قازاقى جۇيرىكتىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
كەيدە جاقىن جەرگە شاباتىنداردى تىز ەتپە - ۇشقىر دەسە، الىسقا شاباتىنداردى - قىزا شاباتىن الامان- بايگە جۇيرىگى دەپ جاتادى. ال بايان ولگي قازاقتارىندا جۇيرىكتەردى تۇرگە ءبولۋدىڭ بىرنەشەۋى ەجەلدەن قالىپتاسقان، كەيدە جەكە سىنشىلاردىڭ دا وزىندىك جۇيەسى بولادى. بىرنەشە اتبەگىلەردىڭ سوزىنە قاراعاندا: جالپى، جىلقىنى ءۇش تۇرگە بولەدى:
اقالاق جىلقى - جاۋعا مىنەتىن ات شىعادى، جاۋعا مىنەتىن جىلقى بۇقپا بولادى.
اقساقال جىلقى - جۇيرىك تۇلپارلار وسى توپتان شىعادى. باقال (مۇزبۇيرەك) جىلقى - ەڭ تومەنگى توپ، شابان، شوبىر اتتار. مال قايىرىپ مىنۋگە، جۇك تاسۋعا، شارۋاعا پايدالانىلادى.
اقساقال جىلقى 10 تۇرگە بولىنەدى:
ارقار جۇيرىك - وي-قىرعا بىردەي جۇگىرەدى.
جەيران جۇيرىك - وي-قىر دەمەي شابادى.
قويان جۇيرىك - ورگە شابادى، ارتى بيىك، الدى الاسا كەلەدى.
تۇلكى جۇيرىك - جازىققا شابادى.
كۇدىر جۇيرىك - كۇشتى، ورگە شاباتىن جۇيرىكتى تاۋعا- تاسقا جۇگىرەتىن كۇدىر اڭعا ۇقساتقان. ەكى مىقىن - جايا مەن قابىرعانىڭ ورتاسى ءبىر سۇيەم عانا بولادى (سۇيەم باس بارماق پەن سۇق ساۋساقتىڭ اراسى) ، ال جازىققا شاباتىن جۇيرىكتەردىڭ جايا مەن بۇعاناسىنىڭ ورتاسى ءبىر قارىس ء(بىر قارىس شامامەن 20 س م). كۇدىر جۇيرىك قۇيرىعىن كوتەرىپ شابادى.
شاڭتيمەس - بىردەن شابا جونەلەدى، زۋ ەتىپ العا شىعادى، تىز ەتپە، ۇشقىر.
الامان جۇيرىك - الدىڭعى اتتى قۋىپ جەتىپ، باسىپ وزىپ وتىرادى، الىسقا شابادى.
توڭىرەك جۇيرىك - بۇرقىراپ شابادى. توڭىرەكتى كەيدە «تەسىك وكپە» دەپ تە اتايدى. ەكى وكپەسىنىڭ تۇسىنداعى ورايىنىڭ ورتاسىنداعى تەسىكتەن، اياز كۇندەرى بۋ شىعىپ تۇرادى. ⅩⅨ ع. اياعىندا سەمەي ايماعىنا اتاعى شىققان كوكشاعىردىڭ، اياگوزدە اتاقتى اقبايتالدىڭ وكپەلەرىندە تەسىك بولعان.
جەلبەگەي - الدىڭعى ەكى اياعى شيراتىلعان ارقان ءتارىزدى ەلەستەيدى، ارتىنان قاراعاندا شابىنعان بۋرانىڭ ارتىنداي توڭكەرىلگەن تۇرپاتى ۇزىن، شويىننان قۇيعانداي كەلىستى كەلەدى. 10. قىزبەل (بوسبەلبەۋ) - جايران باس، كوزى وتتى، مىنەزى ۇشقالاق، جەڭىلتەك. جال- قۇيرىعى جۇقا، قۇندىزداي جىلتىلداعان جۇمساق ءجۇندى. ۇشاسى مەن توبە سۇيەگى بيىك، تۇلكى تۇمسىق، تەكە مۇرىن، تاناۋىنىڭ اۋقىمى تار. قىزبەلدەر بايگەگە كەلمەيدى، ناعىز كوكپاردىڭ اتى.
سوزاق ەلىنىڭ (وڭتۇستىك قازاقستان) اتبەگىلەرى بايگە اتتارىن ءۇش توپقا بولەدى:
ارىندى جۇيرىك - شۋۋ دەگەندە جارقىراپ العا شىعادى، كوزگە تەز كورىنەدى. ونى ۇشقىر دەپ تە اتايدى. ارىندى جۇيرىكتەردىڭ باعى كوكپاردا جانادى. سالىم سالاتىن اتتار سول ارىندى جۇيرىكتەر توبىنا جاتادى.
اعىندى جۇيرىك - ءبىرقالىپتى، اعىپ شاباتىن جۇيرىك. ول العاشقى شابىسىنان تانبايدى، ۇزاققا سىلتەيدى، الامان بايگەدە كوزگە ءتۇسىپ، كوپشىلىكتىڭ ماقتاۋىنا ىلىگەدى.
سارىندى جۇيرىك - ۇدەمەلى جۇيرىك، ايقاي- شۋدى ەستىگەندە، ءدۇبىرلى شابىس تاقالعاندا ەلىرە- ەكىلەنە شاباتىن، قۇلاعىن ۇنەمى سارىنعا تىگىپ وتىراتىن، ءبۇيىرى دۋدا قىزاتىن جۇيرىك. مۇنداي جۇيرىكتەر قولعا سيرەك تۇسەدى.
قازاقستاندا جىلقىنى پايدالانىلۋىنا جانە جۇرىسىنە قاراي تۇرگە ءبولۋ كەزدەسەدى. مۇنى ەڭ العاش بايقاپ جازعان م. باباجانوۆ. اۆتور قازاق جىلقىلارى: بەرىك، جۇردەك، جۇيرىك (جۇيرىكتى ۇشكە بولەدى: ۇشقىر، قارعىنشىل، الامان- جۇيرىك)، اياڭشىل، جورعا. بۇل جەردە م. باباجانوۆتىڭ ۇشقىرىن موڭعوليا قازاقتارىنىڭ شاڭتيمەسىمەن، قارعىنشىلدى قىزبەلمەن شەندەستىرۋگە بولادى. كۇنى بۇگىنگە دەيىن جۇيرىكتەردىڭ توپقا جىكتەلۋى ءالى تولىق قالىپتاسقان جوق دەپ ايتۋعا بولادى.
islam.kz