ۇعىمىنىڭ ءمان- ماڭىزىن بارىنشا جەتكىزگەن. ماسەلەن، ناننىڭ قوقىمىن شاشۋ، كوك ءشوپتى جۇلۋ، مالدى ۇرىپ- سوعۋ جانە باسقا دا كوپتەگەن جات قىلىقتار جاساۋ وبال بولاتىنىن اركەز ەسكە سالىپ وتىرعان. سول سياقتى ساۋاپتىڭ دا يسلام دىنىندە ماڭىزدى ۇعىمدار قاتارىنا جاتاتىنى بەلگىلى. بۇل شاريعاتتا «جاسالعان جاقسىلىق ءۇشىن اللا تاراپىنان بەرىلەتىن قارىمتا سىي» دەگەن ماعىنادا قولدانىلادى ەكەن. ياعني، اللا رازىلىعى ءۇشىن جاسالعان ءاربىر جاقسى ءىس ساۋاپ سانالادى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەر جايت، ۇرپاق تاربيەلەۋدە وبال مەن ساۋاپتىڭ نە ەكەنىن ۇعىندىراتىن شارالارعا باسىمدىق بەرۋ قاجەت سەكىلدى. بۇل ورايدا ادەبيەتىمىزدىڭ كورنەكتى تۇلعالارىنىڭ شىعارمالارىنا يەك ارتساق تا جەتىپ جاتىر. ماسەلەن، بەيىمبەت مايلين، شەرحان مۇرتازا، سماعۇل ەلۋباي جانە باسقا دا كوپتەگەن جازۋشىلاردىڭ ءبىر ءۇزىم ناننىڭ ءقادىرىن تەرەڭنەن قوزعار ەڭبەكتەرى جاس ۇرپاقتىڭ جان دۇنيەسىنە، ساناسىنا وڭتايلى اسەر ەتەر ەدى. مۇنى دا ويلايىق.

ءيا، ناننىڭ دا كيەسى بار. بۇگىندە الەمدە اپاتتار كوبەيىپ، كەدەيشىلىكتىڭ ازابىن تارتقان ادامدار سانى ارتىپ كەلە جاتقانىن ستاتيستيكالىق دەرەكتەر جوققا شىعارمايدى. يسلام ءدىنىنىڭ بىلگىرلەرى مۇنى ادامزاتتىڭ داڭعازالىققا، ىسىراپشىلدىققا كەڭىنەن بوي الدىرىپ، وبال مەن ساۋاپقا كوز جۇما قاراۋدىڭ كەسىرى دەپ ءتۇسىندىرىپ ءجۇر. كەلىسپەسكە لاجىڭ جوق. ماسەلەن، قۇران كارىمدە: «ىشىڭدەر، جەڭدەر ءبىراق ىسىراپ قىلماڭدار، شىندىعىندا اللا تاعالا ىسىراپ قىلۋشىلاردى سۇيمەيدى» («اعراف» سۇرەسى، 31-ايات) دەلىنگەن. سونداي-اق، قۇراندا: «ىسىراپ ەتپە، ءسوزسىز ىسىراپ ەتۋشىلەر شايتانعا باۋىر بولماق. ال شايتان بولسا، راببىسىنا تىم كۇپىرلىك ەتۋشى» («يسرا» سۇرەسىنىڭ 27-اياتىندا) - دەپ ايتىلعان ەكەن. ەندەشە، اللانىڭ وسىناۋ اسىل سوزدەرىن قاپەرىمىزدەن شىعارمايىق، اعايىن.

جولدىباي بازار،

«ەگەمەن قازاقستان»